-
1 gratia
grātĭa, ae, f. [gratus] - Lebaigue P. 551 et P. 552. [st1]1 [-] agrément, charme, grâce, beauté (poet. et post-class.). - gratia verborum, Quint.: la grâce des expressions. - gratia villae, Plin.: l'agrément d'une villa. - neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13: la grâce ne masque pas son éloquence. - magnae veteribus curae fuit gratiam dicendi, Quint. 9: les anciens mettaient beaucoup de soin à agrémenter leurs discours. - gratia corporis, Suet. Vit. 3: agréments physiques. - gratia in vultu, Quint. 6, pr. 7: grâce dans le visage. - sincera sermonis Attici gratia, Quint. 10, 1, 65: la pure grâce du parler attique. - vinis gratiam affert fumus, Plin. 14, 16: la fumée donne un goût agréable aux vins. [st1]2 [-] faveur, complaisance, obligeance, grâce. - aliquid in beneficii et gratiae causa petere, Cic. Verr. 3, 189: demander qqch comme un bienfait et une grâce. --- cf. Verr. 3, 115. - gratiae causā, Cic. Fam. 5, 12, 7: par faveur. - alicui gratiam dare, Ter. Hec. 390: accorder une faveur à qqn. - alicui gratiam dicendi facere, Liv. 3, 41, 4: accorder à qqn la faveur de parler. --- cf. Suet. Aug. 38. - in gratiam alicujus, Liv. 28, 21, 4: pour complaire à qqn. --- cf. Liv. 28, 39, 12 ; 39, 26, 12. - abl. gratiā: pour l'amour de, à cause de [placé après son régime]. - hominum gratiā, Cic. Nat. 2, 158, pour les hommes. - Bruti conservandi gratiā, Cic. Ph. 14, 4: pour sauver Brutus. - si exempli gratiā vir bonus... Cic. Off. 3, 50: si, pour prendre un exemple, un honnête homme... - propter aliam quampiam rem, verbi gratiā propter voluptatem, Cic. 5, 30: en vue de n'importe quelle autre chose, par exemple, en vue du plaisir. - ea gratia, quod... Sall. J. 54, 4 ; 80, 4: pour ce motif que.... - meā gratiā, Plaut. Bac. 97: à cause de moi. - petivit in beneficii loco et gratiae ut... Verr. 2, 3: on demanda, comme une faveur et une grâce, la permission de... - alicui gratiam dare, Ter. (alicui gratiam facere, Plaut.): accorder une faveur à qqn. - facta Valerio dicendi gratia quae vellet, Liv. 3: on donna à Valérius l'autorisation de dire ce qu'il voulait. [st1]3 [-] remise accordée par complaisance. - alicui jurisjurandi gratiam facere, Plaut. Rud. 1415: faire à qqn remise de son serment, l'en délier. --- cf. Suet. Tib. 35. - gratiam, fecit conjurandi Bononiensibus, Suet. Aug. 17: il dispensa les habitants de Bologne de faire cause commune avec lui. --- cf. Suet. Dom. 14. - de cena facio gratiam, Plaut. Most. 1130: quant au souper, je t'en fais grâce (= non, merci). [st1]4 [-] faveur d'autrui, bonnes grâces, bonne entente, relations amicales, amitié, accord, concorde; indulgence, pardon, grâce. - inire gratiam ab aliquo: gagner l’amitié (la sympathie) de qqn, se concilier les bonnes grâces de qqn. - magnam inire gratiam, Cic. Fin. 4. 31: se mettre en grande faveur (en grand crédit). - gratiam inire ab aliquo, Cic. Verr. 4, 143: se mettre dans les bonnes grâces de qqn. - gratiam inire ad aliquem, Liv. 33, 46, 7 ; apud aliquem, Liv. 36, 5, 3: auprès de qqn. - ab aliquo gratiam inisse quod... Cic.: avoir mérité la faveur de qqn en... - ab aliquo summam gratiam inire, Cic. Att. 7, 9, 3: gagner au plus haut point la faveur de qqn. - in gratiam alicujus venire: trouver grâce auprès de qqn. - gratiam alicujus sequi: rechercher les bonnes grâces de qqn. - componere aliquid cum bona gratia, Ter.: régler une affaire à l'amiable. - alicui delicti gratiam facere, Sall. J. 104, 5: pardonner à qqn une faute. - gratiam alicujus sibi conciliare, Cic. Pomp. 70: se concilier la faveur de qqn. - aliquam bonam gratiam sibi quaerere, Cic. Pomp. 71: rechercher pour soi quelques bonnes grâces avantageuses. - aliquem apud aliquem in maxima gratia ponere, Cic. Att. 5, 11, 6: mettre qqn dans les meilleures grâces de qqn. - plures ineuntur gratiae si... Cic. Br. 209: on se gagne plus souvent la faveur si (on se fait plus d'amis, si...). --- cf. Cic. Mur. 24 ; Agr. 2, 7. - multas bonas gratias cum optima existimatione provincia afferre, Cic. Mur. 42: rapporter de sa province avec la meilleure réputation une quantité de bonnes sympathies. - si suam gratiam Romani velint,... Caes. BG. 4, 7, 4: [ils disent] que si les Romains veulent leur amitié. - in gratiam cum aliquo redire, Cic. Att. 1, 14, 7 ; Prov. 20, etc.: renouer des relations d'amitié avec qqn, se réconcilier avec qqn. - restituere aliquem in gratiam cum aliquo, Cic. Prov 23: remettre qqn en amitié avec qqn. --- [reducere Cic. R. P. 19]. - Sallustium restituere in ejus veterem gratiam non potui, Cic. Att. 1, 3, 3: je n'ai pu ramener Sallustius à ses vieilles relations avec lui. - cum aliquo in gratia esse, Fam. 1, 9, 4: être en bons termes avec qqn. - mihi cum illo magna gratia erat, Cic. Fam. 1, 9, 20: j'étais en fort bons termes avec lui. - cum bona gratia, cum mala, Ter. Ph. 621: en bonne, en mauvaise intelligence. - istuc quod postulo inpetro cum gratia, Ter. And. 422: ce que je demande, je l'obtiens de bon gré. - per gratiam, Plaut. Mil. 979: de bonne grâce. [st1]5 [-] crédit, pouvoir, influence, popularité. - gratiā plurimum posse, Caes. BG. 1, 9, 3: avoir le plus grand pouvoir par son crédit (être très influent). - cf. Caes. BG. 1, 20, 2 ; 7, 63, 2 ; BC. 2, 44, 1, etc. - Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos, Caes. BG. 2 6, 4: le Rémois Iccius, qui tenait parmi les siens le plus haut rang par sa noblesse et son crédit. - res contra nos faciunt, summa gratia et eloquentia, Cic. Quinct. 1: nous avons comme adversaires le crédit et l'éloquence au plus haut degré. - cf. Cic. Cael. 19 ; Off. 2, 64. - summā gratiā inter suos, Caes.: d'une très grande influence dans son pays. - auctior est gratiā, Caes.: il grandit en influence. - quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat, Liv. 40: ce triomphe, de toute évidence, il le devait plus à son influence qu'à l'importance de ses exploits. - summa apud populum gratia, Cic. Rep 2, 60: la plus grande popularité. - gratia alicujus, Cic Amer. 28: le crédit, l'influence de qqn. - per gratiam contendere, ut... Cic. Verr. pr. 48: faire appel aux influences pour obtenir que... [st1]6 [-] reconnaissance, gratitude, actions de grâces, gré. - gratiae, ārum: marques de reconnaissance, remerciement. - gratias agere alicui, Cic. Phil. 1, 3: adresser des remerciements à qqn. - gratiarum actio, Cic. Fam. 10, 19, 1: adresse (expression) de remerciements. - maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus, Cic. Phil. 3, 25: nous devons tous et vous remercier vivement et éprouver pour vous la plus vive reconnaissance. - gratias habere, Liv. 24, 37, 7: remercier. - alicui gratias agere de re (pro re): rendre grâces à qqn au sujet de qqch, remercier qqn au sujet de qqch. - gratiam habere alicui: savoir gré à qqn, avoir de la reconnaissance pour qqn. - gratiam alicui referre, Cic. Br. 217 ; de Or. 3, 14: témoigner à qqn sa reconnaissance en retour. - praeclaram gratiam alicui referre, Cic. Cat. 1, 28: montrer une belle reconnaissance à qqn. - habere gratiam, Cic. Off. 2, 69: avoir de la reconnaissance. - mais habebo apud posteros gratiam, Sen. Ep. 21, 5: j'aurai la faveur de la postérité. - alicui gratias referre Cic. Planc. 101: donner à qqn des marques (preuves) de reconnaissance. --- cf. Cic. Phil. 3, 39. - gratiam dis persolvere, Cic. Planc. 80: s'acquitter envers les dieux d'une dette de reconnaissance. - alicui pro aliqua re gratias agere, Cic. Att. 16, 16, 16: remercier qqn pour [de] qqch. - alicui in aliqua re gratias agere, Cic. Att. 2. 24. 2: - alicui ob aliquam rem gratias agere: remercier qqn de qqch. --- Liv. 34, 50, 4; Plin. Ep. 9, 31, 2. - est dis gratia, cum... Ter. Ad. 138: il y a à remercier les dieux, du moment que... - dis gratia ! Ter. Ad. 121, dieu merci ! grâce aux dieux ! - gratiast, Plaut. Men. 387: bien obligé ! merci bien ! [st1]7 [-] grātĭā + gén.: à cause de, pour faire plaisir, en faveur de, pour l'amour de, à titre de. - grātĭā + gérond. ou adj. verbal au gén.: en vue de, pour. - verbi gratiā (exempli gratiā): par exemple, à titre d'exemple. - patris gratiā: pour l'amour de la patrie. - meā (tuā, nostrā) gratiā: pour moi (pour toi, pour nous). - surrexit respondendi gratiā: il se leva pour répondre. - pugnat servandae patriae gratiā: il combat pour sauver sa patrie. - consolandi tui gratiā dicent: ils diront pour te consoler. - legatos ad Caesarem sui purgandi gratia mittunt, Caes. BG. 7: ils envoient des députés auprès de César pour se disculper. [st1]8 [-] grātĭīs ou grātīs: sans rétribution, gratuitement, gratis. - si non pretio, at gratiis, Ter. Ad.: sinon contre argent sonnant, du moins gratis. - cave ne gratis hic tibi constet amor ! Ov.: prends garde que cet amour ne te rapporte rien! - is repente, ut Romam venit, gratiis praetor factus est, Cic. Verr. 2, 1: cet homme, à peine arrivé de Rome, le voilà, tout à coup, devenu gratuitement préteur. [st1]9 [-] grâce (de Dieu); charisme. - gratiae tuae deputo et misericordiae tuae, quod peccata mea tamquam glaciem solvisti, Aug. Conf. 2: à votre grâce, à votre miséricorde je rapporte d’avoir fondu la glace de mes péchés. - prophetarum gratia, Ambr. de Off. 1, 1, 2: le charisme des prophètes. [st1]10 [-] grātiae, ārum, f.: les (trois) Grâces (Aglaé, Thalie, Euphrosyne). - [gr]gr. Χάριτες. - Sen. Ben. 1, 3, 3 ; Serv. En. 1, 720 ; Hor. O. 1, 30, 6, etc ; Quint. 10, 1, 82. - sing. collect. Grātia, ae, Ov. M. 6, 429: les Grâces. - voir hors site les Charites / les Grâces.* * *grātĭa, ae, f. [gratus] - Lebaigue P. 551 et P. 552. [st1]1 [-] agrément, charme, grâce, beauté (poet. et post-class.). - gratia verborum, Quint.: la grâce des expressions. - gratia villae, Plin.: l'agrément d'une villa. - neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13: la grâce ne masque pas son éloquence. - magnae veteribus curae fuit gratiam dicendi, Quint. 9: les anciens mettaient beaucoup de soin à agrémenter leurs discours. - gratia corporis, Suet. Vit. 3: agréments physiques. - gratia in vultu, Quint. 6, pr. 7: grâce dans le visage. - sincera sermonis Attici gratia, Quint. 10, 1, 65: la pure grâce du parler attique. - vinis gratiam affert fumus, Plin. 14, 16: la fumée donne un goût agréable aux vins. [st1]2 [-] faveur, complaisance, obligeance, grâce. - aliquid in beneficii et gratiae causa petere, Cic. Verr. 3, 189: demander qqch comme un bienfait et une grâce. --- cf. Verr. 3, 115. - gratiae causā, Cic. Fam. 5, 12, 7: par faveur. - alicui gratiam dare, Ter. Hec. 390: accorder une faveur à qqn. - alicui gratiam dicendi facere, Liv. 3, 41, 4: accorder à qqn la faveur de parler. --- cf. Suet. Aug. 38. - in gratiam alicujus, Liv. 28, 21, 4: pour complaire à qqn. --- cf. Liv. 28, 39, 12 ; 39, 26, 12. - abl. gratiā: pour l'amour de, à cause de [placé après son régime]. - hominum gratiā, Cic. Nat. 2, 158, pour les hommes. - Bruti conservandi gratiā, Cic. Ph. 14, 4: pour sauver Brutus. - si exempli gratiā vir bonus... Cic. Off. 3, 50: si, pour prendre un exemple, un honnête homme... - propter aliam quampiam rem, verbi gratiā propter voluptatem, Cic. 5, 30: en vue de n'importe quelle autre chose, par exemple, en vue du plaisir. - ea gratia, quod... Sall. J. 54, 4 ; 80, 4: pour ce motif que.... - meā gratiā, Plaut. Bac. 97: à cause de moi. - petivit in beneficii loco et gratiae ut... Verr. 2, 3: on demanda, comme une faveur et une grâce, la permission de... - alicui gratiam dare, Ter. (alicui gratiam facere, Plaut.): accorder une faveur à qqn. - facta Valerio dicendi gratia quae vellet, Liv. 3: on donna à Valérius l'autorisation de dire ce qu'il voulait. [st1]3 [-] remise accordée par complaisance. - alicui jurisjurandi gratiam facere, Plaut. Rud. 1415: faire à qqn remise de son serment, l'en délier. --- cf. Suet. Tib. 35. - gratiam, fecit conjurandi Bononiensibus, Suet. Aug. 17: il dispensa les habitants de Bologne de faire cause commune avec lui. --- cf. Suet. Dom. 14. - de cena facio gratiam, Plaut. Most. 1130: quant au souper, je t'en fais grâce (= non, merci). [st1]4 [-] faveur d'autrui, bonnes grâces, bonne entente, relations amicales, amitié, accord, concorde; indulgence, pardon, grâce. - inire gratiam ab aliquo: gagner l’amitié (la sympathie) de qqn, se concilier les bonnes grâces de qqn. - magnam inire gratiam, Cic. Fin. 4. 31: se mettre en grande faveur (en grand crédit). - gratiam inire ab aliquo, Cic. Verr. 4, 143: se mettre dans les bonnes grâces de qqn. - gratiam inire ad aliquem, Liv. 33, 46, 7 ; apud aliquem, Liv. 36, 5, 3: auprès de qqn. - ab aliquo gratiam inisse quod... Cic.: avoir mérité la faveur de qqn en... - ab aliquo summam gratiam inire, Cic. Att. 7, 9, 3: gagner au plus haut point la faveur de qqn. - in gratiam alicujus venire: trouver grâce auprès de qqn. - gratiam alicujus sequi: rechercher les bonnes grâces de qqn. - componere aliquid cum bona gratia, Ter.: régler une affaire à l'amiable. - alicui delicti gratiam facere, Sall. J. 104, 5: pardonner à qqn une faute. - gratiam alicujus sibi conciliare, Cic. Pomp. 70: se concilier la faveur de qqn. - aliquam bonam gratiam sibi quaerere, Cic. Pomp. 71: rechercher pour soi quelques bonnes grâces avantageuses. - aliquem apud aliquem in maxima gratia ponere, Cic. Att. 5, 11, 6: mettre qqn dans les meilleures grâces de qqn. - plures ineuntur gratiae si... Cic. Br. 209: on se gagne plus souvent la faveur si (on se fait plus d'amis, si...). --- cf. Cic. Mur. 24 ; Agr. 2, 7. - multas bonas gratias cum optima existimatione provincia afferre, Cic. Mur. 42: rapporter de sa province avec la meilleure réputation une quantité de bonnes sympathies. - si suam gratiam Romani velint,... Caes. BG. 4, 7, 4: [ils disent] que si les Romains veulent leur amitié. - in gratiam cum aliquo redire, Cic. Att. 1, 14, 7 ; Prov. 20, etc.: renouer des relations d'amitié avec qqn, se réconcilier avec qqn. - restituere aliquem in gratiam cum aliquo, Cic. Prov 23: remettre qqn en amitié avec qqn. --- [reducere Cic. R. P. 19]. - Sallustium restituere in ejus veterem gratiam non potui, Cic. Att. 1, 3, 3: je n'ai pu ramener Sallustius à ses vieilles relations avec lui. - cum aliquo in gratia esse, Fam. 1, 9, 4: être en bons termes avec qqn. - mihi cum illo magna gratia erat, Cic. Fam. 1, 9, 20: j'étais en fort bons termes avec lui. - cum bona gratia, cum mala, Ter. Ph. 621: en bonne, en mauvaise intelligence. - istuc quod postulo inpetro cum gratia, Ter. And. 422: ce que je demande, je l'obtiens de bon gré. - per gratiam, Plaut. Mil. 979: de bonne grâce. [st1]5 [-] crédit, pouvoir, influence, popularité. - gratiā plurimum posse, Caes. BG. 1, 9, 3: avoir le plus grand pouvoir par son crédit (être très influent). - cf. Caes. BG. 1, 20, 2 ; 7, 63, 2 ; BC. 2, 44, 1, etc. - Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos, Caes. BG. 2 6, 4: le Rémois Iccius, qui tenait parmi les siens le plus haut rang par sa noblesse et son crédit. - res contra nos faciunt, summa gratia et eloquentia, Cic. Quinct. 1: nous avons comme adversaires le crédit et l'éloquence au plus haut degré. - cf. Cic. Cael. 19 ; Off. 2, 64. - summā gratiā inter suos, Caes.: d'une très grande influence dans son pays. - auctior est gratiā, Caes.: il grandit en influence. - quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat, Liv. 40: ce triomphe, de toute évidence, il le devait plus à son influence qu'à l'importance de ses exploits. - summa apud populum gratia, Cic. Rep 2, 60: la plus grande popularité. - gratia alicujus, Cic Amer. 28: le crédit, l'influence de qqn. - per gratiam contendere, ut... Cic. Verr. pr. 48: faire appel aux influences pour obtenir que... [st1]6 [-] reconnaissance, gratitude, actions de grâces, gré. - gratiae, ārum: marques de reconnaissance, remerciement. - gratias agere alicui, Cic. Phil. 1, 3: adresser des remerciements à qqn. - gratiarum actio, Cic. Fam. 10, 19, 1: adresse (expression) de remerciements. - maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus, Cic. Phil. 3, 25: nous devons tous et vous remercier vivement et éprouver pour vous la plus vive reconnaissance. - gratias habere, Liv. 24, 37, 7: remercier. - alicui gratias agere de re (pro re): rendre grâces à qqn au sujet de qqch, remercier qqn au sujet de qqch. - gratiam habere alicui: savoir gré à qqn, avoir de la reconnaissance pour qqn. - gratiam alicui referre, Cic. Br. 217 ; de Or. 3, 14: témoigner à qqn sa reconnaissance en retour. - praeclaram gratiam alicui referre, Cic. Cat. 1, 28: montrer une belle reconnaissance à qqn. - habere gratiam, Cic. Off. 2, 69: avoir de la reconnaissance. - mais habebo apud posteros gratiam, Sen. Ep. 21, 5: j'aurai la faveur de la postérité. - alicui gratias referre Cic. Planc. 101: donner à qqn des marques (preuves) de reconnaissance. --- cf. Cic. Phil. 3, 39. - gratiam dis persolvere, Cic. Planc. 80: s'acquitter envers les dieux d'une dette de reconnaissance. - alicui pro aliqua re gratias agere, Cic. Att. 16, 16, 16: remercier qqn pour [de] qqch. - alicui in aliqua re gratias agere, Cic. Att. 2. 24. 2: - alicui ob aliquam rem gratias agere: remercier qqn de qqch. --- Liv. 34, 50, 4; Plin. Ep. 9, 31, 2. - est dis gratia, cum... Ter. Ad. 138: il y a à remercier les dieux, du moment que... - dis gratia ! Ter. Ad. 121, dieu merci ! grâce aux dieux ! - gratiast, Plaut. Men. 387: bien obligé ! merci bien ! [st1]7 [-] grātĭā + gén.: à cause de, pour faire plaisir, en faveur de, pour l'amour de, à titre de. - grātĭā + gérond. ou adj. verbal au gén.: en vue de, pour. - verbi gratiā (exempli gratiā): par exemple, à titre d'exemple. - patris gratiā: pour l'amour de la patrie. - meā (tuā, nostrā) gratiā: pour moi (pour toi, pour nous). - surrexit respondendi gratiā: il se leva pour répondre. - pugnat servandae patriae gratiā: il combat pour sauver sa patrie. - consolandi tui gratiā dicent: ils diront pour te consoler. - legatos ad Caesarem sui purgandi gratia mittunt, Caes. BG. 7: ils envoient des députés auprès de César pour se disculper. [st1]8 [-] grātĭīs ou grātīs: sans rétribution, gratuitement, gratis. - si non pretio, at gratiis, Ter. Ad.: sinon contre argent sonnant, du moins gratis. - cave ne gratis hic tibi constet amor ! Ov.: prends garde que cet amour ne te rapporte rien! - is repente, ut Romam venit, gratiis praetor factus est, Cic. Verr. 2, 1: cet homme, à peine arrivé de Rome, le voilà, tout à coup, devenu gratuitement préteur. [st1]9 [-] grâce (de Dieu); charisme. - gratiae tuae deputo et misericordiae tuae, quod peccata mea tamquam glaciem solvisti, Aug. Conf. 2: à votre grâce, à votre miséricorde je rapporte d’avoir fondu la glace de mes péchés. - prophetarum gratia, Ambr. de Off. 1, 1, 2: le charisme des prophètes. [st1]10 [-] grātiae, ārum, f.: les (trois) Grâces (Aglaé, Thalie, Euphrosyne). - [gr]gr. Χάριτες. - Sen. Ben. 1, 3, 3 ; Serv. En. 1, 720 ; Hor. O. 1, 30, 6, etc ; Quint. 10, 1, 82. - sing. collect. Grātia, ae, Ov. M. 6, 429: les Grâces. - voir hors site les Charites / les Grâces.* * *Gratia, gratiae: pen. corr. Cic. Grace, Bien et plaisir qu'on fait à aucun qui ne l'a pas merité et desservi.\Postulare gratiam apponi sibi. Terent. Demander qu'on luy scache bon gré.\Aduersus animus gratiae. Quintil. Contraire et ennemi de faveur, Qui hait jugements et toutes autres choses faictes par faveur, Qui ne se laisse corrompre par faveur.\Obnoxius animus gratiae. Quintil. Subject et enclin à favoriser les grands, à complaire et porter faveur aux grands.\Gratia dis. Ouid. Graces à Dieu, Dieu merci.\Nullam ingenii sperantes gratiam. Quintil. Louange.\Improba. Iuuen. Faveur meschante, Quand un juge par faveur absould un meschant.\Iuuenilis. Stat. Grace et beaulté de jeunesse.\Siquid benefacias, leuior pluma est gratia. Plaut. Ils n'en scavent ne gré ne grace, ou bien peu.\Gratia magna Ioui. Tibull. Grand merci à Dieu.\Nulla mala gratia Senatus aliquid facere. Cic. Sans qu'on en scache mauvais gré au Senat.\Debita sit facto gratia nulla meo. Ouid. Qu'on ne me scache point de gré de ce que j'ay faict, et qu'on ne m'en donne aucune retribution.\Fratrum rara gratia. Ouid. Peu de freres s'entr'aiment et s'accordent.\Viuax gratia. Horat. Perpetuelle.\Abest gratia officio. Ouid. Quand le plaisir qu'on fait, n'est point aggreable, et qu'on n'en scait point de gré.\Capere gratiam, dicitur animus. Cic. Quand il entend bien la grandeur du plaisir qu'il luy a esté faict.\Colligere gratiam ex priuatorum negotiis. Cic. Acquerir credit et bon gré, et l'amitié de beaucoup de gens.\Commemorare gratiam. Cic. Raconter un bienfaict ou plaisir que nous avons receu d'aucun.\Cum bona gratia aliquid componere. Terent. Accorder et appoincter quelque different par amitié et amour, Amiablement, Gratieusement.\Componere gratiam inter aliquos. Terent. Faire l'appoinctement entre aucuns.\Cupio gratiam tuam. Plaut. Je desire d'estre en ta grace.\Debere gratiam. Cic. Estre tenu et obligé de scavoir bon gré à aucun, pour quelque bienfaict ou plaisir que nous avons receu de luy.\Cum bona gratia dimittere aliquem. Cic. Sans le courroucer ou fascher.\Dissiluit gratia fratrum. Horat. L'amitié a esté separee et rompue.\Exornare aliquid gratia et venere. Quintil. De grace et beaulté de langage.\Facere gratiam iusiurandi. Plaut. Tenir aucun quicte de son serment tout ainsi que s'il avoit juré, Ne le faire point jurer.\Facere gratiam delicti. Liu. Pardonner, N'en demander rien à aucun.\Per gratiam legem alicui ferre. Cic. Par faveur.\Habere gratiam senectuti. Plaut. En scavoir bon gré à vieillesse.\Habere gratiam. Terent. Se tenir obligé envers aucun de quelque plaisir, et luy en scavoir bon gré, et ne luy avoir pas encore rendu le plaisir.\Incessere. Quintil. Impugner la faveur.\Inire gratiam ab aliquo. Cic. Acquerir la bonne grace d'aucun pour luy avoir faict quelque plaisir.\Languet mihi gratia. Silius. Je ne suis plus en telle grace que je souloye, Mon credit se diminue.\Negligere gratiam alicuius. Plaut. Ne tenir compte de l'amitié d'aucun, Ne la priser rien.\Parare gratiam. Quintil. Acquerir.\Petere gratiam a patre. Plaut. Demander grace et pardon.\Ponere aliquem in gratiam apud alterum. Cic. Le mettre en grace.\Apud Lentulum ponam te in gratiam. Cic. Je feray l'appoinctement entre vous deux.\Non praecipiam gratiam publici beneficii. Liu. Je ne prendray point devant, Je ne preoccuperay ou anticiperay point.\Quaerere gratiam. Cic. Demander qu'on nous scache bon gré, et qu'on recongnoisse le plaisir qu'avons faict.\Recipere in gratiam. Cic. Aimer aucun et le recevoir en sa bonne grace.\Reddere gratiam. Cic. Rendre le plaisir ou desplaisir qu'on nous a faict, Rendre la pareille.\Redire in gratiam cum aliquo. Cic. Retourner en grace, Se reconcilier.\Redigere aliquos in gratiam. Terent. Les remettre d'accord, Remettre en amitié.\Referre gratiam. Terent. Rendre le plaisir ou desplaisir qu'on nous a faict, Rendre la pareille.\Restituere in gratiam. Cic. Remettre en grace.\Retinere alicuius gratiam. Cic. Entretenir son amitié.\Scribere gratias. Gell. Remercier par lettres.\Erat in Syria nostrum nomen in gratia. Cic. Ceulx de Syrie nous aimoyent, Nous estions en leur grace.\Esse in gratia cum aliquo. Cic. Estre aimé de luy, et avoir credit envers luy, Estre en sa grace.\Cum illo magna est mihi gratia. Cic. J'ay grande amitié avec luy.\Cum illo nulla est mihi gratia. Propert. Je n'ay nulle amitié avec luy.\Est gratia. Plaut. Je t'en remercie, Je t'en scay bon gré.\Neque veteranorum, neque possessorum gratiam tenuit. Suet. Il n'a obtenu, Il n'a acquis, Il n'a eu la grace, etc.\Trahere sibi gratiam recte factorum. Tacit. Tirer à soy, S'attribuer.\Tribuere gratiam alicuius rei inuentori. Cic. Attribuer honneur et louange.\Hic nunc credit ea me hic restitisse gratia. Terent. Pour ceste cause, Pour l'amour de cela.\Mitte hunc mea gratia. Plaut. Pour l'amour de moy.\Actio gratiarum. Cic. Remerciement, Regratiement.\Agere gratias et grates. Plaut. Cic. Liu. Remercier, Regratier, Rendre graces, Dire grand merci.\Bibulus Pompeium fecerat certiorem, vt caueret insidias. In quo ei Pompeius gratias egerat. Cic. Dequoy Pompee l'avoit remercié. -
2 Gratia
grātĭa, ae, f. [gratus; lit., favor, both that in which one stands with others and that which one shows to others].I.(Acc. to gratus, I.) Favor which one finds with others, esteem, regard, liking, love, friendship (syn. favor):B.pluris pauciorum gratiam faciunt pars hominum quam id quod prosint pluribus,
Plaut. Trin. 1, 1, 12:perspicio nihili meam vos facere gratiam,
id. Curc. 1, 2, 68:ut majores ejus (Plancii) summum in praefectura florentissima gradum tenuerint et dignitatis et gratiae,
Cic. Planc. 13, 32; cf.:Sex. Roscius gratia atque hospitiis florens hominum nobilissimorum,
id. Rosc. Am. 6, 15:deinde si maxime talis est deus, ut nulla gratia, nulla hominum caritate teneatur, etc.,
id. N. D. 1, 44, 124:neque quo Cn. Pompeii gratiam mihi per hanc causam conciliari putem,
id. de Imp. Pomp. 24, 70; cf.:aliquem restituere in gratiam,
id. Prov. Cons. 9, 23:aliquem restituere in ejus veterem gratiam,
id. Att. 1, 3, 3:in gratiam reducere,
id. Rab. Post. 8, 19; cf.also: cum aliquo in gratiam redire,
to reconcile one's self with one, id. Att. 1, 14, 7; Nep. Alcib. 5, 1; id. Thras. 3 fin.; id. Dat. 8, 5 al.:alicujus gratiam sequi,
Caes. B. C. 1, 1, 3; cf.:si suam gratiam Romani velint, posse eis utiles esse amicos,
id. B. G. 4, 7, 4:ab aliquo inire gratiam,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 113:a bonis omnibus summam inire gratiam,
id. Att. 7, 9, 3:magnam inire gratiam,
id. Fin. 4, 12, 31:quantam eo facto ad plebem inierat gratiam,
Liv. 33, 46, 7:apud regem gratiam initam volebant,
id. 36, 5, 3:at te apud eum, dii boni, quanta in gratia posui!
Cic. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6 fin.;with a different construction: apud Lentulum ponam te in gratiam (Ern. conj. in gratia),
Cic. Att. 5, 3, 3:cum aliquo in laude et in gratia esse,
id. Verr. 1, 17, 51; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:inter vos sic haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala,
Ter. Phorm. 4, 3, 17 Ruhnk.:plerique (in divortio) cum bona gratia discedunt,
Dig. 24, 1, 32, § 10;without bona: cum istuc quod postulo impetro cum gratia,
with a good grace, Ter. And. 2, 5, 11:omnia quae potui in hac summa tua gratia ac potentia a te impetrare,
credit, influence, Cic. Fam. 13, 29, 5; cf.:Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos,
Caes. B. G. 2, 6, 4; 1, 43, 8:gratiā plurimum posse,
id. ib. 1, 9, 3; 1, 20, 2; cf.:quantum gratia, auctoritate, pecunia valent,
id. ib. 7, 63, 1:gratiā valere,
id. B. C. 2, 44, 1:inproba quamvis Gratia fallaci praetoris vicerit urna,
Juv. 13, 4:quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat,
Liv. 40, 59, 1.—In plur.:L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit,
tokens of favor, Cic. Mur. 20, 42:cum haec res plurimas gratias, firmissimas amicitias pariat,
id. ib. 11, 24:non hominum potentium studio, non excellentibus gratiis paucorum, sed universi populi Romani judicio consulem factum,
id. Agr. 2, 3, 7.—Transf., objectively, like the Gr. charis, agreeableness, pleasantness, charm, beauty, loveliness, grace (only poet. and in post-Aug. prose;2.esp. freq. in Quint.): gratia formae,
Ov. M. 7, 44; Suet. Tit. 3:corporis,
id. Vit. 3; id. Vit. Ter. 1; Plin. 28, 19, 79, § 260:quid ille gratiae in vultu ostenderit,
Quint. 6 prooem. § 7; cf. id. 6, 3, 26:unica nec desit jocundis gratia verbis,
charm, Prop. 1, 2, 29; cf.: neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13, 127:plenus est jucunditatis et gratiae (Horatius),
Quint. 10, 1, 96:sermonis Attici,
id. ib. 65;12, 10, 35: dicendi,
id. 9, 3, 74:brevitatis novitatisque,
id. ib. 58:omnis bene scriptorum,
id. 11, 2, 46 et saep.; Cels. 4, 29 med.:uvis et vinis gratiam affert fumus fabrilis,
Plin. 14, 1, 3, § 16; id. 17, 9, 6, § 53. —Hence,As a nom. propr.: Grātiae, ārum, f., a transl. of the Gr. Charites, the goddesses of favor, loveliness, grace, etc., the three Graces, Aglaia, Euphrosyne, and Thalia, daughters of Jupiter and Eurynome, Sen. Ben. 1, 3, 3; Serv. Verg. A. 1, 720; Hor. C. 1, 4, 6; 1, 30, 6; 3, 19, 16; 3, 21, 22; Quint. 10, 1, 82.—In sing.: Grātia, ae, collect., Ov. M. 6, 429.II. A.In gen. (rare): ita mihi Telamonis patris, avi Aeaci et proavi Jovis grata est gratia, Enn. ap. Non. 85, 23 (Trag. v. 367 Vahl.):B.ergo ab eo petito gratiam istam,
Plaut. Capt. 3, 5, 63; cf.:gratiam a patre si petimus, spero ab eo impetrassere,
id. Stich. 1, 2, 23:petivit in beneficii loco et gratiae, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 82, § 189; cf.:quod beneficii gratiaeque causa concessit,
id. ib. 2, 3, 48 fin.:hanc gratiam ut sibi des,
Ter. Hec. 3, 3, 30:juris jurandi volo gratiam facias,
excuse, release, Plaut. Rud. 5, 3, 59; cf.:alicui delicti gratiam facere,
to grant pardon, forgive, Sall. J. 104 fin. Kritz.:qui mihi atque animo meo nullius umquam delicti gratiam fecissem,
id. Cat. 52, 8; cf.also: quibus senatus belli Lepidani gratiam fecerat,
id. Fragm. 3, 34 Gerl.:alii ipsi professi se pugnaturos in gratiam ducis,
to please, for the sake of, Liv. 28, 21, 4; cf.:deletam urbem cernimus eorum, quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,
id. 28, 39, 12 Drak.:in gratiam alicujus,
id. 35, 2, 6; 39, 26, 12; Vell. 2, 41, 2; Suet. Tib. 49 al.; cf.also: data visceratio in praeteritam judicii gratiam,
for the favor shown him on the trial, Liv. 8, 22, 4:nil ibi majorum respectus, gratia nulla umbrarum,
Juv. 8, 64.—In partic., a mark of favor shown for a service rendered, thanks (by word or deed), thankfulness, gratitude; acknowledgment, return, requital (the form with agere of returning thanks is the plur., but with habere, referre, debere, nearly always in sing.; but when thanks are due to or rendered by more than one person, the form gratias referre, etc., may be used; v. infra., and cf. Krebs. Antibarb. p. 505):A.quae (gratia) in memoria et remuneratione officiorum et honoris et amicitiarum observantiam teneat,
Cic. Inv. 2, 22, 66; cf.:gratia est, in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur,
id. ib. 2, 53, 161:immortales ago tibi gratias agamque dum vivam: nam relaturum me affirmare non possum,
id. Fam. 10, 11, 1; cf.:renuntiate, gratias regi me agere: referre gratiam aliam nunc non posse, quam ut suadeam, ne, etc.,
Liv. 37, 37, 8 (v. ago):dīs gratias agere... si referre studeant gratias,
Plaut. Am. 1, 1, 26 sq.:L. Lucceius meus, homo omnium gratissimus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum diceret, etc.,
Cic. Fam. 13, 42, 1:eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus,
id. Phil. 1, 1, 3:Lentulo nostro egi per litteras tuo nomine gratias diligenter,
id. Fam. 1, 10:justissimas gratias agere,
id. Leg. 2, 3, 6:quamquam gratiarum actionem a te non desiderabam, etc.,
id. Fam. 10, 19, 1:nunc tecum sic agam, tulisse ut potius injuriam, quam retulisse gratiam videar,
to have made a return, requital, recompense, id. Sull. 16, 47 fin.:magno meo beneficio affecti cumulatissime mihi gratiam retulerunt,
id. Fam. 13, 4, 1:praeclaram vero populo Romano refers gratiam,
id. Cat. 1, 11, 28:ut pro tantis eorum in rem publicam meritis honores eis habeantur gratiaeque referantur,
id. Phil. 3, 15, 39; cf. id. ib. 3, 10, 25:me omnibus, si minus referenda gratia satisfacere potuerim, at praedicanda et habenda certe satis esse facturum,
if I cannot requite... I can extol, id. Balb. 1, 2; cf.: nimirum inops ille, si bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest. Commode autem quicumque dixit, pecuniam qui habeat, non reddidisse; qui reddiderit, non habere: gratiam autem et qui retulerit, habere et qui habeat retulisse, id. Off. 2, 20, 69; id. Planc. 28, 68; cf. id. ib. 42, 101; id. Fam. 5, 11, 1:gratias habere,
Liv. 24, 37, 7:alicui summas gratias habere,
Plaut. Trin. 3, 2, 33:alicui maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod, etc.,
Vitr. 6 praef. 4:merito vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus,
Cic. Phil. 3, 10, 25:meritam dīs immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvere,
id. Planc. 33, 80:pro beneficio gratiam repetere,
Liv. 1, 47, 7:gratias ob hoc agere, quod, etc.,
Liv. 54, 50, 4; so with ob, Plin. Ep. 9, 31, 21; Treb. Pol. Trig. Tyr. 10, 9:pro tuo summo beneficio gratias agere,
Cic. Att. 16, 16, 16; Liv. 23, 11, 12; Plin, Pan. 25, 1; cf. Gell. 9, 3, 5:dum carmine nostro Redditur agricolis gratia caelitibus,
Tib. 2, 1, 36; cf.:hoc certe justitiae convenit suum cuique reddere, beneficio gratiam, injuriae talionem aut certe malam gratiam,
Sen. Ep. 81 med.;rarely: in gratiam habere (=ita accipere, ut ad gratiam comparandam valere putet),
to accept as thankworthy, Sall. J. 111, 1:unum vis curem: curo. Et est dīs gratia, Cum ita, ut volo, est,
I thank, Ter. Ad. 1, 2, 58; cf.: Er. Eamus intro, ut prandeamus. Me. Bene vocas: tam gratia est, no, I'm much obliged to you (the negative being omitted, as in the Fr. je vous remercie, and the Germ. ich danke sehr), Plaut. Men. 2, 3, 36.—Ellipt.: fores effregit? restituentur;discidit Vestem? resarcietur: est, dīs gratia, Et unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt,
thank Heaven, Ter. Ad. 1, 2, 41.—With acc. and inf. (anteclass. and post-Aug.):dīs gratias agebat, tempus sibi dari, etc.,
Ter. Phorm. 4, 2, 6; Tac. H. 4, 64; cf. Ter. Phorm. 1, 2, 4; id. And. 1, 1, 15.—Hence, as adverbs:grātĭā (acc. to II. A.), lit., in favor of, on account of, for the sake of; hence, in gen., on account of (usually placed after the gen., in Quint. a few times before it; cf.: causa, ergo).(α).With gen.:(β).sed neque longioribus quam oportet hyperbatis compositioni serviamus, ne quae ejus gratia fecerimus, propter eam fecisse videamur,
lest what we have done to embellish the style we should seem to have done merely on account of the construction we had chosen, Quint. 9, 4, 144:tantum abest, ut haec bestiarum etiam causa parata sint, ut ipsas bestias hominum gratia generatas esse videamus,
Cic. N. D. 2, 63, 158: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.); cf.:honoris gratia nomino,
Cic. Quint. 7, 28:nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia,
Ter. And. 5, 1, 17:simulabat sese negotii gratia properare,
Sall. J. 76, 1: hominem occisum esse constat;non praedae gratia: quia inspoliatus est,
Quint. 7, 1, 33; cf.:hereditatis gratia,
id. 5, 12, 5:quem censores senatu probri gratia moverant,
Sall. C. 23, 1:profectus gratia dicere,
Quint. 2, 10, 9:brevitatis gratia,
id. 4, 2, 43:decoris gratia,
id. 8, 6, 65:difficultatis gratia,
id. 9, 2, 77:aut invidiae gratia... aut miserationis,
id. 9, 2, 8:praesentis gratia litis,
id. 2, 7, 4 al. —With gerund.: duxit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):ut aut voluptates omittantur majorum voluptatum adipiscendarum causa, aut dolores suscipiantur majorum dolorum effugiendorum gratia,
Cic. Fin. 1, 10, 36; cf. Caes. B. G. 7, 43, 2:tentandi gratia,
Sall. J. 47, 2:hiemandi gratia,
id. ib. 61, 3:colloquendi gratia,
id. ib. 61, 4:placandi gratia,
id. ib. 71, 5:simulandi gratia,
id. ib. 37, 4:sui exposcendi gratia,
Nep. Hann. 7, 6:amplificandi gratia... vel miserandi,
Quint. 9, 3, 28:elevandae invidiae gratia,
id. 5, 13, 40:recuperandae dignitatis gratia,
id. 11, 1, 79:vitandae similitudinis gratia,
id. 9, 1, 11 al. —Ellipt.: ejus generis hae sunt quaestiones. Si, exempli gratia, vir bonus Alexandria Rhodum magnum frumenti numerum advexerit, etc., for example, for instance (for the usual exempli causa; so,verbi gratia, for verbi causa, infra),
Cic. Off. 3, 12, 50; so,exempli gratia,
Plin. 2, 41, 41, § 110;for which in full: pauca tamen exempli gratia ponam,
Quint. 6, 5, 6:eorum unam discordiam ponemus exempli gratia,
Plin. 18, 25, 57, § 213:propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem,
for instance, Cic. Fin. 5, 11, 30.—Placed before the [p. 826] gen.:gratiā decoris,
Quint. 8 praef. §18: compositionis,
id. 9, 4, 58:lenitatis,
id. 9, 4, 144:significationis,
id. 8, 6, 2.—With pron. (mostly ante-class.):B.meā gratiā,
Plaut. Bacch. 1, 1, 64; id. Ps. 5, 2, 3:qui nihil ocius venit tamen hac gratia,
id. Stich. 5, 1, 5; cf.:abire istac gratia,
id. Ps. 1, 5, 138: (Medea) per agros passim dispergit corpus: id eā gratiā, Ut, etc., Poët. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67; so,eā gratiā,
Ter. And. 3, 4, 8; id. Heaut. 4, 5, 20; id. Hec. 4, 3, 11:sed huc qua gratia te arcessi jussi, ausculta,
id. Eun. 1, 2, 19; cf. id. ib. 1, 2, 79:id ea gratia eveniebat, quod nemo ex fuga regem sequitur,
Sall. J. 54, 4:id ea gratia facilius fuit, quod, etc.,
id. ib. 80, 4.—grā-tĭīs (always as a trisyll. in ante-class. poets; Pompon. Com. Fragm. v. 110 Rib.; Plaut. As. prol. 5; id. Ep. 3, 4, 38; Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Charis. p. 1806; so in Cic. Verr. 2, 4 and 5 Halm), and contr., grātīs (since the class. per.; acc. to II. A.), lit., out of favor or kindness; hence, pregn., without recompense or reward, for nothing, gratuitously, gratis, proika (cf.:gratuito, nequidquam, frustra): quae (psaltria) quantum potest Aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis,
Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Plaut. Poen. 4, 2, 46:si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, Hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo,
id. As. 1, 3, 38 sq.:quam introduxistis fidicinam, atque etiam fides, Ei quae accessere, tibi addam dono gratiis,
into the bargain, to boot, id. Ep. 3, 4, 38:quae Romae magna cum infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in provincia male audires, ex edicto Siciliensi sustulisse video,
Cic. Verr. 1, 46, 118:hic primum questus est non leviter Saturius, communem factum esse gratis cum Roscio, qui pretio proprius fuisset Fanni,
id. Rosc. Com. 10, 27:gratis dare alicui (opp. pretium accipere ab aliquo),
Mart. 14, 175, 2:id me scis antea gratis tibi esse pollicitum. Quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita?
Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7:gratis rei publicae servire,
id. Clu. 26, 71:tantum gratis pagina nostra placet,
Mart. 5, 16, 10:virtutes omnes per se ipsas gratis diligere,
Cic. Fin. 2, 26, 83.—Opp. for payment:is repente, ut Romam venit, gratis praetor factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data,
Cic. Verr. 1, 39, 101; cf. id. ib. 2, 5, 19, §48: habitent gratis in alieno?
id. Off. 2, 23, 83; so,habitare in aedibus alienis,
Dig. 39, 5, 9:habitationem cui dare,
free of cost, ib. 19, 2, 53, § 2; Mart. 10, 3, 11. -
3 gratia
grātĭa, ae, f. [gratus; lit., favor, both that in which one stands with others and that which one shows to others].I.(Acc. to gratus, I.) Favor which one finds with others, esteem, regard, liking, love, friendship (syn. favor):B.pluris pauciorum gratiam faciunt pars hominum quam id quod prosint pluribus,
Plaut. Trin. 1, 1, 12:perspicio nihili meam vos facere gratiam,
id. Curc. 1, 2, 68:ut majores ejus (Plancii) summum in praefectura florentissima gradum tenuerint et dignitatis et gratiae,
Cic. Planc. 13, 32; cf.:Sex. Roscius gratia atque hospitiis florens hominum nobilissimorum,
id. Rosc. Am. 6, 15:deinde si maxime talis est deus, ut nulla gratia, nulla hominum caritate teneatur, etc.,
id. N. D. 1, 44, 124:neque quo Cn. Pompeii gratiam mihi per hanc causam conciliari putem,
id. de Imp. Pomp. 24, 70; cf.:aliquem restituere in gratiam,
id. Prov. Cons. 9, 23:aliquem restituere in ejus veterem gratiam,
id. Att. 1, 3, 3:in gratiam reducere,
id. Rab. Post. 8, 19; cf.also: cum aliquo in gratiam redire,
to reconcile one's self with one, id. Att. 1, 14, 7; Nep. Alcib. 5, 1; id. Thras. 3 fin.; id. Dat. 8, 5 al.:alicujus gratiam sequi,
Caes. B. C. 1, 1, 3; cf.:si suam gratiam Romani velint, posse eis utiles esse amicos,
id. B. G. 4, 7, 4:ab aliquo inire gratiam,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 113:a bonis omnibus summam inire gratiam,
id. Att. 7, 9, 3:magnam inire gratiam,
id. Fin. 4, 12, 31:quantam eo facto ad plebem inierat gratiam,
Liv. 33, 46, 7:apud regem gratiam initam volebant,
id. 36, 5, 3:at te apud eum, dii boni, quanta in gratia posui!
Cic. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6 fin.;with a different construction: apud Lentulum ponam te in gratiam (Ern. conj. in gratia),
Cic. Att. 5, 3, 3:cum aliquo in laude et in gratia esse,
id. Verr. 1, 17, 51; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:inter vos sic haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala,
Ter. Phorm. 4, 3, 17 Ruhnk.:plerique (in divortio) cum bona gratia discedunt,
Dig. 24, 1, 32, § 10;without bona: cum istuc quod postulo impetro cum gratia,
with a good grace, Ter. And. 2, 5, 11:omnia quae potui in hac summa tua gratia ac potentia a te impetrare,
credit, influence, Cic. Fam. 13, 29, 5; cf.:Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos,
Caes. B. G. 2, 6, 4; 1, 43, 8:gratiā plurimum posse,
id. ib. 1, 9, 3; 1, 20, 2; cf.:quantum gratia, auctoritate, pecunia valent,
id. ib. 7, 63, 1:gratiā valere,
id. B. C. 2, 44, 1:inproba quamvis Gratia fallaci praetoris vicerit urna,
Juv. 13, 4:quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat,
Liv. 40, 59, 1.—In plur.:L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit,
tokens of favor, Cic. Mur. 20, 42:cum haec res plurimas gratias, firmissimas amicitias pariat,
id. ib. 11, 24:non hominum potentium studio, non excellentibus gratiis paucorum, sed universi populi Romani judicio consulem factum,
id. Agr. 2, 3, 7.—Transf., objectively, like the Gr. charis, agreeableness, pleasantness, charm, beauty, loveliness, grace (only poet. and in post-Aug. prose;2.esp. freq. in Quint.): gratia formae,
Ov. M. 7, 44; Suet. Tit. 3:corporis,
id. Vit. 3; id. Vit. Ter. 1; Plin. 28, 19, 79, § 260:quid ille gratiae in vultu ostenderit,
Quint. 6 prooem. § 7; cf. id. 6, 3, 26:unica nec desit jocundis gratia verbis,
charm, Prop. 1, 2, 29; cf.: neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13, 127:plenus est jucunditatis et gratiae (Horatius),
Quint. 10, 1, 96:sermonis Attici,
id. ib. 65;12, 10, 35: dicendi,
id. 9, 3, 74:brevitatis novitatisque,
id. ib. 58:omnis bene scriptorum,
id. 11, 2, 46 et saep.; Cels. 4, 29 med.:uvis et vinis gratiam affert fumus fabrilis,
Plin. 14, 1, 3, § 16; id. 17, 9, 6, § 53. —Hence,As a nom. propr.: Grātiae, ārum, f., a transl. of the Gr. Charites, the goddesses of favor, loveliness, grace, etc., the three Graces, Aglaia, Euphrosyne, and Thalia, daughters of Jupiter and Eurynome, Sen. Ben. 1, 3, 3; Serv. Verg. A. 1, 720; Hor. C. 1, 4, 6; 1, 30, 6; 3, 19, 16; 3, 21, 22; Quint. 10, 1, 82.—In sing.: Grātia, ae, collect., Ov. M. 6, 429.II. A.In gen. (rare): ita mihi Telamonis patris, avi Aeaci et proavi Jovis grata est gratia, Enn. ap. Non. 85, 23 (Trag. v. 367 Vahl.):B.ergo ab eo petito gratiam istam,
Plaut. Capt. 3, 5, 63; cf.:gratiam a patre si petimus, spero ab eo impetrassere,
id. Stich. 1, 2, 23:petivit in beneficii loco et gratiae, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 82, § 189; cf.:quod beneficii gratiaeque causa concessit,
id. ib. 2, 3, 48 fin.:hanc gratiam ut sibi des,
Ter. Hec. 3, 3, 30:juris jurandi volo gratiam facias,
excuse, release, Plaut. Rud. 5, 3, 59; cf.:alicui delicti gratiam facere,
to grant pardon, forgive, Sall. J. 104 fin. Kritz.:qui mihi atque animo meo nullius umquam delicti gratiam fecissem,
id. Cat. 52, 8; cf.also: quibus senatus belli Lepidani gratiam fecerat,
id. Fragm. 3, 34 Gerl.:alii ipsi professi se pugnaturos in gratiam ducis,
to please, for the sake of, Liv. 28, 21, 4; cf.:deletam urbem cernimus eorum, quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,
id. 28, 39, 12 Drak.:in gratiam alicujus,
id. 35, 2, 6; 39, 26, 12; Vell. 2, 41, 2; Suet. Tib. 49 al.; cf.also: data visceratio in praeteritam judicii gratiam,
for the favor shown him on the trial, Liv. 8, 22, 4:nil ibi majorum respectus, gratia nulla umbrarum,
Juv. 8, 64.—In partic., a mark of favor shown for a service rendered, thanks (by word or deed), thankfulness, gratitude; acknowledgment, return, requital (the form with agere of returning thanks is the plur., but with habere, referre, debere, nearly always in sing.; but when thanks are due to or rendered by more than one person, the form gratias referre, etc., may be used; v. infra., and cf. Krebs. Antibarb. p. 505):A.quae (gratia) in memoria et remuneratione officiorum et honoris et amicitiarum observantiam teneat,
Cic. Inv. 2, 22, 66; cf.:gratia est, in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur,
id. ib. 2, 53, 161:immortales ago tibi gratias agamque dum vivam: nam relaturum me affirmare non possum,
id. Fam. 10, 11, 1; cf.:renuntiate, gratias regi me agere: referre gratiam aliam nunc non posse, quam ut suadeam, ne, etc.,
Liv. 37, 37, 8 (v. ago):dīs gratias agere... si referre studeant gratias,
Plaut. Am. 1, 1, 26 sq.:L. Lucceius meus, homo omnium gratissimus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum diceret, etc.,
Cic. Fam. 13, 42, 1:eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus,
id. Phil. 1, 1, 3:Lentulo nostro egi per litteras tuo nomine gratias diligenter,
id. Fam. 1, 10:justissimas gratias agere,
id. Leg. 2, 3, 6:quamquam gratiarum actionem a te non desiderabam, etc.,
id. Fam. 10, 19, 1:nunc tecum sic agam, tulisse ut potius injuriam, quam retulisse gratiam videar,
to have made a return, requital, recompense, id. Sull. 16, 47 fin.:magno meo beneficio affecti cumulatissime mihi gratiam retulerunt,
id. Fam. 13, 4, 1:praeclaram vero populo Romano refers gratiam,
id. Cat. 1, 11, 28:ut pro tantis eorum in rem publicam meritis honores eis habeantur gratiaeque referantur,
id. Phil. 3, 15, 39; cf. id. ib. 3, 10, 25:me omnibus, si minus referenda gratia satisfacere potuerim, at praedicanda et habenda certe satis esse facturum,
if I cannot requite... I can extol, id. Balb. 1, 2; cf.: nimirum inops ille, si bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest. Commode autem quicumque dixit, pecuniam qui habeat, non reddidisse; qui reddiderit, non habere: gratiam autem et qui retulerit, habere et qui habeat retulisse, id. Off. 2, 20, 69; id. Planc. 28, 68; cf. id. ib. 42, 101; id. Fam. 5, 11, 1:gratias habere,
Liv. 24, 37, 7:alicui summas gratias habere,
Plaut. Trin. 3, 2, 33:alicui maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod, etc.,
Vitr. 6 praef. 4:merito vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus,
Cic. Phil. 3, 10, 25:meritam dīs immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvere,
id. Planc. 33, 80:pro beneficio gratiam repetere,
Liv. 1, 47, 7:gratias ob hoc agere, quod, etc.,
Liv. 54, 50, 4; so with ob, Plin. Ep. 9, 31, 21; Treb. Pol. Trig. Tyr. 10, 9:pro tuo summo beneficio gratias agere,
Cic. Att. 16, 16, 16; Liv. 23, 11, 12; Plin, Pan. 25, 1; cf. Gell. 9, 3, 5:dum carmine nostro Redditur agricolis gratia caelitibus,
Tib. 2, 1, 36; cf.:hoc certe justitiae convenit suum cuique reddere, beneficio gratiam, injuriae talionem aut certe malam gratiam,
Sen. Ep. 81 med.;rarely: in gratiam habere (=ita accipere, ut ad gratiam comparandam valere putet),
to accept as thankworthy, Sall. J. 111, 1:unum vis curem: curo. Et est dīs gratia, Cum ita, ut volo, est,
I thank, Ter. Ad. 1, 2, 58; cf.: Er. Eamus intro, ut prandeamus. Me. Bene vocas: tam gratia est, no, I'm much obliged to you (the negative being omitted, as in the Fr. je vous remercie, and the Germ. ich danke sehr), Plaut. Men. 2, 3, 36.—Ellipt.: fores effregit? restituentur;discidit Vestem? resarcietur: est, dīs gratia, Et unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt,
thank Heaven, Ter. Ad. 1, 2, 41.—With acc. and inf. (anteclass. and post-Aug.):dīs gratias agebat, tempus sibi dari, etc.,
Ter. Phorm. 4, 2, 6; Tac. H. 4, 64; cf. Ter. Phorm. 1, 2, 4; id. And. 1, 1, 15.—Hence, as adverbs:grātĭā (acc. to II. A.), lit., in favor of, on account of, for the sake of; hence, in gen., on account of (usually placed after the gen., in Quint. a few times before it; cf.: causa, ergo).(α).With gen.:(β).sed neque longioribus quam oportet hyperbatis compositioni serviamus, ne quae ejus gratia fecerimus, propter eam fecisse videamur,
lest what we have done to embellish the style we should seem to have done merely on account of the construction we had chosen, Quint. 9, 4, 144:tantum abest, ut haec bestiarum etiam causa parata sint, ut ipsas bestias hominum gratia generatas esse videamus,
Cic. N. D. 2, 63, 158: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.); cf.:honoris gratia nomino,
Cic. Quint. 7, 28:nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia,
Ter. And. 5, 1, 17:simulabat sese negotii gratia properare,
Sall. J. 76, 1: hominem occisum esse constat;non praedae gratia: quia inspoliatus est,
Quint. 7, 1, 33; cf.:hereditatis gratia,
id. 5, 12, 5:quem censores senatu probri gratia moverant,
Sall. C. 23, 1:profectus gratia dicere,
Quint. 2, 10, 9:brevitatis gratia,
id. 4, 2, 43:decoris gratia,
id. 8, 6, 65:difficultatis gratia,
id. 9, 2, 77:aut invidiae gratia... aut miserationis,
id. 9, 2, 8:praesentis gratia litis,
id. 2, 7, 4 al. —With gerund.: duxit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):ut aut voluptates omittantur majorum voluptatum adipiscendarum causa, aut dolores suscipiantur majorum dolorum effugiendorum gratia,
Cic. Fin. 1, 10, 36; cf. Caes. B. G. 7, 43, 2:tentandi gratia,
Sall. J. 47, 2:hiemandi gratia,
id. ib. 61, 3:colloquendi gratia,
id. ib. 61, 4:placandi gratia,
id. ib. 71, 5:simulandi gratia,
id. ib. 37, 4:sui exposcendi gratia,
Nep. Hann. 7, 6:amplificandi gratia... vel miserandi,
Quint. 9, 3, 28:elevandae invidiae gratia,
id. 5, 13, 40:recuperandae dignitatis gratia,
id. 11, 1, 79:vitandae similitudinis gratia,
id. 9, 1, 11 al. —Ellipt.: ejus generis hae sunt quaestiones. Si, exempli gratia, vir bonus Alexandria Rhodum magnum frumenti numerum advexerit, etc., for example, for instance (for the usual exempli causa; so,verbi gratia, for verbi causa, infra),
Cic. Off. 3, 12, 50; so,exempli gratia,
Plin. 2, 41, 41, § 110;for which in full: pauca tamen exempli gratia ponam,
Quint. 6, 5, 6:eorum unam discordiam ponemus exempli gratia,
Plin. 18, 25, 57, § 213:propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem,
for instance, Cic. Fin. 5, 11, 30.—Placed before the [p. 826] gen.:gratiā decoris,
Quint. 8 praef. §18: compositionis,
id. 9, 4, 58:lenitatis,
id. 9, 4, 144:significationis,
id. 8, 6, 2.—With pron. (mostly ante-class.):B.meā gratiā,
Plaut. Bacch. 1, 1, 64; id. Ps. 5, 2, 3:qui nihil ocius venit tamen hac gratia,
id. Stich. 5, 1, 5; cf.:abire istac gratia,
id. Ps. 1, 5, 138: (Medea) per agros passim dispergit corpus: id eā gratiā, Ut, etc., Poët. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67; so,eā gratiā,
Ter. And. 3, 4, 8; id. Heaut. 4, 5, 20; id. Hec. 4, 3, 11:sed huc qua gratia te arcessi jussi, ausculta,
id. Eun. 1, 2, 19; cf. id. ib. 1, 2, 79:id ea gratia eveniebat, quod nemo ex fuga regem sequitur,
Sall. J. 54, 4:id ea gratia facilius fuit, quod, etc.,
id. ib. 80, 4.—grā-tĭīs (always as a trisyll. in ante-class. poets; Pompon. Com. Fragm. v. 110 Rib.; Plaut. As. prol. 5; id. Ep. 3, 4, 38; Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Charis. p. 1806; so in Cic. Verr. 2, 4 and 5 Halm), and contr., grātīs (since the class. per.; acc. to II. A.), lit., out of favor or kindness; hence, pregn., without recompense or reward, for nothing, gratuitously, gratis, proika (cf.:gratuito, nequidquam, frustra): quae (psaltria) quantum potest Aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis,
Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Plaut. Poen. 4, 2, 46:si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, Hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo,
id. As. 1, 3, 38 sq.:quam introduxistis fidicinam, atque etiam fides, Ei quae accessere, tibi addam dono gratiis,
into the bargain, to boot, id. Ep. 3, 4, 38:quae Romae magna cum infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in provincia male audires, ex edicto Siciliensi sustulisse video,
Cic. Verr. 1, 46, 118:hic primum questus est non leviter Saturius, communem factum esse gratis cum Roscio, qui pretio proprius fuisset Fanni,
id. Rosc. Com. 10, 27:gratis dare alicui (opp. pretium accipere ab aliquo),
Mart. 14, 175, 2:id me scis antea gratis tibi esse pollicitum. Quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita?
Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7:gratis rei publicae servire,
id. Clu. 26, 71:tantum gratis pagina nostra placet,
Mart. 5, 16, 10:virtutes omnes per se ipsas gratis diligere,
Cic. Fin. 2, 26, 83.—Opp. for payment:is repente, ut Romam venit, gratis praetor factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data,
Cic. Verr. 1, 39, 101; cf. id. ib. 2, 5, 19, §48: habitent gratis in alieno?
id. Off. 2, 23, 83; so,habitare in aedibus alienis,
Dig. 39, 5, 9:habitationem cui dare,
free of cost, ib. 19, 2, 53, § 2; Mart. 10, 3, 11. -
4 gratia
grātia, ae, f. (gratus), die Annehmlichkeit, Wohlgefälligkeit, I) subjektiv: A) eig. = das angenehme, wohlgefällige Wesen, das Wohlgefällige, in vultu, Quint.: verborum, Quint.: gratia non deest verbis, Lieblichkeit, Prop.: in bildenden Künsten (Malerei usw.), das Gefällige, Quint.: von einer Örtlichkeit, villae, die Reize, Plin. ep.: v. Wein, vinis gratiam affert fumus, Plin.: v. Pers., der Liebling, ut unus quolibet in casu gratia nostra fores, Ov. ex Pont. 2, 3, 82. – dah. personif.: Grātiae ( wie Χάριτες), die Grazien, Huldgöttinnen, Töchter des Zeus u. der Eurynome, gew. drei: Euphrosyne (festliche Freude), Aglaia (festlicher Glanz), Thalia (blühendes Glück), die die Anmut des durch Sitte u. Schönheitssinn geregelten, durch Schmuck und Freude gehobenen Beisammenseins versinnbildlichten, Hor. carm. 1, 4, 6; 3, 21, 22. Quint. 10, 1, 82: nach späterer Deutung auch Sinnbilder der Dankbarkeit, Wohltätigkeit, Sen. de ben. 1, 3, 2 sq.
B) übtr.: 1) die Gunst, die man erweist, Gefälligkeit, Willfahrung, der angenehme Dienst, die Gunstbezeigung, der Gefallen, die Gnade, a) übh.: nullam esse gratiam, quam non capere animus meus posset, Cic.: petivit in beneficii loco et gratiae, Cic.: alci gratiam dare, Ter., od. facere, Plaut., jmdm. willfahren: gratiam dicendi facere, zu reden gestatten, Liv.: u. so gratiam facere reddendi equi, Suet. – dah. α) in gratiam alcis, jmdm. zu Gefallen, zugunsten, wegen, Liv.: in gratiam iudicii, weil das Volk ihn losgesprochen, Liv. – β) Abl. gratiā wegen (eig. aus Gunst, Gefälligkeit), hominum gratiā, Cic.: eā gratiā, deswegen, Ter.: huius accusandi gratiā, Nep.: ineundae fugae gratiā, Val. Max.: laxandi levandique animi gratiā, Gell.: cibi aut potionis gratiā, Liv.: honoris gratiā (s. honor), Cic.: exempli gratiā, zum Beispiel, Cic. u.a. (vgl. exemplum no, III); vollst. pauca tamen exempli gratiā ponam, Quint.: verbi gratiā propter voluptatem, Cic.: dem Genet. vorangestellt, gratiā patris, Lamprid. Heliog. 31, 3. – b) insbes., das Erlassen einer Sache aus Gefälligkeit, die Nachsicht bei usw., iurisiurandi, ICt.: criminum, Suet.: omnium tibi gratiam facio, Liv.: delicti gratiam facere, Nachsicht schenken, nachsehen, Sall.: de cena facio gratiam, bedanke mich, kann nicht kommen, Plaut. – 2) die Erkenntlichkeit, der Dank, gratiam ferre alcis rei, den Dank für etw. davontragen, Liv. (s. Fabri Liv. 22, 26, 4): ab utrisque parem gratiam trahere, Iustin.: gratiam persolvere dis, Cic.: gratias dicere, Apul. (ut pro eo honore vobis multas gratias dicerem, Apul. flor. 16 = 22, 15 Kr.): gratias agere, Dank abstatten, sagen, Cic.: agere gratias magnas od. ingentes, Ter., od. mirificas, Cic.: tibi gratias ago atque habebo summas, Plaut.: agere Romanis gratias, Eutr.: tantae erga me benevolentiae tuae tamque sincerae gratias ago debeoque plurimas, Augustin.: furtive agere gratias et in angulo et ad aurem, Sen.: in quo ei Pompeius gratias egerat, Cic. ep.: etiam in malis gratias agere, Lact.: alci gratias agere de matre, Cic.: senatui pro alqo gratias agere, Cic.: alci pro suo summo beneficio gratias agere, Cic.: agere ei maximas gratias pro beneficiis in matrem, coniugem liberosque impensis, Curt.: timerem ne arrogans esset ob ea laudare, ob quae gratias agerem, Plin. ep. 9, 31, 2: gratias se inter cetera etiam ob hoc agere, quod (weil) etc., Liv. 34, 50, 4 (u. so m. ob u. Akk. auch Treb. Poll. trig. tyr. 10, 9. Apul. flor. 16 in.): agere gratias incipit, quod (daß er) perfidi hominis insidias prudenter cauteque vitasset, Curt.: ago confusioni meae gratias, quod nihil in illo cubiculo vidi praeter matrem et patrem, Sen. rhet.: gratiarum actio, Danksagung, Cic.: ellipt., tamen, genio illius gratias (Dank dem G. jenes!), enatavi, Petron. 57, 10. – gratiam habere alci, Dank wissen, Cic.: u. so gratiam habere magnam od. maximam, Cic. u. Ter.: gratiam habere m. folg. quod (daß usw.), Cic., od. qui u. Konj. (daß er), Cic.: auch gratias habere (von zweien u. mehreren), Liv. 24, 37, 7: u. alci summas gratias habere (v. einem), Plaut. trin. 659: verb. (v. einem) alci maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod (daß) etc., Vitr. 6. praef. 4: alci laudes gratiasque habere magnas, Plaut. asin. 545: gratiam referre, den Dank abtragen, in der Tat danken, Cic.; u. ironisch, vergelten, es einem wieder entgelten lassen (= sich rächen), Ter. n. Cic.: gratiam referre pro meritis, pro beneficiis, Caes.: gratiam referre bonam od. praeclaram, Cic.: od. meritam debitamque, Cic., od. iustam ac debitam, Cic.: gratiam referre parem, Gleiches mit Gleichem vergelten, Cic.: auch gratias referre, Cic. Planc. 101; Phil. 3, 39: ago tibi gratias, imperator auguste; si possem, etiam referrem, Auson. grat. act. 1. § 1: gratiam rependĕre, Ov., od. reddere, Sall.: v. Lebl., referre gratiam, v. Acker, wenn er Früchte trägt, Col.; u. gratiam reddere, v. Weinstocke, Col. – nullum est neque sincerius neque acceptius genus gratiarum, quam quod etc., Plin. pan. – dah. a) gratia est, ich danke, Ter.: gratia est (sc. tibi), ich bedanke mich = ich muß es abschlagen, Plaut.: dis gratia, cum ita ut volo est, ich danke Gott, wenn usw., Ter.: dis gratia u. gratia dis (verst. est), Gott sei Dank! Ter. u. Ov.: gratia magna Iovi, Tibull. – b) Abl. Plur. grātiīs u. zsgzg. grātis, ohne Entgelt (Vergeltung), ohne Bezahlung, umsonst (Ggstz. pretio, mercede), quae (psaltria) quantum potest aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis, Ter.: gratiis exaedificari atque effici navem, Cic.: tibi gratiis stare navem, nichts koste, Cic.: gratis habitare, Cic.: cave, ne tibi gratis hic constet amor, Ov.: reges Parthos non potest quisquam salutare sine munere; tibi valedicere non licet gratis, Sen. – / Bei den szenischen Dichtern (z.B. Plaut. asin. 194; Epid. 474 G. Ter. adelph. 744. Pompon. com. 110) überall nach den besten Hdschrn. gratiis; Cic. Verr. Halm gratiis, C. F. W. Müller gratis.
II) objektiv, A) eig. = die Gunst, die man bei andern genießt, das Beliebtsein, der Kredit ( während favor die »Beifallsbezeigung«, die »Gunst« die man andern erweist, insbes. die Volksgunst, Begünstigung), gratiam alcis sibi conciliare, Cic.: gratiam (magnam, summam) inire, Cic., ab alqo, Cic., od. apud alqm od. ad alqm, Liv., od. alcis, Curt., bei jmd. sich in Gunst setzen, Gunst erwerben, sich beliebt machen: ut aliquam mihi bonam gratiam quaesisse videar, Cic.: summam ab alqo gratiam inire, Caes.: ab alqo gratiam inisse, quod (weil, daß) etc., Cic.: quia plures ineuntur gratiae, Gunst bei mehreren, Cic.: in gratia esse, in Gunst stehen, beliebt sein, Cic.: L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit, Cic. – Ggstz., quod apud alios gratiam, apud alios offensionem habet, Plin. 19, 9.
B) übtr.: 1) das gute Vernehmen (Verhältnis), in dem man mit jmd. steht, das gute Einverständnis, das freundschaftliche Verhältnis, die Freundschaft, in gratiam redire cum alqo, sich mit jmd. wieder aussöhnen, Cic. (dah. reditus in gratiam, Aussöhnung, Cic.): ebenso in gratiam reverti cum alqo, Liv. u. Petron., cum fato, Sen.: alqm apud alqm ponere in gratia u. in gratia maxima, in Gunst, in große Gunst setzen, Cic.: esse in gratia cum alqo, Cic.: dehinc spero aeternam inter nos gratiam fore, Ter.: in gratiam reducere od. restituere od. redigere, versöhnen, Ter.: porrigere mutuas in gratiam manus, Sen. rhet.: so auch componere gratiam inter eas, Ter.: per gratiam, in Güte, gutwillig, Plaut.: so auch per bonam gratiam, Plaut. (vgl. Brix Plaut. mil. 979): u. so per gratiam od. cum gratia, in Güte, gutwillig, Ter. u. Liv.; Ggstz. sine gratia, nicht in Güte, nicht gutwillig, Sen. rhet. (vgl. Lorenz Plaut. mil. 971): componere alqd cum bona gratia, in aller Güte, Ter.: u. so cum bona gratia alqm dimittere, Cic.: cum mala gratia, in Haß, Ter.: cum gratia imperatoris, zur Zufriedenheit des F., Liv. 29, 1, 9. – 2) die (durch Gunst, guten Kredit erlangte) Macht, das Ansehen, der Einfluß, Cic. u.a.
-
5 gratia
grātia, ae, f. (gratus), die Annehmlichkeit, Wohlgefälligkeit, I) subjektiv: A) eig. = das angenehme, wohlgefällige Wesen, das Wohlgefällige, in vultu, Quint.: verborum, Quint.: gratia non deest verbis, Lieblichkeit, Prop.: in bildenden Künsten (Malerei usw.), das Gefällige, Quint.: von einer Örtlichkeit, villae, die Reize, Plin. ep.: v. Wein, vinis gratiam affert fumus, Plin.: v. Pers., der Liebling, ut unus quolibet in casu gratia nostra fores, Ov. ex Pont. 2, 3, 82. – dah. personif.: Grātiae ( wie Χάριτες), die Grazien, Huldgöttinnen, Töchter des Zeus u. der Eurynome, gew. drei: Euphrosyne (festliche Freude), Aglaia (festlicher Glanz), Thalia (blühendes Glück), die die Anmut des durch Sitte u. Schönheitssinn geregelten, durch Schmuck und Freude gehobenen Beisammenseins versinnbildlichten, Hor. carm. 1, 4, 6; 3, 21, 22. Quint. 10, 1, 82: nach späterer Deutung auch Sinnbilder der Dankbarkeit, Wohltätigkeit, Sen. de ben. 1, 3, 2 sq.B) übtr.: 1) die Gunst, die man erweist, Gefälligkeit, Willfahrung, der angenehme Dienst, die Gunstbezeigung, der Gefallen, die Gnade, a) übh.: nullam esse gratiam, quam non capere animus meus posset, Cic.: petivit in beneficii loco et gratiae, Cic.: alci gratiam dare, Ter., od. facere, Plaut., jmdm. willfahren: gratiam dicendi facere, zu reden gestatten,————Liv.: u. so gratiam facere reddendi equi, Suet. – dah. α) in gratiam alcis, jmdm. zu Gefallen, zugunsten, wegen, Liv.: in gratiam iudicii, weil das Volk ihn losgesprochen, Liv. – β) Abl. gratiā wegen (eig. aus Gunst, Gefälligkeit), hominum gratiā, Cic.: eā gratiā, deswegen, Ter.: huius accusandi gratiā, Nep.: ineundae fugae gratiā, Val. Max.: laxandi levandique animi gratiā, Gell.: cibi aut potionis gratiā, Liv.: honoris gratiā (s. honor), Cic.: exempli gratiā, zum Beispiel, Cic. u.a. (vgl. exemplum no, III); vollst. pauca tamen exempli gratiā ponam, Quint.: verbi gratiā propter voluptatem, Cic.: dem Genet. vorangestellt, gratiā patris, Lamprid. Heliog. 31, 3. – b) insbes., das Erlassen einer Sache aus Gefälligkeit, die Nachsicht bei usw., iurisiurandi, ICt.: criminum, Suet.: omnium tibi gratiam facio, Liv.: delicti gratiam facere, Nachsicht schenken, nachsehen, Sall.: de cena facio gratiam, bedanke mich, kann nicht kommen, Plaut. – 2) die Erkenntlichkeit, der Dank, gratiam ferre alcis rei, den Dank für etw. davontragen, Liv. (s. Fabri Liv. 22, 26, 4): ab utrisque parem gratiam trahere, Iustin.: gratiam persolvere dis, Cic.: gratias dicere, Apul. (ut pro eo honore vobis multas gratias dicerem, Apul. flor. 16 = 22, 15 Kr.): gratias agere, Dank abstatten, sagen, Cic.: agere gratias magnas od. ingentes, Ter., od. mirificas, Cic.: tibi gratias ago atque habebo summas, Plaut.: agere Romanis gratias, Eutr.: tantae erga————me benevolentiae tuae tamque sincerae gratias ago debeoque plurimas, Augustin.: furtive agere gratias et in angulo et ad aurem, Sen.: in quo ei Pompeius gratias egerat, Cic. ep.: etiam in malis gratias agere, Lact.: alci gratias agere de matre, Cic.: senatui pro alqo gratias agere, Cic.: alci pro suo summo beneficio gratias agere, Cic.: agere ei maximas gratias pro beneficiis in matrem, coniugem liberosque impensis, Curt.: timerem ne arrogans esset ob ea laudare, ob quae gratias agerem, Plin. ep. 9, 31, 2: gratias se inter cetera etiam ob hoc agere, quod (weil) etc., Liv. 34, 50, 4 (u. so m. ob u. Akk. auch Treb. Poll. trig. tyr. 10, 9. Apul. flor. 16 in.): agere gratias incipit, quod (daß er) perfidi hominis insidias prudenter cauteque vitasset, Curt.: ago confusioni meae gratias, quod nihil in illo cubiculo vidi praeter matrem et patrem, Sen. rhet.: gratiarum actio, Danksagung, Cic.: ellipt., tamen, genio illius gratias (Dank dem G. jenes!), enatavi, Petron. 57, 10. – gratiam habere alci, Dank wissen, Cic.: u. so gratiam habere magnam od. maximam, Cic. u. Ter.: gratiam habere m. folg. quod (daß usw.), Cic., od. qui u. Konj. (daß er), Cic.: auch gratias habere (von zweien u. mehreren), Liv. 24, 37, 7: u. alci summas gratias habere (v. einem), Plaut. trin. 659: verb. (v. einem) alci maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod (daß) etc., Vitr. 6. praef. 4: alci laudes gratiasque habere magnas, Plaut. asin.————545: gratiam referre, den Dank abtragen, in der Tat danken, Cic.; u. ironisch, vergelten, es einem wieder entgelten lassen (= sich rächen), Ter. n. Cic.: gratiam referre pro meritis, pro beneficiis, Caes.: gratiam referre bonam od. praeclaram, Cic.: od. meritam debitamque, Cic., od. iustam ac debitam, Cic.: gratiam referre parem, Gleiches mit Gleichem vergelten, Cic.: auch gratias referre, Cic. Planc. 101; Phil. 3, 39: ago tibi gratias, imperator auguste; si possem, etiam referrem, Auson. grat. act. 1. § 1: gratiam rependĕre, Ov., od. reddere, Sall.: v. Lebl., referre gratiam, v. Acker, wenn er Früchte trägt, Col.; u. gratiam reddere, v. Weinstocke, Col. – nullum est neque sincerius neque acceptius genus gratiarum, quam quod etc., Plin. pan. – dah. a) gratia est, ich danke, Ter.: gratia est (sc. tibi), ich bedanke mich = ich muß es abschlagen, Plaut.: dis gratia, cum ita ut volo est, ich danke Gott, wenn usw., Ter.: dis gratia u. gratia dis (verst. est), Gott sei Dank! Ter. u. Ov.: gratia magna Iovi, Tibull. – b) Abl. Plur. grātiīs u. zsgzg. grātis, ohne Entgelt (Vergeltung), ohne Bezahlung, umsonst (Ggstz. pretio, mercede), quae (psaltria) quantum potest aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis, Ter.: gratiis exaedificari atque effici navem, Cic.: tibi gratiis stare navem, nichts koste, Cic.: gratis habitare, Cic.: cave, ne tibi gratis hic constet amor, Ov.: reges Parthos non potest quisquam salutare sine munere;————tibi valedicere non licet gratis, Sen. – ⇒ Bei den szenischen Dichtern (z.B. Plaut. asin. 194; Epid. 474 G. Ter. adelph. 744. Pompon. com. 110) überall nach den besten Hdschrn. gratiis; Cic. Verr. Halm gratiis, C. F. W. Müller gratis.II) objektiv, A) eig. = die Gunst, die man bei andern genießt, das Beliebtsein, der Kredit ( während favor die »Beifallsbezeigung«, die »Gunst« die man andern erweist, insbes. die Volksgunst, Begünstigung), gratiam alcis sibi conciliare, Cic.: gratiam (magnam, summam) inire, Cic., ab alqo, Cic., od. apud alqm od. ad alqm, Liv., od. alcis, Curt., bei jmd. sich in Gunst setzen, Gunst erwerben, sich beliebt machen: ut aliquam mihi bonam gratiam quaesisse videar, Cic.: summam ab alqo gratiam inire, Caes.: ab alqo gratiam inisse, quod (weil, daß) etc., Cic.: quia plures ineuntur gratiae, Gunst bei mehreren, Cic.: in gratia esse, in Gunst stehen, beliebt sein, Cic.: L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit, Cic. – Ggstz., quod apud alios gratiam, apud alios offensionem habet, Plin. 19, 9.B) übtr.: 1) das gute Vernehmen (Verhältnis), in dem man mit jmd. steht, das gute Einverständnis, das freundschaftliche Verhältnis, die Freundschaft, in gratiam redire cum alqo, sich mit jmd. wieder aussöhnen, Cic. (dah. reditus in gratiam, Aussöh-————nung, Cic.): ebenso in gratiam reverti cum alqo, Liv. u. Petron., cum fato, Sen.: alqm apud alqm ponere in gratia u. in gratia maxima, in Gunst, in große Gunst setzen, Cic.: esse in gratia cum alqo, Cic.: dehinc spero aeternam inter nos gratiam fore, Ter.: in gratiam reducere od. restituere od. redigere, versöhnen, Ter.: porrigere mutuas in gratiam manus, Sen. rhet.: so auch componere gratiam inter eas, Ter.: per gratiam, in Güte, gutwillig, Plaut.: so auch per bonam gratiam, Plaut. (vgl. Brix Plaut. mil. 979): u. so per gratiam od. cum gratia, in Güte, gutwillig, Ter. u. Liv.; Ggstz. sine gratia, nicht in Güte, nicht gutwillig, Sen. rhet. (vgl. Lorenz Plaut. mil. 971): componere alqd cum bona gratia, in aller Güte, Ter.: u. so cum bona gratia alqm dimittere, Cic.: cum mala gratia, in Haß, Ter.: cum gratia imperatoris, zur Zufriedenheit des F., Liv. 29, 1, 9. – 2) die (durch Gunst, guten Kredit erlangte) Macht, das Ansehen, der Einfluß, Cic. u.a. -
6 habeo
hăbĕo, ēre, bŭi, bĭtum - tr. qqf. intr. - - haben = habesne, Plaut. Ps. 1163; Trin. 89,- 964; Truc. 680 --- arch. habessit = habuerit, Cic. Leg. 2, 19 --- inf. passif haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111. - voir l'article habeo de Gaffiot. [st1]1 [-] avoir, posséder, garder, tenir; être maître de, tenir, contenir, retenir, renfermer. - habere fundum, Cic.: posséder un domaine. - habere sibi hereditatem, Cic.: garder pour soi un héritage. - habere aliquem collegam: avoir qqn pour collègue. - (animus) habet cuncta neque ipse habetur, Sall.: (l'esprit) est maître de tout et lui-même n'a pas de maître. - habeo, non habeor a Laide, Cic. Fam. 9, 26, 2: je suis le maître et non l'esclave de Laïs. - jaculum quod manibus habemus, Ov.: le javelot que nous tenons à la main. - nihil epistula habebat, Cic.: la lettre ne renfermait rien. - fere totius ulterioris Hispaniae regio difficilem habet oppugnationem, Caes.: presque toute l'Espagne ultérieure présente une attaque difficile. - opinio manebat eum cum rege habere societatem, Nep.: on persistait à croire qu'il s'entendait bien avec le roi. - intr. - habere in Bruttiis, Cic.: avoir des propriétés dans le Bruttium. - habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis, Cic. Verr. 2, 3: il a de l'argent dans ses coffres, il a des maisons. - non habentes, Lact.: les indigents. - avec un adjectif ou un nom attribut. - aliquem sollicitum habere: [tenir qqn inquiet] = tenir qqn dans l'inquiétude. - mare infestum habere, Cic.: [tenir la mer infestée] = infester la mer. - obvium habere aliquem, Quint.: [avoir qqn en face, sur la route] rencontrer qqn. - Matonem et Pollionem inimicos habet Fadius, Cic. Fam. 9: Fadius a Maton et Pollion comme ennemis. - praeposteros habes tabellarios, Cic. Fam. 15: tu as des messagers qui agissent en dépit du bon sens. - aliquem collegam habere: avoir qqn comme collègue. - avec un participe c. attribut. - aciem instructam habere: tenir l'armée rangée en bataille. - aliquid cogitat et habet navem paratam, Cic. Fam. 9: il a quelque chose en tête et il a préparé un bateau. - regis salutem a senatu commendatam habebam, Cic.: j'avais du sénat la recommandation de sauver le roi. - aliquid cognitum (compertum, exploratum) habeo: je tiens qqch pour connu (assuré, certain). - aliquid perspectum habeo: je connais qqch à fond. - perfidiam Aeduorum perspectam habebat, Caes. BG. 7: il voyait bien la perfidie des Eduens. - Clodi animum perspectum habeo, cognitum, judicatum, Cic.: quant au caractère de Clodius, je l'ai sondé, étudié, jugé. - de Caesare satis dictum habebo, Cic. Phil. 5: j'en aurai assez dit sur César. - domitas habere libidines, Cic. de Or. 1, 43, 194: tenir les passions sous le joug. - vectigalia redempta habere, Caes. BG. 1: avoir pris à ferme les impôts indirects. - neque ea res falsum (part. passé passif) me habuit: et cela ne m'a pas trompé. - habuit plebem in clientelas principum descriptam, Cic. Rep. 2: (Romulus) a voulu que la plèbe fût rangée dans la clientèle des hommes de haut rang. - avec un adj. verbal. - nihil excusandum habes, Tac.: tu n'as aucune excuse à donner. - sua voce respondendum habere, Tac.: avoir à répondre de vive voix. - enitendum habemus ut... Plin. Ep. 1: nous devons travailler à... - hoc habet: - [abcl]a - [il a ce coup] = il est touché (en parl. d'un gladiateur). - [abcl]b - il est pris (en parl. d'un amoureux). - [abcl]c - Plaut. ça va bien (le coup a porté). - hoc habet: repperi qui senem ducerem, Plaut. Most.: c'est gagné: j'ai trouvé comment faire marcher ce vieillard. [st1]2 [-] avoir en soi, avoir sur soi, porter (un vêtement...). - habere coronam in capite: porter une couronne sur la tête. - habere anulum in digito, Ter.: porter un anneau au doigt. - vestis bona quaerit haberi, Ov. Am. 1: un beau vêtement demande à être porté. [st1]3 [-] avoir pour conséquence, comporter, occasionner. - hoc nihil utilitatis habet: cela n'offre rien d'utile. - pons magnum circuitum habebat, Caes.: le pont occasionnait un long détour. [st1]4 [-] susciter (un sentiment), être l'objet de, éprouver, ressentir, supporter, endurer, subir. - laetitiam (timorem) habere: susciter la joie (la peur). - multi injurias gravius aequo habuere, Sall. C.: beaucoup ressentent les injustices plus vivement qu'il ne faudrait. - invidiam habere: être l'objet de l'envie. - suspicionem habere, Nep.: être soupçonné. - quae in praesens Tiberius civiliter habuit, Tac. An. 4: pour le moment, Tibère supporta cela en bon citoyen. - non tantum maleficium impune habendum, Tac. An. 3: on ne doit pas laisser impuni un tel forfait. - nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum, Liv. 7: il ne sut pas mauvais gré au fils de ce qu'il avait osé pour son père. [st1]5 [-] entrer en possession de, prendre, garder. - habere aliquid sibi (secum): prendre qqch pour soi. - formule de divorce - res tuas tibi habeas (habe, habeto): garde pour toi ce qui t'appartient (reprends ton bien). - mimulam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2: il ordonna à sa comédienne de reprendre ses effets (= de s'en aller). - res tuas habe: - [abcl]a - reprends ton bien (garde ce qui te revient). - [abcl]b - va-t-en, déloge. - haec tu tecum habeto, Cic.: garde cela pour toi (= sois discret). [st1]6 [-] tenir (une région...), occuper, gouverner, administrer, gérer. - rem publicam habere: administrer les affaires publiques. - Siciliam et Sardiniam per legatos habuit, Flor.: il fit administrer la Sicile par des gouverneurs. - urbem Romanam a principio reges habuere, Tac. An. 1: la ville de Rome fut d'abord gouvernée par des rois. - Hispaniae tribus (legionibus) habebantur, Tac. An. 4: L'Espagne était occupée par trois légions. [st1]7 [-] avoir dans son esprit, savoir, avoir à, pouvoir. - habes consilia nostra, Cic. Att. 5: tu connais mes intentions. - obscura est historia Romana, siquidem istius regis matrem habemus, ignoramus patrem, Cic. Rep. 2: l'histoire romaine est obscure: s'il est vrai que nous connaissons la mère de ce roi (Ancus), nous ne savons pas qui était son père. - sic habeto: sache-le bien. - habes rationem mei consilii, Cic. Fam. 9, 2, 4: tu sais la raison de ma conduite. - de Dolabella, si quid habes novi, facies me certiorem, Cic.: à propos de Dolabella, si tu sais quelque chose de nouveau, tiens-moi au courant. - habes de Vatinio, Cic. Fam. 1: voilà pour ce qui concerne Vatinius. - habere + inf.: avoir à, pouvoir. - cf. gr. οὐδὲν ἀντειπεῖν ἔχω: je n'ai rien à répondre. - habeo etiam dicere quem de ponte in Tiberim dejecerit, Cic. Am.: je peux même citer un homme qu'il a précipité du haut du pont dans le Tibre. - haec fere dicere habui de natura deorum, Cic. Nat. 3: voilà à peu près ce que j'avais à dire sur la nature des dieux. - de re publica nihil habeo ad te scribere, Cic. Att. 2, 22, 6: je n'ai rien à te dire de la république. - habere + inter. indir.: savoir. - de quibus habeo ipse quid sentiam, Cic. Nat. 3: je sais ce que je dois penser d'eux. - nihil habeo quid dicam: je ne sais que dire. - nihil habeo quod dicam: je n'ai rien à dire. - quo me conjectura ducat habeo, Cic. Fam. 9, 2, 4: je sais où me conduit ma conjecture. - quod exspectem istinc magis habeo quam quod ipse scribam, Cic. Att. 3, 10: j'ai plus de nouvelles à attendre de toi, là-bas, que moi, je n'en ai à t'écrire. [st1]8 [-] traiter (qqn), se conduire envers, tenir pour, regarder comme. - aliquem bene (male) habere: traiter bien (mal) qqn. - uti me habueris, Plaut.: comme tu m'auras traité. - eos habere necessarios: les traiter en amis intimes, les considérer comme des amis intimes. - satin' habes, si feminarum nulla'st quam aeque diligam? Plaut. Amph.: [ne considères-tu pas comme assez...] ne te suffit-il pas que tu sois pour moi la plus chère des femmes? - id quidem nostris moribus nefas habetur, Nep.: ce (genre d'union), selon nos moeurs, est considéré comme abominable. - aliquem pro amico (pro hoste) habere: regarder qqn comme ami (comme ennemi). - habere pro certo: tenir pour certain. - incognita habere pro cognitis, Cic. Off. 1, 18: tenir pour connu l'inconnu. - habere aliquem amici loco (in amici loco, in amici numero ou amici numero): traiter qqn comme un ami. - habere aliquid pro nihilo: ne faire aucun cas de qqch. - avec un gén. de prix. - habere aliquid magni: faire grand cas de qqch. - non habeo nauci aliquem, Cic.: je ne fais aucun cas de qqn. - habitus magnae auctoritatis, Caes.: considéré comme un homme de grande considération. - avec datif. - eam rem habere religioni, Cic.: se faire un scrupule de cela. - aliquem ludibrio habere: se moquer de qqn. - virtutem ludibrio habere: se moquer de la vertu, tourner la vertu en dérision. - aliquid honori habere: s'honorer de qqch, considérer qqch comme un titre d'honneur. - habere rem publicam quaestui: trafiquer de la chose publique. - au passif être regardé comme, passer pour. - militibus habebatur fortissimus (compl. d'agent au dat. après habeor): il était regardé comme très brave par les soldats. - omnes et dicuntur et habentur tyranni qui... Nep.: on les appelle tyrans et ils passent pour tels tous ceux qui... - ea spolia opima habentur, quae... Liv.: ces dépouilles passent pour opimes, qui... [st1]9 - tr. et intr. - tenir (un lieu), détenir, occuper, habiter, demeurer. - hanc habeo sedem, Ov.: j'habite cette demeure. - in delubro habere, Varr.: habiter dans un temple. - qui Syracusis habet, Plaut.: qui habite à Syracuse. - quis istic habet? Plaut. Bacch.: qui demeure là? [st1]10 [-] passer (le temps...). - in obscuro vitam habere: passer sa vie dans l'obscurité. - habere aetatem procul a republica, Sall. C. 4, 1: passer sa vie loin de la république. [st1]11 [-] faire, exécuter; tenir (une assemblée), convoquer. - habere supplicationes: faire des prières publiques. - habere delectum: procéder à une levée de troupes. - habere delectum + gén.: faire un choix entre. - habere contionem: tenir une assemblée, prononcer une harangue. - habere senatum: tenir la séance du sénat. - habere comitia: tenir (présider) les comices. - habere orationem: prononcer un discours. - verba habere: tenir des propos, prononcer des paroles. [st1]12 [-] soigner, entretenir. - qui cultus habendo sit pecori, hinc canere incipiam, Virg. G. 1: quelle sollicitude il faut apporter au troupeau que l'on doit soigner, voilà ce que maintenant je vais chanter. [st1]13 [-] se trouver, être dans tel ou tel état. - (se) habere: se trouver, être. - graviter se habere, Cic.: être gravement malade. - ego me bene habeo: moi, je vais bien (je me porte bien). - bene habet: tout va bien, c'est bon, c'est bien. - sic (ita) res habet: il en est ainsi (voilà où en sont les choses). - cf. gr. οὕτως ἔχει [s.-ent. τὰ πράγματα]: il en est ainsi. - sic habemus, Cic.: voilà dans quelles situation nous nous trouvons. - male se res habet, Cic.: les choses vont mal. - Tullia recte valet; Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9: Tullia va bien; Térentia s'est moins bien portée. - sic profecto se res habet ut: les choses vont de telle façon que.* * *hăbĕo, ēre, bŭi, bĭtum - tr. qqf. intr. - - haben = habesne, Plaut. Ps. 1163; Trin. 89,- 964; Truc. 680 --- arch. habessit = habuerit, Cic. Leg. 2, 19 --- inf. passif haberier, Plaut. Mil. 2, 6, 111. - voir l'article habeo de Gaffiot. [st1]1 [-] avoir, posséder, garder, tenir; être maître de, tenir, contenir, retenir, renfermer. - habere fundum, Cic.: posséder un domaine. - habere sibi hereditatem, Cic.: garder pour soi un héritage. - habere aliquem collegam: avoir qqn pour collègue. - (animus) habet cuncta neque ipse habetur, Sall.: (l'esprit) est maître de tout et lui-même n'a pas de maître. - habeo, non habeor a Laide, Cic. Fam. 9, 26, 2: je suis le maître et non l'esclave de Laïs. - jaculum quod manibus habemus, Ov.: le javelot que nous tenons à la main. - nihil epistula habebat, Cic.: la lettre ne renfermait rien. - fere totius ulterioris Hispaniae regio difficilem habet oppugnationem, Caes.: presque toute l'Espagne ultérieure présente une attaque difficile. - opinio manebat eum cum rege habere societatem, Nep.: on persistait à croire qu'il s'entendait bien avec le roi. - intr. - habere in Bruttiis, Cic.: avoir des propriétés dans le Bruttium. - habet idem in nummis, habet idem in urbanis praediis, Cic. Verr. 2, 3: il a de l'argent dans ses coffres, il a des maisons. - non habentes, Lact.: les indigents. - avec un adjectif ou un nom attribut. - aliquem sollicitum habere: [tenir qqn inquiet] = tenir qqn dans l'inquiétude. - mare infestum habere, Cic.: [tenir la mer infestée] = infester la mer. - obvium habere aliquem, Quint.: [avoir qqn en face, sur la route] rencontrer qqn. - Matonem et Pollionem inimicos habet Fadius, Cic. Fam. 9: Fadius a Maton et Pollion comme ennemis. - praeposteros habes tabellarios, Cic. Fam. 15: tu as des messagers qui agissent en dépit du bon sens. - aliquem collegam habere: avoir qqn comme collègue. - avec un participe c. attribut. - aciem instructam habere: tenir l'armée rangée en bataille. - aliquid cogitat et habet navem paratam, Cic. Fam. 9: il a quelque chose en tête et il a préparé un bateau. - regis salutem a senatu commendatam habebam, Cic.: j'avais du sénat la recommandation de sauver le roi. - aliquid cognitum (compertum, exploratum) habeo: je tiens qqch pour connu (assuré, certain). - aliquid perspectum habeo: je connais qqch à fond. - perfidiam Aeduorum perspectam habebat, Caes. BG. 7: il voyait bien la perfidie des Eduens. - Clodi animum perspectum habeo, cognitum, judicatum, Cic.: quant au caractère de Clodius, je l'ai sondé, étudié, jugé. - de Caesare satis dictum habebo, Cic. Phil. 5: j'en aurai assez dit sur César. - domitas habere libidines, Cic. de Or. 1, 43, 194: tenir les passions sous le joug. - vectigalia redempta habere, Caes. BG. 1: avoir pris à ferme les impôts indirects. - neque ea res falsum (part. passé passif) me habuit: et cela ne m'a pas trompé. - habuit plebem in clientelas principum descriptam, Cic. Rep. 2: (Romulus) a voulu que la plèbe fût rangée dans la clientèle des hommes de haut rang. - avec un adj. verbal. - nihil excusandum habes, Tac.: tu n'as aucune excuse à donner. - sua voce respondendum habere, Tac.: avoir à répondre de vive voix. - enitendum habemus ut... Plin. Ep. 1: nous devons travailler à... - hoc habet: - [abcl]a - [il a ce coup] = il est touché (en parl. d'un gladiateur). - [abcl]b - il est pris (en parl. d'un amoureux). - [abcl]c - Plaut. ça va bien (le coup a porté). - hoc habet: repperi qui senem ducerem, Plaut. Most.: c'est gagné: j'ai trouvé comment faire marcher ce vieillard. [st1]2 [-] avoir en soi, avoir sur soi, porter (un vêtement...). - habere coronam in capite: porter une couronne sur la tête. - habere anulum in digito, Ter.: porter un anneau au doigt. - vestis bona quaerit haberi, Ov. Am. 1: un beau vêtement demande à être porté. [st1]3 [-] avoir pour conséquence, comporter, occasionner. - hoc nihil utilitatis habet: cela n'offre rien d'utile. - pons magnum circuitum habebat, Caes.: le pont occasionnait un long détour. [st1]4 [-] susciter (un sentiment), être l'objet de, éprouver, ressentir, supporter, endurer, subir. - laetitiam (timorem) habere: susciter la joie (la peur). - multi injurias gravius aequo habuere, Sall. C.: beaucoup ressentent les injustices plus vivement qu'il ne faudrait. - invidiam habere: être l'objet de l'envie. - suspicionem habere, Nep.: être soupçonné. - quae in praesens Tiberius civiliter habuit, Tac. An. 4: pour le moment, Tibère supporta cela en bon citoyen. - non tantum maleficium impune habendum, Tac. An. 3: on ne doit pas laisser impuni un tel forfait. - nec ita aegre habuit filium id pro parente ausum, Liv. 7: il ne sut pas mauvais gré au fils de ce qu'il avait osé pour son père. [st1]5 [-] entrer en possession de, prendre, garder. - habere aliquid sibi (secum): prendre qqch pour soi. - formule de divorce - res tuas tibi habeas (habe, habeto): garde pour toi ce qui t'appartient (reprends ton bien). - mimulam suam suas res sibi habere jussit, Cic. Phil. 2: il ordonna à sa comédienne de reprendre ses effets (= de s'en aller). - res tuas habe: - [abcl]a - reprends ton bien (garde ce qui te revient). - [abcl]b - va-t-en, déloge. - haec tu tecum habeto, Cic.: garde cela pour toi (= sois discret). [st1]6 [-] tenir (une région...), occuper, gouverner, administrer, gérer. - rem publicam habere: administrer les affaires publiques. - Siciliam et Sardiniam per legatos habuit, Flor.: il fit administrer la Sicile par des gouverneurs. - urbem Romanam a principio reges habuere, Tac. An. 1: la ville de Rome fut d'abord gouvernée par des rois. - Hispaniae tribus (legionibus) habebantur, Tac. An. 4: L'Espagne était occupée par trois légions. [st1]7 [-] avoir dans son esprit, savoir, avoir à, pouvoir. - habes consilia nostra, Cic. Att. 5: tu connais mes intentions. - obscura est historia Romana, siquidem istius regis matrem habemus, ignoramus patrem, Cic. Rep. 2: l'histoire romaine est obscure: s'il est vrai que nous connaissons la mère de ce roi (Ancus), nous ne savons pas qui était son père. - sic habeto: sache-le bien. - habes rationem mei consilii, Cic. Fam. 9, 2, 4: tu sais la raison de ma conduite. - de Dolabella, si quid habes novi, facies me certiorem, Cic.: à propos de Dolabella, si tu sais quelque chose de nouveau, tiens-moi au courant. - habes de Vatinio, Cic. Fam. 1: voilà pour ce qui concerne Vatinius. - habere + inf.: avoir à, pouvoir. - cf. gr. οὐδὲν ἀντειπεῖν ἔχω: je n'ai rien à répondre. - habeo etiam dicere quem de ponte in Tiberim dejecerit, Cic. Am.: je peux même citer un homme qu'il a précipité du haut du pont dans le Tibre. - haec fere dicere habui de natura deorum, Cic. Nat. 3: voilà à peu près ce que j'avais à dire sur la nature des dieux. - de re publica nihil habeo ad te scribere, Cic. Att. 2, 22, 6: je n'ai rien à te dire de la république. - habere + inter. indir.: savoir. - de quibus habeo ipse quid sentiam, Cic. Nat. 3: je sais ce que je dois penser d'eux. - nihil habeo quid dicam: je ne sais que dire. - nihil habeo quod dicam: je n'ai rien à dire. - quo me conjectura ducat habeo, Cic. Fam. 9, 2, 4: je sais où me conduit ma conjecture. - quod exspectem istinc magis habeo quam quod ipse scribam, Cic. Att. 3, 10: j'ai plus de nouvelles à attendre de toi, là-bas, que moi, je n'en ai à t'écrire. [st1]8 [-] traiter (qqn), se conduire envers, tenir pour, regarder comme. - aliquem bene (male) habere: traiter bien (mal) qqn. - uti me habueris, Plaut.: comme tu m'auras traité. - eos habere necessarios: les traiter en amis intimes, les considérer comme des amis intimes. - satin' habes, si feminarum nulla'st quam aeque diligam? Plaut. Amph.: [ne considères-tu pas comme assez...] ne te suffit-il pas que tu sois pour moi la plus chère des femmes? - id quidem nostris moribus nefas habetur, Nep.: ce (genre d'union), selon nos moeurs, est considéré comme abominable. - aliquem pro amico (pro hoste) habere: regarder qqn comme ami (comme ennemi). - habere pro certo: tenir pour certain. - incognita habere pro cognitis, Cic. Off. 1, 18: tenir pour connu l'inconnu. - habere aliquem amici loco (in amici loco, in amici numero ou amici numero): traiter qqn comme un ami. - habere aliquid pro nihilo: ne faire aucun cas de qqch. - avec un gén. de prix. - habere aliquid magni: faire grand cas de qqch. - non habeo nauci aliquem, Cic.: je ne fais aucun cas de qqn. - habitus magnae auctoritatis, Caes.: considéré comme un homme de grande considération. - avec datif. - eam rem habere religioni, Cic.: se faire un scrupule de cela. - aliquem ludibrio habere: se moquer de qqn. - virtutem ludibrio habere: se moquer de la vertu, tourner la vertu en dérision. - aliquid honori habere: s'honorer de qqch, considérer qqch comme un titre d'honneur. - habere rem publicam quaestui: trafiquer de la chose publique. - au passif être regardé comme, passer pour. - militibus habebatur fortissimus (compl. d'agent au dat. après habeor): il était regardé comme très brave par les soldats. - omnes et dicuntur et habentur tyranni qui... Nep.: on les appelle tyrans et ils passent pour tels tous ceux qui... - ea spolia opima habentur, quae... Liv.: ces dépouilles passent pour opimes, qui... [st1]9 - tr. et intr. - tenir (un lieu), détenir, occuper, habiter, demeurer. - hanc habeo sedem, Ov.: j'habite cette demeure. - in delubro habere, Varr.: habiter dans un temple. - qui Syracusis habet, Plaut.: qui habite à Syracuse. - quis istic habet? Plaut. Bacch.: qui demeure là? [st1]10 [-] passer (le temps...). - in obscuro vitam habere: passer sa vie dans l'obscurité. - habere aetatem procul a republica, Sall. C. 4, 1: passer sa vie loin de la république. [st1]11 [-] faire, exécuter; tenir (une assemblée), convoquer. - habere supplicationes: faire des prières publiques. - habere delectum: procéder à une levée de troupes. - habere delectum + gén.: faire un choix entre. - habere contionem: tenir une assemblée, prononcer une harangue. - habere senatum: tenir la séance du sénat. - habere comitia: tenir (présider) les comices. - habere orationem: prononcer un discours. - verba habere: tenir des propos, prononcer des paroles. [st1]12 [-] soigner, entretenir. - qui cultus habendo sit pecori, hinc canere incipiam, Virg. G. 1: quelle sollicitude il faut apporter au troupeau que l'on doit soigner, voilà ce que maintenant je vais chanter. [st1]13 [-] se trouver, être dans tel ou tel état. - (se) habere: se trouver, être. - graviter se habere, Cic.: être gravement malade. - ego me bene habeo: moi, je vais bien (je me porte bien). - bene habet: tout va bien, c'est bon, c'est bien. - sic (ita) res habet: il en est ainsi (voilà où en sont les choses). - cf. gr. οὕτως ἔχει [s.-ent. τὰ πράγματα]: il en est ainsi. - sic habemus, Cic.: voilà dans quelles situation nous nous trouvons. - male se res habet, Cic.: les choses vont mal. - Tullia recte valet; Terentia minus belle habuit, Dolab. ap. Cic. Fam. 9: Tullia va bien; Térentia s'est moins bien portée. - sic profecto se res habet ut: les choses vont de telle façon que.* * *Habeo, habes, habui, habitum, pen. cor. habere. Plau. Avoir.\Habere. Plaut. Traicter.\Is vti tu me hic habueris, perinde illum illic curauerit. Plaut. Ainsi que tu me traicteras, Ainsi que tu me feras.\Nunquam secus habui illam, ac si ex me esset nata. Terent. Jamais je ne la traictay autrement, que si elle eust esté ma fille.\- semper parce ac duriter Se habere. Terent. Vivre chichement.\Nimium te habui delicatam. Plaut. Je t'ay traictee trop delicatement.\AEgre habere. Liu. Estre marri.\Habet illum arcte, contenteque. Plaut. Elle le tient de court, En subjection.\Quae res eos magno diuturnoque bello inter se habuit. Sallust. Les entreteint en guerre.\Habet eos somnus. Ouid. Ils dorment.\Antiqui tales aegros in tenebris habebant. Celsus. Les tenoyent en lieux obscurs.\Habere aliquem in luce, vel lumine. Cels. Le tenir en lieu cler et au jour.\Habere. Habiter Demourer.\Qui mortales in initio Africam habuerint. Sallust. Ont habité en Afrique au commencement.\Habet se erga aedem. Plaut. Elle demeure, etc.\- meretrix Quae hic habet. Plaut. Qui demeure ci.\De Rep. nihil habeo ad te scribere. Cic. Je n'ay rien que je te puisse escrire.\Habere, Reputer, Estimer. Quintil. An habendum sit adulterium in lupanari.\Haec habui de amicitia quae dicerem. Ci. Voila ce que je scavoye pour vous dire, touchant le faict d'amitié.\Sicuti pleraque mortalium habentur. Sallust. Comme la plus part des choses mortelles se conduisent, ou comme advient le plus souvent aux choses humaines, ou és choses de ce monde.\Quid habeo aliud deos immortales precari, quam vt, etc. Sueton. Quelle autre requeste ay je à faire à Dieu, Qu'ay je autre chose à prier à Dieu, Que doy je autre chose prier à Dieu, sinon que, etc.\Audire habeo quid hic sentiat. Cic. J'ay à ouir.\Quum deponendum haberet. Pli. Quand il falloit qu'elle l'ostast.\Praecipendum habeo. Colum. J'ay à commander.\Respondendum habere. Tacit. Avoir à respondre.\Vt ante Cal. Sex. omnes decumas ad aquam deportatas haberent. Cic. Qu'ils eussent porté sur le bord.\Habere accessum ad aliquem. Colu. Avoir accez et entree.\Eo die acerbum habuimus Curionem. Cice. Nous fut fort contraire.\Aditum habere dicitur locus. Caes. Avoir passage pour entrer.\Aditum ad aliquem, per translationem. Caes. Avoir entree et facile accez.\Habet haec res admirationem. Plin. Elle ha quelque cas dont on s'esmerveille.\Habere aetatem procul a Rep. Sallust. Passer son aage sans se mesler des affaires publiques.\Habere bene aetatem suam. Plaut. Se bien traicter.\Quos habuit amantissimos sui. Cic. Qui ont esté grandement ses amis.\Habere pro ancilla. Plaut. Ne hanc ille habeat pro ancilla sibi. Qu'il ne s'en serve pour chambriere.\Animum alienum ab aliquo habere. Cic. Estre courroucé contre quelqu'un. \ Bonum animum. Liu. Avoir bon courage.\Habe quietum animum. Plaut. Ne te soulcie.\Tantummodo in animis habetote, non me, etc. Sallu. Estimez et pensez.\Hoc neque transire habebat in animo, neque, etc. Caes. Il n'avoit point d'affection de, etc.\Istum exhaeredare in animo habebat. Cic. Il avoit en la fantasie de, etc. Il avoit affection et volunté de, etc.\Sic in animo habeto, vti ne cupide emas. Cato. Ayes ceste fantasie de, etc. Ayes en memoire et souvenance de, etc.\Anxium me haec res habet. Plin. iunior. Me chagrine et me tient en soulci.\Semper eos accolae Galli in armis habebant. Liu. Les contraignoyent d'estre tousjours en armes et se tenir sur leurs gardes.\Disserendi artem nullam habuit. Cicero. Il ne scavoit point l'art de disputer.\Vana sunt ista, quae nos attonitos habent. Seneca. Qui nous rendent esbahiz et estonnez, Qui nous estonnent.\Auratam mulierem habere. Plaut. La bien garnir de dorures.\Authorem habere aliquem. Terent. Ensuyvre.\Quo maiorem authoritatem haberet oratio. Ci. Qu'elle fust plus grave et de plus d'authorité.\Authoritatem apud aliquem habere. Caes. Avoir credit envers aucun, Estre prisé et estimé par aucun.\Minimam authoritatem habere. Cic. Estre en fort petite estime, N'avoir point d'authorité envers aucun.\Belle habere. Cic. Se porter bien.\Bene habet. Liu. Tout va bien, Tout se porte bien, C'est bien faict.\Pro beneficio habere. Brutus Ciceroni. Estimer plaisir ou bien faict.\Quae nihil aliud in bonis habet, nisi honestum. Cice. Qui parmi les biens ne met autre chose fors ce qui est honneste.\Voluptas in rebus bonis habenda non est. Cic. Il ne la fault pas compter au nombre des bonnes choses, Ne doibt pas estre comptee, etc.\Bonum caelum ager habere dicitur. Cato. Quand l'air en est sain.\Quum Caesar ad oppidum castra haberet. Cic. Pendant qu'il avoit son camp, ou campoit devant, etc.\Castra in radicibus Amani habuimus apud aras Alexandri quatriduum. Cic. Nous campasmes.\Casum habere, dicitur res aliqua. Cic. Estre en dangier.\Causam habere. Caes. Avoir occasion et cause.\Censum. Caesar. Cic. Faire le denombrement des hommes, Mettre par compte et denombrement combien il y a de gens en une ville ou contree.\Certandum habere. Plin. iunior. Avoir à debatre et desmesler quelque chose.\Certamen cum aliquo. Liu. Magno certamine cum Praetore habito, tenuerunt causam. Apres avoir long temps debatu avec le Preteur, ils gaignerent leur cause.\Certi aliquid habere. Cic. Avoir quelque certitude et asseurance de quelque chose.\Certam rem habere. Cic. Scavoir certainement.\Pro certo. Cic. Scavoir certainement.\Charum aliquem habere. Terent. L'aimer.\Quae in praesens Tiberius ciuiliter habuit. Tacit. Porta et endura civilement.\Nullam mei cogitationem habuit. Seneca. Il n'a point eu d'esgard à moy.\Cognitam amicitiam. Cic. Quam nec vsu, nec ratione habent cognitam. De laquelle n'ont aucune congnoissance, ne par usage, ne par apprentissage.\Crebra inter se colloquia milites habebant. Caes. Ils parlementoyent souvent ensemble.\Comitia habere. Sallust. Faire assemblee de peuple pour traicter des affaires publiques, ou pour eslire quelque Magistrat.\Matrem meosque tibi commendatos habe. Trebonius ad Ciceronem. Ayes les pour recommandez.\Commercium cum aliquo habere. Cic. Avoir quelque affaire, accointance, trafique, ou intelligence avec aucun.\Quatuor frondarias fiscinas complere in die iustum habet. Plin. C'est sa tasche d'emplir, etc. Il doibt emplir, etc.\Compertum habere. Liu. Scavoir certainement.\Comprehensam animo sententiam aliquam. Cic. Tenir et embrasser une opinion.\Nihil comprehensi habere. Cic. N'avoir rien sceu comprendre.\Concilium habere. Plaut. Quand le magistrat assemble une partie du peuple pour traicter des affaires publiques.\Extemplo Gallorum et Ligurum concilium habuit. Liu. Il assembla les, etc.\Conscientiam conditionis suae. Traianus ad Plinium. Avoir congnoissance de son estat.\Nequem conscium suorum haberet. Liu. A fin que nul des siens ne sceust son secret.\Consilium habere. Caes. Consulter.\In consilio aliquem habere. Plin. iunior. Avoir aucun au nombre de son conseil, ou pour son conseil.\Vt intrantium, exeuntiumque conspectum habeat. Colu. A fin qu'il voye ceulx qui entreront et sortiront.\Constitutum habere. Caelius ad Ciceronem. Avoir proposé, deliberé, et arresté.\Controuersias habere. Caes. Avoir debat et estre en different de quelque chose avec aucun.\Ii perpetuas controuersias inter se habebant, vter alteri anteferretur. Caes. Ils avoyent continuelle noise et debat sans cesse entre eulx qui, etc.\Conuiuium. Plin. Faire banquet à autruy.\Eos couenire habeo, quos cognoui. Cic. Il fault que je parle à ceulx que j'ay congneu, ou J'ay à parler à, etc.\Meam culpam habeto, nisi perexcruciauero. Plaut. Di que c'est ma faulte si, etc.\Cultu liberali aliquem habere. Liu. Le vestir et traicter honnestement et en enfant de bonne maison.\Curae rem aliquam habere. Plautus. Soigner d'elle, En avoir soing, L'avoir pour recommandee.\Boues maxima diligentia curatos habeto. Cato. Ayes soing que les boeufs soyent bien pensez soingneusement.\Curam vestri habeo. Gell. J'ay soing de vous.\Nam et Asiae reges serendi curam habuerunt. Plin. Ils se sont meslez eulx mesmes, et ont eu soing de semer.\In cura aliquid habere. Plin. Avoir soing de quelque chose.\Cursum secundum habere dicuntur naues. Caes. Quand elles ne trouvent point d'empeschement en leur navigation.\In custodia aliquem. Liu. Le tenir en prison.\Neque te in decurionibus habebam. Cic. Je ne pensoye pas que tu fusses Decurio.\Delectum habere. Cic. Avoir le chois, Eslire, Choisir.\Delectum habere. Caes. Faire amas de gens de guerre, et prendre d'entre eulx ceulx qui sont les plus propres pour la guerre.\In deliciis habere Cic. Aimer fort, et y prendre grand plaisir.\Habere in deliciis. Senec. Traicter delicatement.\Derelictui vineam habere. Gell. Ne tenir compte de sa vigne, et la laisser sans labourer.\Pro derelicto. Cic. Tenir aucune chose pour delaissee.\Despicatum. Terent. Despriser et ne tenir compte d'aucun.\De Caesare satis dictum habeo. Cic. J'ay assez dict.\Haec fere dicere habui de natura deorum. Cic. Voila que je scavoye pour vous dire quant à la nature des dieux.\Pro non dicto habere. Liu. Tenir pour non dict, Estimer autant que s'il n'en avoit esté rien dict.\- is me dignum cui concrederet Habuit. Plaut. Il m'a estimé digne.\Currenti atque properanti, haud quisquam dignum habet decedere. Plaut. Il n'y a nul qui daigne, etc.\Dignitatem alicui habere. Plin. Faire estime d'aucun, L'avoir en estime et reputation.\Verbum ipsum voluptatis non habet dignitatem. Cice. N'est pas honneste.\Diligentiam in re aliqua. Cic. Avoir soing de quelque chose.\Antiqua disciplina milites habuerat. Tacit. Il avoit traicté et entretenu ses gensdarmes selon l'ancienne discipline militaire.\Disputationem habere. Cic. Disputer.\Habeat meipsum sibi documento. Cic. Qu'il me prenne pour exemple.\An tu dubium habebis, etiam sancte quum ego iurem tibi? Plaut. Doubteras tu, etc.\Non habuit dubium quin, etc. Hirtius. Il ne doubta point.\Haec autem habere dubia, neque, etc. Avoir en doubte.\Pro haud dubio habere. Liu. Croire pour tout certain.\Habere alicui editionem. Plaut. Luy faire un edict.\Psilothri effectum habet. Plin. Il ha l'effect et la vertu de Psilothrum.\Habere effectum, Participium. Caesar. Avoir faict.\Foliorum latitudo peltae effigiem Amazonicae habet. Plin. Resemble à, etc.\Excusationem habere. Cic. Avoir excuse.\Habet bonorum exemplum. Terent. Il ha les bons pour exemple et patron.\Cuius rei exemplum si non haberemus, tamen, etc. Caes. Si nous n'en avions point d'exemple.\Expertem consiliorum habere aliquem. Liu. Luy celer son secret, Ne se descouvrir point à luy de son secret, Ne luy communiquer rien de son conseil, et l'estranger.\Exploratum habere. Cic. Estre seur et asseuré, Scavoir certainement.\Expurgationem habere. Plaut. S'excuser et purger.\Factionem testamenti habere. Cic. Avoir povoir par les loix de faire testament.\In iudiciis vulgo fas habetur indulgere aliquid studio suo. Quintil. On estime licite.\Febrem habere. Cic. Avoir la fievre.\Habere fidem apud aliquem. Plin. Luy apporter seureté, L'asseurer, Donner asseurance.\Fidem alicui. Cic. Croire aucun et se fier en luy.\Neque in hac, neque in illa parte fidem habens. Sallust. Ne se fiant ne d'un costé ne d'autre.\Si fidem habeat, se iri praepositum tibi Apud me. Teren. S'il scavoit certainement que, etc.\Tibi eam fiduciam diligentiae habeo, vt credam te omni ratione id acturum. Plin. iunior. Je suis si asseuré de ta diligence, que etc.\Fiduciam alicuius rei faciendae habere. Caesar. Esperer de pouvoir faire quelque chose.\Et habuisset tanto impetu coepta res fortunam, nisi, etc. Liu. La chose fut venue à bien, si, etc.\Gloriam cum modo habere. Tacit. Garder mesure et moyen en gloire, Ne se glorifier oultre mesure.\Habere gratiam dicuntur lapilli et gemmae pretiosissimae. Plin. Avoir grace, Plaire et avoir une singuliere excellence.\Quod apud alios gratiam, apud alios offensionem habet. Plin. Laquelle chose plaist aux uns, et desplaist aux autres.\Gratiam habere alicui. Quintil. Luy scavoir bon gré.\Habeo grates Neptuno. Plaut. Je remercie, ou je rends grace à Neptunus.\Quicquid est quod dabitur, gratum habebo. Plaut. Je l'auray pour aggreable.\Gratissimum habere debitorem. Plin. iunior. Recongnoissant.\Grauem rem aliquam habere. Cic. L'estimer grande.\Habemus hominem ipsum. Terent. Nous le tenons.\Honorem alicui habere. Cic. Le priser, Luy faire et porter honneur.\Deo honorem. Cic. Le remercier, et luy rendre graces.\Quos praecipuo semper honore Caesar habuit. Caesar. Ausquels Cesar portoit le plus d'honneur.\Honores alicui habere. Cic. Luy adjuger quelque honneur: comme de povoir triompher, ou autre chose.\In honore habere. Cic. Avoir en honneur, Estimer et priser.\Pro hoste habere. Sallust. Tenir pour son ennemi.\Habeo huic, non tibi. Terent. C'est pour cestuy ci que je l'ay, non pas pour toy.\Immunitatem habere. Caes. Avoir exemption, Estre exempt.\Imperium in beluas. Terent. En avoir le gouvernement.\Impetrandumque a bonitate tua per nos habet, quod illifortunae malignitas denegauit. Plin. iunior. Qu'il impetre par nostre moyen, Nous voulons impetrer de toy pour luy.\Impune aliquid habere. Terent. En demourer impuni.\Etsi semper pro indignissimo habuerant, se patrio regno tutoris fraude pulsos, etc. Liu. Avoyent tousjours estimé chose indigne.\Infamiam habere. Caesar, Latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cuiusque ciuitatis fiunt. Ne sont point blasmez et estimez meschants.\Vias latrociniis, pascuaque publica infesta habuerant. Liu. Avoyent infesté et gasté, et rendu dangereux à passer.\Ingrata bona habere. Plaut. Ne prendre point en gré.\Potius quam te inimicum habeam, faciam vt iusseris. Terent. Plustost que d'avoir ta male grace.\Ea tum cura maxime intentos habebat Romanos. Liu. Les chagrinoit bien et soulcioit.\Intimum aliquem habere. Terent. Faire grande privaulté à aucun, et luy monstrer grand signe de familiarité.\- nihil est quod dicas mihi Alium quaerebam, iter hac habui. Terent. Je passoye par ci.\Iter ad legiones habebat. Caesar. Il s'en alloit, etc.\Dixerunt Caesarem iter habere Capuam. Cic. Que Cesar vouloit aller en Capue.\Propterea quod iter haberent nullum aliud. Caes. Ils n'avoyent point d'autre chemin pour passer.\Laudem habere de aliquo. Ouid. Avoir louange.\Habeto laudationem istam tibi. Cic. Pren ceste louange pour toy.\Habere alicui laudem. Tacit. Le louer et collauder.\Buprestim magna inconstantia Graeci in laudibus ciborum etiam habuere. Plin. L'ont compté entre les bonnes viandes.\Nullas adhuc a te literas habebamus. Cic. Nous n'avions point encore receu lettres de toy.\Loco filii habere aliquem. Plancus Ciceroni. Le tenir pour filz, L'aimer autant que son propre filz.\Mercis loco habebatur. Plin. Estoit estimé pour marchandise.\Nullo loco habere rem aliquam. Cic. Ne l'estimer rien.\Cur eos habes in loco patrui? Cic. Pourquoy les estimes tu, etc.\Loco patris habere. Brutus ad Atticum. Estimer pour pere.\Luculente diem aliquem habere. Plaut. Vivre un jour magnifiquement, Faire grand chere.\Ludibrio aliquem habere. Liu. Se mocquer de quelqu'un.\Habere mandata a Pompeio ad Caesarem. Caes. Avoir creance de par Pompee, Avoir quelque creance d'un seigneur à autre, Avoir mandement et charge de luy dire aucune chose de par Pompee.\Ex iis libris ad eos, quos in manibus habeo. Cic. Que j'ay entre les mains, et que j'escri.\Habebamus in manibus Antonii concionem habitam decimo Cal. Cic. Je lisoye, etc.\In matrimonio mulierem aliquam habere. Cic. Avoir espousé une femme, Avoir en mariage.\Si ita me haberem, vt, etc. Cic. Si mon cas se portoit tellement que, etc.\Ni ita se haberet, vt animi immortales essent, etc. Cic. Si ce n'estoit que, etc. S'il n'estoit ainsi que, etc.\Hoc male habet virum. Terent. C'est cela dequoy il est marri.\Vnus scrupulus restat, qui me male habet. Terent. Qui me grieve et tormente, Me chagrine, Me fasche.\Quae te nunc habet solicitudo? Plaut. Dequoy te soulcies tu maintenant? Quel chagrin as tu?\Ita me habuit. Plaut. Tellement m'a traicté.\Me sibi habeto. Plaut. Je suis content d'estre son serviteur.\An melius quis habet suadere? Horat. Est il aucun qui puisse donner meilleur conseil?\Habeo in memoria. Plaut. Il m'en souvient.\Mentem habere. Cic. Avoir entendement.\Mentionem. Liu. Faire mention.\Aliquem miserum habere. Plaut. Faire grand ennuy à aucun, et le rendre ou faire miserable.\Habeo mittendos legatos. Sen. J'ay à envoyer des ambassadeurs.\Modum habere. Terent. Avoir et tenir moyen.\Quum ad beatam vitam nullum momentum res haberet. Ci. N'eust aucune importance, et n'y servist de rien, ou n'y feist rien.\Moram. Cassius Ciceroni. Estre retardé.\Habet sibi morae imperium herile. Plaut. Il est long à faire le commandement de son maistre.\Aliquem mortuum habere. Cic. Tenir pour mort.\Habeo hunc morem, vel hoc moris. Plaut. Plin. iunior. C'est ma maniere de faire.\Multa habere. Gell. Estre riche.\Habere naturam alicuius. Plin. Estre de sa nature.\Necesse habere. Cic. Estre contrainct.\Quem AEgyptii nefas habent nominare. Cic. Reputent illicite et mal faict de le nommer.\De pueris quid agam non habeo. Ci. Je ne scay que j'en doy faire.\Notam impudentiae. Plin. Avoir ou porter un signe ou marque d'estre effronté et eshonté.\Negotium. Plaut. Avoir quelque affaire, Estre empesché.\In magno negotio habuit obligare semper annuos magistratus. Sueton. Il fut fort soigneux de, etc.\Noctem plenam timoribus habere. Cic. Craindre toute la nuict.\Notum habere. Plin. iunior. Congnoistre et scavoir.\Ex tot generibus nullum est animal praeter hominem, quod habeat notitiam aliquam Dei. Cic. Qui ayt congnoissance de Dieu.\Notitiam foeminae habere. Caesar. Congnoistre charnellement une femme.\Ea res capitali noxae habetur. Liu. C'est un cas capital où la vie pend.\Numerum habere. Plaut. Avoir memoire du nombre, Se souvenir du nombre.\Haberi aliquo numero. Var. Estre aucunement prisé et estimé.\Habere aliquem in hostium numero. Cic. L'estimer et tenir nostre ennemi.\Eos in numero sapientum non habent. Cic. Ils ne les comptent pas au nombre des sages.\Indagatio ipsa rerum habet oblectationem. Cic. Resjouit.\Obstrictos suo beneficio habere. Caesar. Tenir obligez.\Obtentum aliquem habere. Tacit. Avoir quelque couleur et couverture. \ Habere obuiam. Gell. Rencontrer.\Oculos suos in oculis alterius habere. Plaut. Avoir l'oeil sur autruy.\Ante oculos habere aliquem. Ouid. Penser tousjours à luy.\Odium in aliquem. Cic. Hair, Avoir en haine.\Sibi odio habere aliquid. Plaut. Hair.\Quod apud alios gratiam, apud alios offensionem habet. Plin. Desplaist aux autres.\Habuerunt officia mea in secundis, habuerunt in aduersis. Plin. iunior. J'ay faict mon debvoir envers elles, Je leur ay aydé.\Orationem ad populum. Cic. Faire une harangue, ou oraison.\Orationem cum aliquo. Caes. Tenir quelque propos avec aucun.\In ore aliquid habere. Cic. Tousjours parler d'une chose.\Ab aliquo otium ad aliquid faciendum habere. Terent. Avoir loisir.\Expositis quae pacta iam cum Marcello haberent, etc. Liu. Qu'ils avoyent accordé et arresté avec Marcel.\Palmam habere. Plin. Emporter le bruit, Estre le plus renommé.\Habet partes in hac comoedia seruus. Plaut. Il est du jeu, Il joue son rolle.\In partibus aliquem habere. Tacit. L'avoir de sa bande.\Parum habuit hoc facere. Sallust. Il ne se contenta pas d'avoir faict cela.\Pecuniam numeratam non habere in praesentia. Cic. Ne point avoir argent comptant pour le present.\Prorsus neque dicere, neque facere, quicquam pensi habebat. Sallust. Il ne luy challoit qu'il dist, ne qu'il feist, Il n'avoit point d'esgard, ne de consideration à ce qu'il disoit ou faisoit.\In perditis et desperatis habere. Cice. Estimer estre perdu et n'en avoir point d'esperance.\Periculum habere. Colum. Estre en danger.\Si non periculum a pecore habeat. Colum. S'il n'est point en danger des brebis.\Clodii animum perspectum habeo. Cic. Je congnoy la deliberation de Clodius.\Persuasum habere. Plin. Estre tout seur et asseuré.\Habeo polliceri. Cic. J'ay à promettre, ou Il fault que je promette.\Pondus habere. Cic. Avoir pris ou authorité, et estre estimé.\Potestatem summam. Cic. Avoir souveraine puissance et povoir.\Quod Remp. priuatis simultatibus potiorem habuisset. Liu. Qu'il avoit eu plus cher.\Praedam cum cura habere. Tacit. Garder sa proye bien et soigneusement.\Praedae habere magistratum. Sallust. Se servir d'une office publique pour instrument de piller, Piller et desrobber soubs ombre et par le moyen de son office.\Narrauit modo, quo pacto me habueris praepositam amori tuo. Terent. Comment tu as mis arriere l'amour de la fille pour l'amour de moy, Comment tu m'as preferé à celle que tu aimois.\Habent pretia in odoribus syluae. Plin. L'odeur des forests ou bois est fort prisee.\Optimi thuris libra, XVI pretium habet. Plin. Elle se vend.\Quod habui summum pretium, persolui tibi. Terent. Je t'ay guerdonné du plus grand loyer que je povoye.\Suauia in praesentia quae essent, prima habere. Terent. Plus estimer, et en tenir plus de compte.\Principatum habere. Plin. Estre le plus excellent.\Sine illum prioreis parteis hosce aliquot dies Apud me habere. Terent. Laisse luy avoir le grand credit envers moy, etc.\Existimationis meae procurationem susceptam velim habeas. Cic. Je desire fort que tu prennes la charge de, etc.\Processum aliquem in literis habere. Sueton. Estre avancé et avoir prouffité és lettres.\In prodigiis habere. Plin. Estre reputé et estimé, etc.\- semper tibi promissum Habeto hac lege, dum superes datis. Plaut. Tien le pour tout promis, par tel si que, etc.\Habeo in promptu. Cic. Je l'ay tout prest et appareillé, Je l'ay en main.\Propitium aliquem. Plin. iunior. Estre en la grace d'aucun, et l'avoir favorable.\Tentandum Caesar existimauit quidnam Pompeius propositi aut voluntatis ad dimicandum haberet. Caes. Quel propos il avoit.\Habere quaestui Remp. Cic. Tourner à son prouffit particulier l'administration et gouvernement de la republique.\Quaestionem habere de viri morte instituit. Cic. Elle se delibera de scavoir la verité de la mort de son mari par la bouche et confession de ses serfs, en leur baillant la question et torture.\Querimoniam de re aliqua. Cic. Se complaindre.\Quod gaudeamus, vel quid sequamur, habemus. Ci. Nous avons dequoy nous resjouir.\Rationem alicuius non habere. Liu. Le declarer non recevable à povoir estre esleu, ou pourveu de quelque estat, comme indigne et incapable d'iceluy.\Rationem habetis quomodo vnum amiserit. Plaut. Voila la maniere comment, etc. Vous entendez la maniere comment, etc.\Rationem procreandi. Cic. Avoir esgard à la, etc.\Habenda ratio valetudinis. Cic. Il fault prendre garde, ou avoir esgard à sa santé.\Quod posteaquam iste cognouit, hanc habere rationem coepit. Cic. Il commenca à penser en soymesme, etc.\Rationem habere cum terra. Cic. Labourer la terre, Avoir affaire avec la terre.\Rationem cum musis. Cic. Estudier.\Receptum. Liu. Avoir retraicte.\Receptum ad gratiam alicuius. Caes. Povoir retourner en la grace, Avoir moyen de retourner en la grace d'aucun.\Regressum. Colum. Avoir reculee, Se retirer et reculer.\Religioni habere. Cic. Faire conscience.\In remediis habere. Plin. Avoir et prendre pour remede.\Ita vt sese habet, narrato. Terent. Comme l'affaire va.\Rem cum aliquo habere. Terent. Avoir affaire avec luy.\- habe Rem pactam sic futurum, si do tibi operam hanc Modo. Plaut. Sois tout asseuré que ainsi sera, si, etc.\Habes omnem rem. Terent. Tu ois et entends tout l'affaire.\Habeo tibi res solutas. Plaut. Je t'ay satisfaict à ta demande, Tu es payé.\Scis quomodo tibi res habet? Plaut. Scais tu comment te vont tes besongnes? comment ton cas se porte?\Rem antiquissimam habere. Cice. Laisser toutes autres choses pour ceste là, Entendre à icelle par dessus toutes les autres, L'avoir plus chere, et en plus grande recommendation que toutes les autres.\Quum respectum ad Senatum et ad bonos non haberet. Cic. N'ayant point d'esgard au Senat.\Habere reuerentiam alicui. Plin. iunior. Luy porter honneur et reverence.\Satis habebant, sine detrimento discedere. Caesar. Il leur suffisoit, Ce leur estoit assez.\Satin'habes si foeminarum nulla est quam aeque diligam? Plaut. Ne te doibt il pas suffire, si, etc.\Illud notasse satis habeo. Quintil. Il me suffit d'avoir, etc. Ce m'est assez.\Longe aliter res se habet ac tibi videatur. Cic. La chose va bien autrement, ou est bien autre que tu ne penses.\Se belle habere. Cic. Se porter bien.\Quanquam videbatur se non grauiter habere, tamem sum solicitus. Cic. Ia soit qu'il ne semblast point se porter si mal, etc.\Se male habere. Caes. Se porter mal.\Se munditer. Plaut. Se tenir nettement.\Se parce. Terent. Vivre chichement.\Nunquum secus habui illam, ac si ex me esset nata. Terent. Jamais je ne luy feis autrement qu'à ma propre fille.\Superbia in superciliis sedem habet. Plinius. Est logee, ou se tient, etc.\Senatum. Cic. Assembler le Senat.\Sermonem. Ci. Parler et deviser avec aucun, Tenir propos avec luy.\Referam sermones eos, quos de agricultura habuimus nuper. Varro. Les parolles que nous dismes, etc. Les propos que nous teismes de, etc.\Sermonem apud populum habere. Plin. iunior. Porter une parolle devant le peuple, Haranguer.\Multum is mecum sermonem habuit et perhumanum de discordiis mulierum nostrarum. Cic. Il me parla fort long temps et humainement de, etc. Il me teint long propos et fort humain, de, etc.\In sermonibus homines habebant, quos in annum Consules, ad finiendum tandem id bellum crearent. Liu. Parloyent ensemble, et devisoyent qui, etc.\In seruitiis habere. Plin. Avoir pour serviteur.\Iste Epicratis bona Bidinos omnia possidere et sibi habere iussit. Cic. Leur commande de les prendre pour eulx.\Sibi habeant sapientiae nomen. Cic. Qu'ils gardent bien leur tiltre de sagesse tant qu'ils vouldront, il ne m'en chault.\Sic habeto, non esse te mortalem, sed corpus hoc. Cic. Scache certainement que, etc. Tien pour certain que, etc.\De me autem sic habetote, etc. Cic. Quand est de moy, scachez que, etc.\Sine sic habere. Plaut. Pren le cas qu'il soit ainsi.\Quod ego sub signo habeo, seruoque diligentissime. Cic. Lequel j'ay enfermé à la clef.\Olorum similitudinem onocrotali habent. Plin. Resemblent.\Simultates cum aliquo habere. Cic. Avoir quelque picque et quelque rancune contre luy.\Societatem cum aliquo. Plin. Avoir quelque communication ensemble.\Solenne habere. Plin. Avoir de coustume, Estre coustumier.\Aliquem solicitum. Terent. Ci. Chagriner et mettre en grand soulci.\Spatium deliberandi habuerunt, quem potissimum vitae cursum sequi vellent. Cice. Ils ont eu l'espace, le temps, et le loisir de, etc.\Speciem alicuius rei habere. Colum. Luy resembler.\Speciem habet honesti. Cic. Il ha apparence d'honnesteté.\Spem. Cic. Avoir esperance.\Statiua. Liu. Passer son esté en quelque lieu.\Statutum. Cic. Avoir arresté en soymesme.\Qui bona sua pro stercore habet. Plaut. Qui ne les estime non plus que fient.\Studio habere. Terent. Faire à bon escient en pensant bien faire, De faict a pensé, Faire expresseement, De propos deliberé.\Sumptus cum aliquo. Cic. Faire sa despense avec luy.\Superuacuum. Plin. Estimer superflu.\Supplicationes. Liu. Faire processions et prieres publiques.\Suspectum. Liu. Tenir pour suspect.\Susque deque habeo. Gel. Il ne m'en chault, Je ne m'en soulcie point.\Hoc tu tecum tacitum habeto. Plaut. Tien ceci secret.\Dum habes tempus. Plaut. Ce pendant que tu as le temps et le loisir.\Testes ad aliquam rem. Plaut. Avoir tesmoings.\Habe tibi. Plaut. Pren la pour toy.\Habe tibi centum minis. Plaut. Je te la laisse pour cent mines.\Habere vacationem. Cic. Cesser de besongner, Avoir relasche.\Vacationem militiae, aut alicuius muneris. Plin. Estre exempté d'aller à la guerre, ou faire quelque autre charge.\Multis verbis vltro citroque habitis. Cic. Apres avoir eu beaucoup de parolles d'un costé et d'autre.\Habere verecundiam alicuius. Liu. Le craindre et reverer.\Haec mihi videntur habitura vetustatem. Cic. Il me semble qu'il sera memoire de ces choses d'ici à long temps, Qu'il en sera parlé à l'advenir.\Ad nostras aedeis hic quidem habet rectam viam. Plaut. Il va droict à nostre maison.\Victoriam habere. Plaut. Liu. Avoir la victoire, Estre victorieux.\Vim. Cic. Avoir force et vertu.\Habent vim antidoti. Plin. Servent pour contrepoison et preservatif, Ont la vertu de preserver.\Vires habere. Plin. Avoir force.\Perfecta quidem sapientia sumus, si nihil habeat res vitii. Cic. Pourveu qu'ils ne vueillent octroyer ne requerir chose meschante l'un à l'autre.\Voluptati habere aliquid. Sallust. Prendre grand plaisir et esbat à quelque chose.\Habere votum. Senec. Desirer, Souhaiter.\Myrobalano in vnguentis similem proximumque vsum habet palma in AEgypto. Plin. Elle ha un mesme usage, et sert à ce mesme que sert le Myrobalan.\Vsum ex aliqua re habere. Cic. Se servir de quelque chose.\Vsum multarum rerum. Cic. Avoir grande experience, Avoir beaucoup veu et congneu, Estre fort experimenté.\Vsum in re aliqua. caesar. Estre usité et exercité en quelque chose.\Vsum belli. Caes. Estre exercité au faict de la guerre.\In vsu habere quod docemus. Plin. iunior. Exercer et mettre en effect et usage ce que nous enseignons, Practiquer.\In vsu habere aliquem. Plin. iunior. Se servir d'aucun, Avoir affaire avec luy.\Vtilem aliquem habere. Plaut. Recevoir quelque prouffit d'aucun.\Habet vtilitatem haec res. Cic. Ha du prouffit, Est utile et prouffitable.\Spero me habere qui hunc meo excruciem modo. Terent. Je pense avoir occasion de, etc.\Quid ego agam habeo. Terent. Je scay bien que je doy faire.\Habet quod det. Terent. Il ha dequoy donner.\Habent tibi bene principia. Terent. Tu as bien commencé, Ton commencement se porte bien.\Habes nescio quid. Plaut. Tu as je ne scay quoy.\De me sic habetote: ego si, etc. Cic. Quand est de moy, scachez que, etc.\Habeatur sane orator, sed de minoribus. Cic. Qu'il soit reputé et estimé orateur.\Miserrimum istuc verbum et pessimum est, habuisse, et nil habere. Plaut. Avoir eu dequoy, et n'avoir plus rien.\Sine te exorem. T. age, habe, abi impune. Plautus. Je te l'octroye.\- certe captus est, Habet. Terent. Il en ha, Il est frappé ou attainct.\Sic habendum est, nullam in amicitiis pestem esse maiorem, quam adulationem. Cice. Il fault ainsi penser et estimer que, etc.\Amor sceleratus habendi. Ouid. D'avoir des biens, D'en avoir.\- modus omnibus In rebus soror est optimum habitu. Plaut. Il fait tresbon avoir moyen en toutes choses. -
7 grātia
grātia ae, f [gratus], favor, esteem, regard, liking, love, friendship, partiality: aeterna inter nos, T.: falsam gratiam inire, curry favor, T.: gratiā florens hominum: Pompei gratiam mihi conciliari putare: cum inimico reditus in gratiam, reconciliation: fides reconciliatae gratiae: si suam gratiam Romani velint, Cs.: a bonis omnibus summam inire gratiam: apud regem inita, L.: cum populo R. in gratiā esse: istuc impetro cum gratiā, with a good grace, T.: summa inter suos, Cs.: fratrum geminorum, harmony, H.: male sarta, interrupted friendship, H.: quantum gratiā valent, Cs.: improba, partiality, Iu.: cum gratiā imperatoris, to the satisfaction of, L.: provincia multas bonas gratias attulit, tokens of favor.— Charm, beauty, loveliness: formae, O.: neque abest facundis gratia dictis, O.— A favor, kindness, courtesy, service, obligation: hanc gratiam ut sibi des, T.: petivit in loco gratiae, ut, etc.: Boccho delicti gratiam facit, forgives, S.: pugnaturi in gratiam ducis, to please, L.: data in praeteritam iudici gratiam, for the favor shown him on the trial, L.— Thanks, thankfulness, gratitude, acknowledgment: est dis gratia, cum ita est, I thank, T.: veteris stat gratia facti, V.: illi debetur a me gratia maior, H.: annonae levatae gratiam tulit, received, L.: dis gratia, thank heaven, T.: ac Syro nil gratiae, no thanks to, T.: mirificas tibi apud me gratias egit, expressed: ei gratias egimus, thanked him: et non neglexisse habeo gratiam, am grateful, T.: sibi gratias habere, L.: maximas vobis gratias et agere et habere: alqd in gratiam habere, take as a favor, S.: meritam dis inmortalibus gratiam honoribus persolvere, express.—A return, requital, recompense (for a favor): pro eo (beneficio) gratiam repetere, L.: Nec nulla est inaratae gratia terrae, V.: tulisse potius iniuriam, quam retulisse gratiam, requited: praeclaram populo R. refers gratiam: omnibus referendā gratiā satisfacere, by a recompense: referre gratiam aliam non posse, quam, etc., L.: ut pro tantis eorum in rem p. meritis gratiae referantur.—Person., usu. plur, the graces, three goddesses of loveliness, attendants of Venus (Aglaia, Euphrosyne, and Thalia), H.— Sing collect.: non illi Gratia lecto, O. —Fig., a cause, reason, ground, occasion, motive, sake.—Only abl., usu. after a gen, in favor, on account, for the sake, for: bestiae hominum gratiā generatae: Nuptiarum gratiā haec sunt facta, T.: negoti gratiā properare, S.: dolorum effugiendorum gratiā: placandi gratiā, S.: exempli gratiā, for instance: verbi gratiā: eā gratiā Simulavi, ut, etc., for that reason, T.: id eā gratiā eveniebat, quod, etc., S.: quā gratiā Te arcessi iussi, ausculta, for what purpose, T.: Excludor, ille recipitur, quā gratiā? why? T.—Of persons, a favorite: ut unus gratia nostra fores, O.* * *porularity/esteem/credit (w/bona); unpopularity (w/mala); partiality/favoritism; favor/goodwill/kindness/friendship; influence; gratitude; thanks (pl.); Graces -
8 bonae
bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.I.Attributively.A.As adjunct of nouns denoting persons.1.Vir bonus.(α).A man morally good (kalos kagathos):(β).quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—An honest man:(γ).justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—A man of good standing in the community:(δ).id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—Ironically of bad men:(ε).sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):(ζ).bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—As a conventional courtesy:2.homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:3.in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:4.bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:senator bonus,
id. Dom. 4, 8:bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:bonus defensor,
id. 5, 13, 3:bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:dominus bonus,
Cato, R. R. 14:bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:patres,
Quint. 11, 3, 178:parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—Bonus and optimus as epithets of the gods.(α).In gen.:(β).sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:(γ).(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:(δ).di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—Bona Dea, etc., v. 6.—5.Optimus as a laudatory epithet.(α).Vir optimus:(β).per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—Femina bona, optima:(γ).tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —Senex, pater, frater, etc.:(δ).optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—With proper names ( poet.):(ε).optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—Esp. as an epithet of the Roman emperors:6.quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—Bonus and Bona, names of deities.(α).Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):(β).Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—(γ).Bona Fortuna:(δ).si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —Bona Spes:(ε).Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:B.Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.With nouns denoting things.1.Things concrete, denoting excellence:2.navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:bonus pons,
Cat. 17, 5:scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:bona cena,
Cat. 13, 3:boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:fruges bonae,
Cat. 34, 19:ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—Things abstract.a.Of physical well-being:b.ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—Of the mind and soul:c.meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—Of moral relations:d.ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—Of external, artistic, and literary value and usefulness:e.bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:meliora poemata,
Hor. A. P. 303:in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—Favorable, prosperous, lucky, fortunate:f.de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:g.optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—Good = large, considerable:h.bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:k.si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.(α).Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:(β).primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—Bona pax, without quarrelling:(γ).bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:(δ).igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—Bona societas, alliance:C.Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.In particular phrases.1.Bonae res.a.= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:b.concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:c.bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:d.homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —Costly things, articles of luxury:e.capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—Moral, morally good:f.illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:2.res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—Bonae artes.(α).A good, laudable way of dealing:(β).qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—Liberal arts and sciences:3.litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—Bona fides, or fides bona.a.Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:b.dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—Jurid. t. t.(α).Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:(β).ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:4.actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—Bona verba.(α).Kind words:(β).Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—Words of good omen (v. omen):(γ).dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—Elegant or well-chosen expressions:(δ).quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—Moral sayings:5.non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —Bona dicta.(α).Polite, courteous language:(β).hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:6.dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—Bona facta.(α).= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:(β).nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):(γ).bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:7.peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—Bona gratia.(α).A friendly understanding:(β).cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—8.Bona pars.(α).The well-disposed part of a body of persons:(β).ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):(γ).civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):(δ).bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:(ε).nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—Adverb.:(ζ).bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:9.Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—Dies bonus or bona.(α).A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):(β).tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—10.Bonus mos.(α).Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:(β).nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:11.ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —Adverbial phrases.a.Bono animo esse, or bonum animum habere.(α).To be of good cheer or courage:(β).bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:(γ).audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—Bonus animus, good temper, patience:b.bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—Bono modo.(α).= placide, with composure, moderation:(β).si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—In a decent manner:c.neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:II.te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.As subst.A.bŏnus, boni, m.; of persons.1.In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.(α).Plur.:(β).bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—Sing.:2.malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—Bonus, a man of honor.(α).A brave man:(β).pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —A gentleman:3. (α).quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;(β).so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—Without reference to political views;4.opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—5.Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.(α).Referring to morality:(β).esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—Of the educated classes:(γ). (δ).adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—In gen., excellent:(ε).optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—Distributively:(ζ).ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):(η).hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—Attributively, with a noun:2. 1.optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;2.nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:3.quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—Bonum or bona, prosperity:4.fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—Good qualities, gifts:5.omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—Advantage, benefit:6.si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:7. a.si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—In gen.:b.paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.(α).Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—(β).Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:(γ).postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—c.In bonis esse;III.with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.Predicative use.A.With nouns or pronouns as subjects.1.Bonum esse, to be morally good, honest:2.nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:3.jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—To be kind:4.bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—With reference to the gods:B.ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—Impers.1.Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).(α). (β).With subject inf.:2.nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—Melius est.(α).With subject inf.:(β).melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—With subject inf.-clause:(γ).meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—With ut-clause:(δ).quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—With subjectclause in the subjunctive:3.nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—Optimum est.(α).With subject inf.:(β).optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—With inf.-clause:(γ).constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—With ut and subj:(δ).hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—With quod:(ε).illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):IV.sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:V.di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.With object expressed,1.By dat.(α).= good, useful, beneficial for:(β).ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—= benignus or propitius, kind to:(γ).vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—= idoneus, fit for, adapted to:(δ).qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:(ε).accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—With dat. gerund:2.ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—By ad and acc.:refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14. -
9 bonus
bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.I.Attributively.A.As adjunct of nouns denoting persons.1.Vir bonus.(α).A man morally good (kalos kagathos):(β).quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—An honest man:(γ).justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—A man of good standing in the community:(δ).id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—Ironically of bad men:(ε).sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):(ζ).bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—As a conventional courtesy:2.homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:3.in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:4.bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:senator bonus,
id. Dom. 4, 8:bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:bonus defensor,
id. 5, 13, 3:bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:dominus bonus,
Cato, R. R. 14:bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:patres,
Quint. 11, 3, 178:parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—Bonus and optimus as epithets of the gods.(α).In gen.:(β).sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:(γ).(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:(δ).di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—Bona Dea, etc., v. 6.—5.Optimus as a laudatory epithet.(α).Vir optimus:(β).per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—Femina bona, optima:(γ).tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —Senex, pater, frater, etc.:(δ).optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—With proper names ( poet.):(ε).optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—Esp. as an epithet of the Roman emperors:6.quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—Bonus and Bona, names of deities.(α).Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):(β).Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—(γ).Bona Fortuna:(δ).si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —Bona Spes:(ε).Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:B.Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.With nouns denoting things.1.Things concrete, denoting excellence:2.navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:bonus pons,
Cat. 17, 5:scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:bona cena,
Cat. 13, 3:boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:fruges bonae,
Cat. 34, 19:ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—Things abstract.a.Of physical well-being:b.ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—Of the mind and soul:c.meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—Of moral relations:d.ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—Of external, artistic, and literary value and usefulness:e.bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:meliora poemata,
Hor. A. P. 303:in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—Favorable, prosperous, lucky, fortunate:f.de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:g.optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—Good = large, considerable:h.bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:k.si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.(α).Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:(β).primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—Bona pax, without quarrelling:(γ).bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:(δ).igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—Bona societas, alliance:C.Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.In particular phrases.1.Bonae res.a.= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:b.concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:c.bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:d.homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —Costly things, articles of luxury:e.capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—Moral, morally good:f.illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:2.res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—Bonae artes.(α).A good, laudable way of dealing:(β).qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—Liberal arts and sciences:3.litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—Bona fides, or fides bona.a.Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:b.dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—Jurid. t. t.(α).Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:(β).ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:4.actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—Bona verba.(α).Kind words:(β).Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—Words of good omen (v. omen):(γ).dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—Elegant or well-chosen expressions:(δ).quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—Moral sayings:5.non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —Bona dicta.(α).Polite, courteous language:(β).hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:6.dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—Bona facta.(α).= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:(β).nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):(γ).bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:7.peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—Bona gratia.(α).A friendly understanding:(β).cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—8.Bona pars.(α).The well-disposed part of a body of persons:(β).ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):(γ).civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):(δ).bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:(ε).nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—Adverb.:(ζ).bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:9.Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—Dies bonus or bona.(α).A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):(β).tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—10.Bonus mos.(α).Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:(β).nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:11.ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —Adverbial phrases.a.Bono animo esse, or bonum animum habere.(α).To be of good cheer or courage:(β).bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:(γ).audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—Bonus animus, good temper, patience:b.bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—Bono modo.(α).= placide, with composure, moderation:(β).si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—In a decent manner:c.neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:II.te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.As subst.A.bŏnus, boni, m.; of persons.1.In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.(α).Plur.:(β).bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—Sing.:2.malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—Bonus, a man of honor.(α).A brave man:(β).pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —A gentleman:3. (α).quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;(β).so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—Without reference to political views;4.opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—5.Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.(α).Referring to morality:(β).esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—Of the educated classes:(γ). (δ).adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—In gen., excellent:(ε).optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—Distributively:(ζ).ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):(η).hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—Attributively, with a noun:2. 1.optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;2.nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:3.quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—Bonum or bona, prosperity:4.fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—Good qualities, gifts:5.omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—Advantage, benefit:6.si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:7. a.si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—In gen.:b.paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.(α).Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—(β).Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:(γ).postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—c.In bonis esse;III.with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.Predicative use.A.With nouns or pronouns as subjects.1.Bonum esse, to be morally good, honest:2.nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:3.jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—To be kind:4.bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—With reference to the gods:B.ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—Impers.1.Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).(α). (β).With subject inf.:2.nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—Melius est.(α).With subject inf.:(β).melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—With subject inf.-clause:(γ).meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—With ut-clause:(δ).quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—With subjectclause in the subjunctive:3.nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—Optimum est.(α).With subject inf.:(β).optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—With inf.-clause:(γ).constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—With ut and subj:(δ).hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—With quod:(ε).illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):IV.sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:V.di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.With object expressed,1.By dat.(α).= good, useful, beneficial for:(β).ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—= benignus or propitius, kind to:(γ).vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—= idoneus, fit for, adapted to:(δ).qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:(ε).accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—With dat. gerund:2.ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—By ad and acc.:refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14. -
10 meliores
bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.I.Attributively.A.As adjunct of nouns denoting persons.1.Vir bonus.(α).A man morally good (kalos kagathos):(β).quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—An honest man:(γ).justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—A man of good standing in the community:(δ).id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—Ironically of bad men:(ε).sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):(ζ).bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—As a conventional courtesy:2.homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:3.in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:4.bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:senator bonus,
id. Dom. 4, 8:bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:bonus defensor,
id. 5, 13, 3:bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:dominus bonus,
Cato, R. R. 14:bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:patres,
Quint. 11, 3, 178:parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—Bonus and optimus as epithets of the gods.(α).In gen.:(β).sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:(γ).(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:(δ).di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—Bona Dea, etc., v. 6.—5.Optimus as a laudatory epithet.(α).Vir optimus:(β).per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—Femina bona, optima:(γ).tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —Senex, pater, frater, etc.:(δ).optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—With proper names ( poet.):(ε).optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—Esp. as an epithet of the Roman emperors:6.quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—Bonus and Bona, names of deities.(α).Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):(β).Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—(γ).Bona Fortuna:(δ).si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —Bona Spes:(ε).Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:B.Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.With nouns denoting things.1.Things concrete, denoting excellence:2.navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:bonus pons,
Cat. 17, 5:scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:bona cena,
Cat. 13, 3:boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:fruges bonae,
Cat. 34, 19:ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—Things abstract.a.Of physical well-being:b.ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—Of the mind and soul:c.meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—Of moral relations:d.ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—Of external, artistic, and literary value and usefulness:e.bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:meliora poemata,
Hor. A. P. 303:in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—Favorable, prosperous, lucky, fortunate:f.de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:g.optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—Good = large, considerable:h.bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:k.si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.(α).Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:(β).primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—Bona pax, without quarrelling:(γ).bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:(δ).igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—Bona societas, alliance:C.Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.In particular phrases.1.Bonae res.a.= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:b.concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:c.bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:d.homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —Costly things, articles of luxury:e.capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—Moral, morally good:f.illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:2.res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—Bonae artes.(α).A good, laudable way of dealing:(β).qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—Liberal arts and sciences:3.litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—Bona fides, or fides bona.a.Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:b.dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—Jurid. t. t.(α).Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:(β).ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:4.actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—Bona verba.(α).Kind words:(β).Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—Words of good omen (v. omen):(γ).dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—Elegant or well-chosen expressions:(δ).quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—Moral sayings:5.non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —Bona dicta.(α).Polite, courteous language:(β).hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:6.dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—Bona facta.(α).= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:(β).nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):(γ).bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:7.peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—Bona gratia.(α).A friendly understanding:(β).cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—8.Bona pars.(α).The well-disposed part of a body of persons:(β).ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):(γ).civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):(δ).bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:(ε).nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—Adverb.:(ζ).bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:9.Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—Dies bonus or bona.(α).A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):(β).tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—10.Bonus mos.(α).Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:(β).nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:11.ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —Adverbial phrases.a.Bono animo esse, or bonum animum habere.(α).To be of good cheer or courage:(β).bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:(γ).audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—Bonus animus, good temper, patience:b.bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—Bono modo.(α).= placide, with composure, moderation:(β).si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—In a decent manner:c.neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:II.te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.As subst.A.bŏnus, boni, m.; of persons.1.In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.(α).Plur.:(β).bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—Sing.:2.malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—Bonus, a man of honor.(α).A brave man:(β).pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —A gentleman:3. (α).quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;(β).so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—Without reference to political views;4.opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—5.Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.(α).Referring to morality:(β).esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—Of the educated classes:(γ). (δ).adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—In gen., excellent:(ε).optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—Distributively:(ζ).ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):(η).hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—Attributively, with a noun:2. 1.optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;2.nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:3.quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—Bonum or bona, prosperity:4.fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—Good qualities, gifts:5.omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—Advantage, benefit:6.si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:7. a.si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—In gen.:b.paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.(α).Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—(β).Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:(γ).postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—c.In bonis esse;III.with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.Predicative use.A.With nouns or pronouns as subjects.1.Bonum esse, to be morally good, honest:2.nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:3.jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—To be kind:4.bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—With reference to the gods:B.ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—Impers.1.Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).(α). (β).With subject inf.:2.nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—Melius est.(α).With subject inf.:(β).melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—With subject inf.-clause:(γ).meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—With ut-clause:(δ).quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—With subjectclause in the subjunctive:3.nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—Optimum est.(α).With subject inf.:(β).optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—With inf.-clause:(γ).constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—With ut and subj:(δ).hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—With quod:(ε).illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):IV.sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:V.di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.With object expressed,1.By dat.(α).= good, useful, beneficial for:(β).ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—= benignus or propitius, kind to:(γ).vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—= idoneus, fit for, adapted to:(δ).qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:(ε).accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—With dat. gerund:2.ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—By ad and acc.:refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14. -
11 optimum
bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.I.Attributively.A.As adjunct of nouns denoting persons.1.Vir bonus.(α).A man morally good (kalos kagathos):(β).quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—An honest man:(γ).justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—A man of good standing in the community:(δ).id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—Ironically of bad men:(ε).sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):(ζ).bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—As a conventional courtesy:2.homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:3.in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:4.bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:senator bonus,
id. Dom. 4, 8:bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:bonus defensor,
id. 5, 13, 3:bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:dominus bonus,
Cato, R. R. 14:bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:patres,
Quint. 11, 3, 178:parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—Bonus and optimus as epithets of the gods.(α).In gen.:(β).sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:(γ).(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:(δ).di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—Bona Dea, etc., v. 6.—5.Optimus as a laudatory epithet.(α).Vir optimus:(β).per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—Femina bona, optima:(γ).tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —Senex, pater, frater, etc.:(δ).optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—With proper names ( poet.):(ε).optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—Esp. as an epithet of the Roman emperors:6.quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—Bonus and Bona, names of deities.(α).Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):(β).Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—(γ).Bona Fortuna:(δ).si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —Bona Spes:(ε).Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:B.Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.With nouns denoting things.1.Things concrete, denoting excellence:2.navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:bonus pons,
Cat. 17, 5:scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:bona cena,
Cat. 13, 3:boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:fruges bonae,
Cat. 34, 19:ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—Things abstract.a.Of physical well-being:b.ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—Of the mind and soul:c.meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—Of moral relations:d.ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—Of external, artistic, and literary value and usefulness:e.bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:meliora poemata,
Hor. A. P. 303:in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—Favorable, prosperous, lucky, fortunate:f.de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:g.optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—Good = large, considerable:h.bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:k.si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.(α).Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:(β).primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—Bona pax, without quarrelling:(γ).bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:(δ).igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—Bona societas, alliance:C.Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.In particular phrases.1.Bonae res.a.= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:b.concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:c.bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:d.homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —Costly things, articles of luxury:e.capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—Moral, morally good:f.illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:2.res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—Bonae artes.(α).A good, laudable way of dealing:(β).qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—Liberal arts and sciences:3.litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—Bona fides, or fides bona.a.Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:b.dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—Jurid. t. t.(α).Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:(β).ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:4.actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—Bona verba.(α).Kind words:(β).Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—Words of good omen (v. omen):(γ).dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—Elegant or well-chosen expressions:(δ).quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—Moral sayings:5.non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —Bona dicta.(α).Polite, courteous language:(β).hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:6.dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—Bona facta.(α).= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:(β).nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):(γ).bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:7.peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—Bona gratia.(α).A friendly understanding:(β).cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—8.Bona pars.(α).The well-disposed part of a body of persons:(β).ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):(γ).civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):(δ).bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:(ε).nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—Adverb.:(ζ).bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:9.Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—Dies bonus or bona.(α).A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):(β).tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—10.Bonus mos.(α).Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:(β).nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:11.ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —Adverbial phrases.a.Bono animo esse, or bonum animum habere.(α).To be of good cheer or courage:(β).bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:(γ).audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—Bonus animus, good temper, patience:b.bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—Bono modo.(α).= placide, with composure, moderation:(β).si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—In a decent manner:c.neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:II.te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.As subst.A.bŏnus, boni, m.; of persons.1.In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.(α).Plur.:(β).bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—Sing.:2.malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—Bonus, a man of honor.(α).A brave man:(β).pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —A gentleman:3. (α).quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;(β).so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—Without reference to political views;4.opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—5.Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.(α).Referring to morality:(β).esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—Of the educated classes:(γ). (δ).adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—In gen., excellent:(ε).optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—Distributively:(ζ).ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):(η).hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—Attributively, with a noun:2. 1.optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;2.nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:3.quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—Bonum or bona, prosperity:4.fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—Good qualities, gifts:5.omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—Advantage, benefit:6.si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:7. a.si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—In gen.:b.paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.(α).Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—(β).Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:(γ).postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—c.In bonis esse;III.with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.Predicative use.A.With nouns or pronouns as subjects.1.Bonum esse, to be morally good, honest:2.nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:3.jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—To be kind:4.bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—With reference to the gods:B.ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—Impers.1.Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).(α). (β).With subject inf.:2.nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—Melius est.(α).With subject inf.:(β).melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—With subject inf.-clause:(γ).meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—With ut-clause:(δ).quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—With subjectclause in the subjunctive:3.nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—Optimum est.(α).With subject inf.:(β).optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—With inf.-clause:(γ).constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—With ut and subj:(δ).hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—With quod:(ε).illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):IV.sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:V.di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.With object expressed,1.By dat.(α).= good, useful, beneficial for:(β).ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—= benignus or propitius, kind to:(γ).vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—= idoneus, fit for, adapted to:(δ).qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:(ε).accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—With dat. gerund:2.ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—By ad and acc.:refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14. -
12 bene
bĕnĕ, adv. of manner and intensity [bonus; the first vowel assimilated to the e of the foll. syllable; cf. Corss. Ausspr. 2, 366], well ( comp. melius, better; sup. optime [v. bonus init. ], best; often to be rendered by more specific Engl. adverbs).I.As adjunct of verbs.A.In gen.1.Of physical or external goodness, usefulness, ornament, and comfort:2.villam rusticam bene aedificatam habere expedit,
Cato, R. R. 3:villam bonam beneque aedificatam,
Cic. Off. 3, 13, 55:quid est agrum bene colere? Bene arare,
Cato, R. R. 61:agro bene culto nihil potest esse... uberius,
Cic. Sen. 16, 57:ubi cocta erit bene,
Cato, R. R. 157; 3; 4;32 et saep.: te auratam et vestitam bene,
Plaut. Men. 5, 2, 50: ornatus hic satis me condecet? Ps. Optume, it is very becoming, id. Ps. 4, 1, 26:me bene curata cute vises,
well tended, Hor. Ep. 1, 4, 15:bene olere,
Verg. E. 2, 48:bene sonare,
Quint. 8, 3, 16:neque tamen non inprimis bene habitavit,
in the very best style, Nep. Att. 13, 1:a Catone cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret, respondet Bene pascere? Quid secundum? Satis bene pascere,
Cic. Off. 2, 25, 89: so,bene cenare,
Cat. 13, 17; Hor. Ep. 1, 6, 56:bene de rebus domesticis constitutum esse,
to be in good circumstances, Cic. Sest. 45, 97;similarly: rem (i. e. familiarem) bene paratam comitate perdidit,
well arranged, Plaut. Rud. prol. 38.—With respect to the mind.a.Perception, knowledge, ability:b.quas tam bene noverat quam paedagogos nostros novimus,
Sen. Ep. 27, 5:quin melius novi quam te et vidi saepius,
Plaut. Capt. 5, 2, 22:novi optime (Bacchus) et saepe vidi,
Cic. Fam. 7, 23, 2:qui optime suos nosse deberet,
Nep. Con. 4, 1; cf. Hor. Ep. 1, 18, 1; id. S. 1, 9, 22: satin' haec meministi et tenes? Pa. Melius quam tu qui docuisti, Plaut. Pers. 2, 2, 2:quod eo mihi melius cernere videor quo ab eo proprius absum,
Cic. Sen. 21, 77:ut hic melius quam ipse illa scire videatur,
id. de Or. 1, 15, 66; id. Or. 38, 132:cum Sophocles vel optime scripserit Electram suam,
id. Fin. 1, 2, 5:gubernatoris ars quia bene navigandi rationem habet,
of able seamanship, id. ib. 1, 13, 42:melius in Volscis imperatum est,
better generalship was displayed, Liv. 2, 63, 6:nihil melius quam omnis mundus administratur,
Cic. Inv. 1, 34, 59: de medico bene existimari scribis, that he is well thought ( spoken) of, i. e. his ability, id. Fam. 16, 14, 1:prudentibus et bene institutis,
well educated, id. Sen. 14, 50:sapientibus et bene natura constitutis,
endowed with good natural talent, id. Sest. 65, 137:quodsi melius geruntur ea quae consilio geruntur quam, etc.,
more ably, id. Inv. 1, 34, 59:tabulas bene pictas collocare in bono lumine,
good paintings, id. Brut. 75, 261:canere melius,
Verg. E. 9, 67; Quint. 10, 1, 91:bene pronuntiare,
id. 11, 3, 12:bene respondere interrogationibus,
id. 5, 7, 28; 6, 3, 81.—Of feeling, judgment, and will:c.similis in utroque nostrum, cum optime sentiremus, error fuit,
when we had the best intentions, Cic. Fam. 4, 2, 3; so id. ib. 6, 4, 2; so,bene sentire,
id. ib. 6, 1, 3; so,bene, optime de re publica sentire,
to hold sound views on public affairs, id. Off. 1, 41, 149; id. Fam. 4, 14, 1; id. Phil. 3, 9, 23:bene animatas eas (insulas) confirmavit,
well disposed, Nep. Cim. 2, 4:ei causae quam Pompeius animatus melius quam paratus susceperat,
Cic. Fam. 6, 6, 10; so, optime animati, Varr. ap. Non. p. 201, 7:quod bene cogitasti aliquando, laudo,
that you had good intentions, Cic. Phil. 2, 14, 34:se vero bene sperare (i. e. de bello),
had good hopes, Liv. 6, 6, 18:sperabis omnia optime,
Cic. Fam. 4, 13, 7:tibi bene ex animo volo,
Ter. Heaut. 5, 2, 6; so freq.: bene alicui velle, v. volo: bene aliquid consulere, to plan something well:vigilando, agendo, bene consulendo prospera omnia cedunt,
Sall. C. 52, 29:omnia non bene consulta,
id. J. 92, 2. —Of morality, honesty, honor, etc.(α).Bene vivere, or bene beateque vivere ( = kalôs kagathôs), to lead a moral and happy life:(β).qui virtutem habeat, eum nullius rei ad bene vivendum indigere,
Cic. Inv. 1, 51, 93:in dialectica vestra nullam esse ad melius vivendum vim,
id. Fin. 1, 19, 63:quod ni ita accideret et melius et prudentius viveretur,
id. Sen. 19, 67; cf. id. Ac. 1, 4, 15; id. Fin. 1, 13, 45; id. Off. 1, 6, 19; id. Fam. 4, 3, 3 et saep. (for another meaning of bene vivere, cf. e. infra).—Bene mori, to die honorably, bravely, creditably, gloriously:(γ).qui se bene mori quam turpiter vivere maluit,
Liv. 22, 50, 7:ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis,
id. 9, 3, 3; so id. 21, 42, 4:tum potui, Medea, mori bene,
Ov. H. 12, 5.—Bene partum, what is honestly, honorably earned or acquired:(δ).multa bona bene parta habemus,
Plaut. Trin. 2, 2, 65:mei patris bene parta indiligenter Tutatur,
Ter. Phorm. 5, 3, 5:res familiaris primum bene parta sit, nullo neque turpi quaestu, neque odioso,
Cic. Off. 1, 26, 92:diutine uti bene licet partum bene,
Plaut. Rud. 4, 7, 15; Sall. C. 51, 42 (cf.:mala parta,
Cic. Phil. 2, 27, 65:male par tum,
Plaut. Poen. 4, 2, 22).—Apud bonos bene agier, an old legal formula: bona fide agi (v. bonus), to be transacted in good faith among good men. ubi erit illa formula fiduciae ut inter bonos bene agier oportet? Cic. Fam. 7, 12, 2; id. Off. 3, 15, 61; 3, 17, 70.—(ε).Non bene = male, not faithfully:d.esse metus coepit ne jura jugalia conjunx Non bene servasset,
Ov. M. 7, 716.—Representing an action as right or correct, well, rightly, correctly: bene mones, Ibo, you are right ( to admonish me), Ter. And. 2, 2, 36:e.sequi recusarunt bene monentem,
Liv. 22, 60, 17:quom mihi et bene praecipitis, et, etc.,
since you give sound advice, Plaut. Poen. 3, 2, 55; so Ter. Ad. 5, 9, 6; 3, 3, 80; Lucil. ap. Non. p. 372, 7:bene enim majores accubitionem epularem amicorum convivium nominarunt, melius quam Graeci,
Cic. Sen. 13, 45:hoc bene censuit Scaevola,
correctly, Dig. 17, 1, 48.—Pleasantly, satisfactorily, profitably, prosperously, fortunately, successfully:f.nunc bene vivo et fortunate atque ut volo atque animo ut lubet,
Plaut. Mil. 3, 1, 111:nihil adferrent quo jucundius, id est melius, viveremus,
Cic. Fin. 1, 41, 72:si bene qui cenat, bene vivit,
Hor. Ep. 1, 6, 56: quamobrem melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto, is better or more profitably invested, Cic. Off. 2, 20, 71:perdenda sunt multa beneficia ut semel ponas bene, Sen. Ben. poet. 1, 2, 1: etiamsi nullum (beneficium) bene positurus sit,
id. ib. 1, 2, 2:quando hoc bene successit,
Ter. Ad. 2, 4, 23: bene ambulatum'st? Di. Huc quidem, hercle, ad te bene, Quia tui vivendi copia'st, has your walk been pleasant? Plaut. Truc. 2, 4, 18:melius ominare,
use words of better omen, id. Rud. 2, 3, 7; Cic. Brut. 96, 329:qui se suamque aetatem bene curant,
Plaut. Ps. 4, 7, 36.—So, bene (se) habere: ut bene me haberem filiai nuptiis, have a good time at, etc., Plaut. Aul. 2, 8, 2:qui se bene habet suisque amicis usui est,
who enjoys his life and is a boon companion, id. Mil. 3, 1, 128:nam hanc bene se habere aetatem nimio'st aequius,
id. Merc. 3, 2, 6: bene consulere alicui, to take good care for somebody ' s interests:tuae rei bene consulere cupio,
id. Trin. 3, 2, 9:ut qui mihi consultum optume velit esse,
Ter. Phorm. 1, 3, 1:me optime consulentem saluti suae,
Cic. Fam. 4, 14, 2:qui se ad sapientes viros bene consulentes rei publicae contulerunt,
id. Off. 2, 13, 46.—So, bene mereri, and rarely bene merere, to deserve well of one, i. e. act for his advantage; absol. or with de:addecet Bene me, renti bene referre gratiam,
Plaut. Rud. 5, 3, 36:Licinii aps te bene merenti male refertur gratia?
id. Ps. 1, 3, 86:ut memorem in bene meritos animum praestarem,
Cic. Fam. 1, 9, 10:cogor nonnumquam homines non optime de me meritos rogatu eorum qui bene meriti sunt, defendere,
id. ib. 7, 1, 4:tam bene meritis de nomine Punico militibus,
Liv. 23, 12, 5:si bene quid de te merui,
Verg. A. 4, 317; cf. Cic. Opt. Gen. 7, 20; id. Sest. 1, 2; 12, 39; 66, 139; 68, 142; id. Mil. 36, 99; id. Phil. 2, 14, 36 et saep.; v. mereo, D. and P. a.—So esp. referring to price: bene emere, to buy advantageously, i. e. cheaply; bene vendere, to sell advantageously, i. e. at a high price: bene ego hercle vendidi te, Plaut. [p. 230] Durc. 4, 2, 34:et quoniam vendat, velle quam optime vendere,
Cic. Off. 3, 12, 51:ita nec ut emat melius, nec ut vendat quidquam, simulabit vir bonus,
id. ib. 3, 15, 61: vin' bene emere? Do. Vin' tu pulcre vendere? Plaut. Pers. 4, 4, 38:melius emetur,
Cato, R. R. 1: quo melius emptum sciatis, Cic. ap. Suet. Caes. 50 fin.:qui vita bene credat emi honorem,
cheaply, Verg. A. 9, 206; Sil 4, 756.—Expressing kindness, thanks, etc.: bene facis, bene vocas, bene narras, I thank you, am obliged to you for doing, calling, saying (colloq.): merito amo te. Ph. Bene facis, thanks! Ter Eun. 1, 2, 106; cf.:g.in consuetudinem venit, bene facis et fecisti non mdicantis esse, sed gratias agentis, Don. ad loc.' placet, bene facitis,
Plaut. Rud. 3, 6, 43: dividuom talentum faciam. La. Bene facis, id. ib. 5, 3, 52: si quid erit dubium, immutabo Da. Bene fecisti, id. Ep. 5, 1, 40 Lo. Adeas, si velis. La. Bene hercle factum vobis habeo gratiam. Accedam propius, id. Rud. 3, 6, 2; Ter. Ad. 4, 3, 10.—With gratiam habere: bene fecisti;gratiam habeo maximam,
Ter. Eun. 5, 8, 61; cf.bene benigneque arbitror te facere,
Plaut. Most. 3, 2, 130: quin etiam Graecis licebit utare cum voles... Bene sane facis, sed enitar ut Latine loquar, I thank you for the permission, but, etc., Cic. Ac. 1, 7, 25: an exitum Cassi Maelique expectem? Bene facitis quod abominamini... sed, etc., I am much obliged to you for abhorring this, but, etc., Liv. 6, 18, 9: bene edepol narras; nam illi faveo virgini, thanks for telling me, for, etc., Ter. Eun. 5, 3, 7 (cf.:male hercule narras,
I owe you little thanks for saying so, Cic. Tusc. 1, 6, 10):bene, ita me di ament, nuntias,
Ter. Hec. 4, 4, 20:benenarras,
Cic. Att. 16, 14, 4; 13, 33, 2: tu ad matrem adi. Bene vocas; benigne dicis Cras apud te, thanks for your invitation, but, etc., Plaut. Merc. 5, 2, 108: eamus intro ut prandeamus. Men. Bene vocas, tam gratia'st, id. Men. 2, 3, 41.—Of accuracy, etc., well, accurately, truly, completely:h.cum ceterae partes aetatis bene descriptae sint,
Cic. Sen. 2, 5:cui bene librato... Obstitit ramus,
Ov. M. 8, 409:at bene si quaeras,
id. ib. 3, 141:tibi comprimam linguam. Hau potes: Bene pudiceque adservatur,
Plaut. Am. 1, 1, 196:bene dissimulare amorem,
entirely, Ter. And. 1, 1, 105:quis enim bene celat amorem?
Ov. H. 12, 37.—So with a negation, = male restat parvam quod non bene compleat urnam, Ov. M. 12, 615: non bene conveniunt... Majestas et amor, id. ib 2, 846.—Redundant, with vix (Ovid.):vix bene Castalio descenderat antro, Incustoditam lente videt ire juvencam ( = vix descenderat cum, etc.),
Ov. M. 3, 14:tactum vix bene limen erat, Aesonides, dixi, quid agit meus?
id. H. 6, 24:vix bene desieram, rettulit illa mihi,
id. F 5, 277.—Sup., most opportunely, at the nick of time (comic):i.sed eccum meum gnatum optume video,
Plaut. Merc. 2, 2, 57:sed optume eccum exit senex,
id. Rud. 3, 3, 44. optume adveniens, puere, cape Chlamydem, etc., id. Merc. 5, 2, 69: Davum optume Video, Ter And. 2, 1, 35; 4, 2, 3; Plaut. Rud. 3, 5, 25; 4, 5, 19; Ter. Eun. 5, 2, 66; id. Heaut. 4, 5, 9; 5, 5, 2.—Pregn.: bene polliceri = large polliceri, to make liberal promises ' praecepit ut ceteros adeant, bene polliceantur, Sall. C. 41, 5; cf.: bene promittere, to promise success:B.quae autem inconstantia deorum ut primis minentur extis, bene promittant secundis?
Cic. Div. 2, 17, 38.—In partic.1.Bene dicere.a.To speak well, i. e. eloquently:b.qui optime dicunt,
the most eloquent, Cic. de Or. 1, 26, 119; 2, 2, 5:etiam bene dicere haud absurdum est,
Sall. C. 3, 1:abunde dixit bene quisquis rei satisfecit,
Quint. 12, 9, 7;cf: bene loqui,
to use good language, speak good Latin, Cic. Brut. 58, 212, 64, 228.—To speak ably:c.multo oratorem melius quam ipsos illos quorum eae sint artes esse dicturum,
Cic. Or. 1, 15, 65; cf. Hor. Ep. 1, 2, 4. bene dicendi scientia, Quint. 7, 3, 12.—To speak correctly or elegantly:d.eum et Attice dicere et optime, ut..bene dicere id sit, Attice dicere,
Cic. Opt. Gen. 4, 13 ' optime dicta, Quint. 10, 1, 19.—So, bene loqui:ut esset perfecta illa bene loquendi laus,
Cic. Brut. 72, 252:at loquitur pulchre. Num melius quam Plato?
id. Opt. Gen. 5, 16.—To speak well, i e. kindly, of one, to praise him; absol. or with dat., or reflex., with inter (less correctly as one word, benedicere): cui bene dixit umquam bono? Of what good man has he ever spoken well, or, what good man has he ever praised, Cic. Sest. 52, 110. bene, quaeso, inter vos dicatis, et amice absenti tamen, Plaut. Mil. 4, 8, 31.—Ironically:e.bene equidem tibi dico qui te digna ut eveniant precor,
Plaut. Rud. 3, 2, 26:nec tibi cessaret doctus bene dicere lector,
Ov. Tr. 5, 9, 9: cui a viris bonis bene dicatur, Metell. Numid. ap. Gell. 6, 11, 3.— And dat understood:si bene dicatis (i. e. mihi) vostra ripa vos sequar,
Plaut. Poen. 3, 3, 18 ' omnes bene dicunt (ei), et amant (eum), Ter. Ad. 5, 4, 11:ad bene dicendum (i e. alteri) delectandumque redacti,
Hor. Ep 2, 1, 155 —Part. ' indignis si male dicitur, male dictum id esse duco;Verum si dignis dicitur, bene dictum'st,
is a praise, Plaut. Curc. 4, 2, 27 sq.: nec bene nec male dicta profuerunt ad confirmandos animos, Liv 23, 46, 1; cf. Ter. Phorm. prol. 20 infra. —Bene audio = bene dicitur mihi, I am praised:bene dictis si certasset, audisset bene,
Ter. Phorm. prol. 20; v. audio, 5.—To use words of good omen (euphêmein): Ol. Quid si fors aliter quam voles evenerit? St. Bene dice, dis sum fretus ( = fave lingua, melius ominare), Plaut. Cas. 2, 5, 38 heja, bene dicito, id. As. 3, 3, 155.—f.Bene dixisti, a formula of approbation: ne quan do iratus tu alio conferas. Th. Bene dixti, you are right, Ter. Eun. 3, 1, 61. bene et sapienter dixti dudum, etc., it was a good and wise remark of yours that, etc., id. Ad. 5, 8, 30.—g.Bene dicta, fine or specious, plausible words (opp. deeds):2.bene dictis tuis bene facta aures meae expostulant,
Plaut. Pers. 4, 3, 25; so,bene loqui: male corde consultare, Bene lingua loqui,
use fine words, Plaut. Truc. 2, 1, 16.—Bene facere.a.Bene aliquid facere, to do, make, something well, i. e. ably (v. I. A. 2. a. supra):b.vel non facere quod non op time possis, vel facere quod non pessime facias,
Cic. Or. 2, 20, 86:non tamen haec quia possunt bene aliquando fieri passim facienda sunt,
Quint. 4, 1, 70:Jovem Phidias optime fecit,
id. 2, 3, 6; so, melius facere, Afran. ap. Macr. 6, 1.— P. a.:quid labor aut bene facta juvant?
his labor and well-done works are no pleasure to him, Verg. G. 3, 525. —Bene facere, with dat. absol., with in and abl., or with erga, to do a good action, to benefit somebody, to impart benefits (less cor rectly as one word, benefacio)(α).With dat.:(β).bonus bonis bene feceris,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:bene si amico feceris, ne pigeat fecisse,
id. Trin. 2, 2, 66:malo bene facere tantumdem est periculum quantum bono male facere,
id. Poen. 3, 3, 20:homini id quod tu facis bene,
id. Ep 1, 2, 33:tibi lubens bene faxim,
Ter. Ad. 5, 5, 6, 5, 6, 8; 5, 8, 25:at tibi di semper... faciant bene,
may the gods bless you, Plaut. Men. 5, 7, 32:di tibi Bene faciant,
Ter. Ad. 5, 7, 20; so Plaut. Pers. 4, 3, 18.— Pass.:quod bonis bene fit beneficium,
Plaut. Capt. 2, 2, 108:pulchrum est bene facere reipublicae,
Sall. C. 3, 1:ego ne ingratis quidem bene facere absistam,
Liv. 36, 35, 4.—Reflexively. sibi bene facere, enjoy one ' s self, have a good time, genio indulgere (v. I. A. 2. e. supra): nec quisquam est tam ingenio duro quin, ubi quidquam occasionis sit sibi faciat bene, Plaut. As. grex 5.—With in and abl.:(γ).quoniam bene quae in me fecerunt, ingrata ea habui,
Plaut. Am. 1, 1, 30.—With erga:(δ).si quid amicum erga bene feci,
Plaut. Trin. 5, 2, 4.—With ellipsis of dat., to impart benefits:(ε).ingrata atque irrita esse omnia intellego Quae dedi et quod bene feci,
Plaut. As. 1, 2, 11:quod bene fecisti, referetur gratia,
id. Capt. 5, 1, 20:ego quod bene feci, male feci,
id. Ep. 1, 2, 34; id. Trin. 2, 2, 41:si beneficia in rebus, non in ipsa benefaciendi voluntate consisterent,
Sen. Ben. 1, 7, 1:benefaciendi animus,
id. ib. 2, 19, 1.—So esp. in formula of thanks, etc.' bene benigneque arbitror te facere, I thank you heartily, Plaut. Most. 3, 2, 129: Jup. Jam nunc irata non es? Alc. Non sum. Jup. Bene facis, id. Am. 3, 2, 56; v Brix ad Plaut. Trin. 384.—P. a. as subst.: bĕnĕ facta, orum, n., benefits, benefactions (cf. beneficium): bene facta male locata male facta arbitror, Enn. ap. Cic. Off. 2, 18, 62 (Trag. v 429 Vahl.): pol, bene facta tua me hortantur tuo ut imperio paream, Plaut Pers. 5, 2, 65: pro bene factis ejus uti ei pretium possim reddere. id. Capt. 5, 1, 20;bene facta referre,
Claud. Laud. Stil. 3, 182 tenere, id. ib. 2, 42.—So freq. in eccl. writ ers:et si bene feceritis his qui vobis bene faciunt,
Vulg. Luc. 6, 33:bene facite his qui oderunt vos,
id. Matt. 5, 44.—Absol., to do good, perform meritorious acts (in fin. verb only eccl. Lat.)' discite bene facere, Vulg. Isa. 1, 17:(ζ).interrogo vos si licet sabbatis bene facere an male,
id. Luc. 6, 9:qui bene facit, ex Deo est,
id. Joan. Ep. 3, 11.— In P a. (class.): bene facta (almost always in plur.), merits, meritorious acts, brave deeds:bene facta recte facta sunt,
Cic. Par 3, 1, 22:omnia bene facta in luce se collocari volunt,
id. Tusc. 2, 26, 64; id. Sen. 3, 9:bene facta mea reipublicae procedunt,
Sall. J 85, 5, cf. id. C. 8, 5; id. H. Fragm. 1, 19: veteribus bene factis nova pensantes maleficia, Liv 37, 1, 2; cf. Quint. 3, 7, 13, 12, 1, 41; Prop. 2, 1, 24; Ov. M. 15, 850, Claud. VI. Cons. Hon. 386.— Sing.: bene factum a vobis, dum vivitis non abscedet, Cato ap. Gell. 16, 1, 4.—In medical language, to be of good effect, benefit, do good:(η).id bene faciet et alvum bonam faciet,
Cato, R. R. 157, 6.—So with ad: ad capitis dolorem bene facit serpyllum, Scrib Comp. 1; so id. ib. 5; 9; 13; 41.—In the phrase bene facis, etc., as a formula of thanks, v I A. 2. f. supra.—(θ).Expressing joy, I am glad of it, I am glad that etc. (comic.) Da. Tua quae fuit Palaestra, ea filia inventa'st mea. La. Bene meher cule factum'st, Plaut. Rud. 5, 3, 9: bis tanto valeo quam valui prius. Ly. Bene hercle factum et gaudeo, id. Merc. 2, 2, 27; Ter And. 5, 6, 11; id. Hec. 5, 4, 17; id. Eun. 5, 8, 7:3.bene factum et volup est hodie me his mulierculis Tetulisse auxilium,
Plaut. Rud. 4, 1, 1; Ter. Hec. 3, 5, 11; so, bene factum gaudeo: nam hic noster pater est Ant. Ita me Juppiter bene amet, benefac tum gaudeo, Plaut. Poen. 5, 5, 47; Ter Phorm. 5, 6, 43; cf.: Me. Rex Creo vigiles nocturnos singulos semper locat. So. Bene facit, quia nos eramus peregri, tutatu'st domum, I am glad of it, etc., Plaut. Am. 1, 1, 19. bene fecit A. Silius qui transegerit: neque enim ei deesse volebam, et quid possem timebam, I am glad that A. Silius, etc., Cic. Att. 12, 24, 1.—With esse.a.Bene est, impers., it is well.(α).In the epistolary formula: si vales bene est; or, si vales bene est, (ego) valeo (abbrev. S.V.B.E.V.), Afran. ap Prisc. p 804 P; Cic. Fam. 5, 14, 1; 10, 34, 1; 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 7, 1; 5, 9, 1; 5, 10, 1; 10, 33, 1; 10, 14, 8; 10, 14, 11;(β).14, 14, 1, 14, 14, 16: si valetis gaudeo,
Plaut. Pers. 4, 3, 41 —These formulas were obsolete at Seneca's time: mos antiquis fuit, usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales, bene est;ego valeo,
Sen. Ep. 15, 1.—= bene factum est (cf. I. 2. k. supra): oculis quoque etiam plus jam video quam prius: Ly. Bene est, Plaut. Merc. 2, 2, 26: hic est intus filius apud nos tuus. De. Optume'st, id. ib. 5, 4, 49; Ter. Ad. 3, 3, 48, 5, 5, 3; id. Hec. 5, 4, 31.—b.Bene est alicui, impers., it is ( goes) well with one, one does well, is well off, enjoys himself, is happy: nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod nunc abest, Enn ap. Cic. N. D. 3, 32, 79 (Trag. v. 355 Vahl.):c.bona si esse veis, bene erit tibi,
Plaut. Merc. 3, 1, 12:quia illi, unde huc abvecta sum, malis bene esse solitum'st,
id. ib. 3, 1, 13:qui neque tibi bene esse patere, et illis qui bus est invides,
id. Ps. 4, 7, 35 (so id. Trin. 2, 2, 71): num quippiam aluit me vis? De. Ut bene sit tibi, id Pers. 4, 8, 5; id. Poen. 4, 2, 90; Ter Phorm. 1, 2, 101: nemini nimium bene est, Afran. ap. Charis. p. 185 P.:si non est, jurat bene solis esse maritis,
Hor. Ep 1, 1, 88:nec tamen illis bene erit, quia non bono gaudent,
Sen. Vit. Beat. 11, 4: BENE SIT NOBIS, Inscr Orell. 4754; Plaut. Truc. 2, 4, 95; 4, 2, 36; id. Curc. 4, 2, 31; id. Pers. 5, 2, 74; id. Stich. 5, 5, 12; id. Merc. 2, 2, 55; Ter. Ad. 1, 1, 9.— Comp.: istas minas decem, qui me procurem dum melius sit mi, des. Plaut. Curc. 4, 2, 40:spero ex tuis litteris tibi melius esse,
that your health is better, Cic. Fam. 16, 22, 1; Plaut. Most. 3, 2, 1; Ter And. 2, 5, 16.—With dat. understood: patria est ubi cumque est bene (i. e. cuique), where one does well, there is his country, Poet. ap. Cic Tusc 5, 37, 108 (Trag. Rel. inc. p. 248 Rib). [p. 231] —With abl., to be well off in, to feast upon a thing:ubi illi bene sit ligno, aqua calida, cibo, vestimentis,
Plaut. Cas. 2, 3, 39:at mihi bene erat, non piscibus, Sed pullo atque hoedo,
Hor. S. 2, 2, 120.—Bene sum = bene mihi est:4.minore nusquam bene fui dispendio,
Plaut. Men. 3, 2, 20:de eo (argento) nunc bene sunt tua virtute,
id. Truc. 4, 2, 28: dato qui bene sit;ego ubi bene sit tibi locum lepidum dabo,
id. Bacch. 1, 1, 51:scis bene esse si sit unde,
id. Capt. 4, 2, 70.—Bene habere.a.With subj. nom.(α).To enjoy, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. I. A. 2. e. supra.—(β). (γ).With se, to be well, well off. imperator se bene habet, it is well with, Sen. Ep. 24, 9; cf.:b.si te bene habes,
Plaut. Mil. 3, 1, 122 Brix ad loc.—Hoc bene habet, or bene habet, impers. ( = res se bene habet), it is well, matters stand well:5.bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,
Cic. Mur. 6, 14:bene habet: di pium movere bellum,
Liv. 8, 6, 4:atque bene habet si a collega litatum est,
id. 8, 9, 1; Juv. 10, 72; Stat. Th. 11, 557.— So pers.: bene habemus nos, si in his spes est;opinor, aliud agamus,
we are well off, Cic. Att. 2, 8, 1.—Bene agere, with cum and abl.(α).To treat one well:(β).bene egissent Athenienses cum Miltiade si, etc.,
Val. Max. 5, 3, ext. 3.—Impers.: bene agitur cum aliquo, it goes well with one, he is fortunate:6.bene dicat secum esse actum,
that he has come off well, Ter. Ad. 2, 2, 2:non tam bene cum rebus humanis agitur ut meliora pluribus placeant,
Sen. Vit. Beat. 2, 1.— With ellipsis of cum and abl.:si hinc non abeo intestatus, bene agitur pro noxia (sc. mecum),
Plaut. Mil. 5, 23.—Rem (negotium) bene gerere.(α).To administer well private or public affairs: multi suam rem bene gessere et publicam patria procul, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. Rel. v. 295 Vahl.):(β).non ut multis bene gestae, sed, ut nemini, conservatae rei publicae,
Cic. Pis. 3, 6; so,qui ordo bene gestae rei publicae testimonium multis, mihi uni conservatae dedit,
id. Phil. 2, 1, 2:rem publicam,
id. Pis. 19, 45:Apollini republica vestra bene gesta servataque... donum mittitote,
Liv. 23, 11, 3.—To be successful, meet with success, acquit one ' s self well; usu. of war;7.also of private affairs: bello extincto, re bene gesta, vobis gratis habeo, etc.,
Plaut. Pers. 5, 1, 2:quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare,
id. Curc. 4, 2, 41;quasi re bene gesta,
Ter. Ad. 5, 1, 13:rem te valde bene gessisse rumor erat,
that you had met with great success, Cic. Fam. 1, 8, 7; id. Planc. 25, 61:conclamant omnes occasionem negotii bene gerendi amittendam non esse,
Caes. B. G. 5, 57:haec cogitanti accidere visa est facultas bene rei gerendae,
id. ib. 7, 44:res bello bene gestae,
success in war, Liv. 23, 12, 11:laeti bene gestis corpora rebus Procurate,
Verg. A. 9, 157; cf. Cic. Planc. 25, 61; Liv. 1, 37, 6; 4, 47, 1; 8, 30, 5; 22, 25, 4; 23, 36, 2.—Bene vertere, in wishes.(α).With the rel. quod or quae res as subject, to turn out well; absol. or with dat.:(β).quae res tibi et gnatae tuae bene feliciterque vortat,
Plaut. Aul. 4, 10, 58:quod utrisque bene vertat,
Liv. 8, 5, 6:quod bene verteret,
id. 3, 26, 9; cf. id. 3, 35, 8; 3, 62, 5; 7, 39, 10; v. verto; cf.:quod bene eveniat,
Cato, R. R. 141.—With di as subject:8.di bene vortant,
may the gods let it turn out well, may the gods grant success, Plaut. Aul. 2, 3, 5; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10; id. Hec. 1, 2, 121; id. Phorm. 3, 3, 19; v. verte.—Bene, colloquially in leave-taking: bene ambula, walk well, i. e. have a pleasant walk! Plaut. Most. 3, 2, 166: De. Bene ambulato! Ly. Bene vale! id. Merc 2, 2, 55:9.bene valete et vivite!
id. Mil. 4, 8, 30:cives bene valete!
id. Merc. 5, 2, 25; cf. id. Ep. 5, 1, 40; id. Merc. 2, 4, 28; 5, 4, 65; id. Curc. 4, 2, 30; Ter. Heaut. 1, 1, 115; id. Hec. 1, 2, 122:salvere jubeo te, mi Saturides, bene,
Plaut. Most. 3, 1, 35: LAGGE, FILI, BENE QVIESCAS, Sepulch. Inscr. Orell. p. 4755.—In invocations to the gods, often redundant (cf. bonus):10.ita me Juppiter bene amet,
Plaut. Poen. 5, 5, 47:di te bene ament, Hegio,
id. Capt. 1, 2, 29:ita me di bene ament,
Ter. Eun. 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 2, 43; id. Hec. 2, 1, 9; id. Phorm. 1, 3, 13:Jane pater uti te... bonas preces bene precatus siem,
Cato, R. R. 134: bene sponsis, beneque volueris in precatione augurali Messala augur ait significare spoponderis, volueris, Fest. p. 351 Mull. (p. 267 Lind.).—Elliptical expressions.(α).Bene, melius, optime, instead of bene, etc., dicit, dicis, or facit, facis, etc.:(β).bene Pericles (i.e. dixit),
Cic. Off. 1,40, 144:bene (Philippus) ministrum et praebitorem,
id. ib. 2, 14, 53:existimabatur bene, Latine (i. e. loqui),
id. Brut. 74, 259; so id. Sen. 14, 47:at bene Areus,
Quint. 2, 15, 36; cf. id. 10, 1, 56:nam ante Aristippus, et ille melius (i.e. hoc dixerat),
Cic. Fin. 1, 8, 26:sed haec tu melius vel optime omnium (i.e. facies),
id. Fam. 4, 13, 7; id. Fin. 1, 18, 61; 1, 19, 63; id. Off. 3, 11, 49; id. Sen. 20, 73; id. Opt. Gen. 6, 18; Quint. 10, 3, 25; 10, 2, 24; 6, 1, 3; 9, 4, 23.—In applauding answers' bene and optime, good! bravo! excellent! euge, euge! Perbene! Plaut. Rud. 1, 2, 75: huc respice. Da. Optume! id. ib. 3, 4, 3; cf. id. Merc. 1, 2, 114; 5, 4, 16.—(γ).In drinking health, with acc. or dat., health to you, your health! bene vos! bene nos! bene te! bene me! bene nostram etiam Stephanium! Plaut. Stich. 5, 4, 27; Tib 2, 1, 31: bene te, pater optime Caesar, etc.; Ov. F. 2, 637:11.bene mihi, bene vobis, bene amicae meae!
Plaut. Pers. 5, 1, 21; Ov.A.A. 1, 601.—Pregn., in ellipt. predicate: quod (imperium) si (ei) sui bene crediderint cives... credere et Latinos debere, if his own citizens did well to intrust the supreme power to him, etc., Liv. 1, 50, 5:II. 1.in Velia aedificent quibus melius quam P. Valerio creditur libertas,
to whom it will be safer to intrust liberty, id. 2, 7, 11:melius peribimus quam sine alteris vestrum viduae aut orbae vivemus,
it will be better for us to perish, id. 1, 13, 3:bene Arruntium morte usum,
that it was right for Arruntius to die, Tac. A. 6, 48; Liv. 2, 30, 6; Quint. 9, 4, 92; Tac. A. 2, 44.—With adjj.: bene tempestate serena, Enn. ap. Cic. Div. 2, 39, 82 (Ann. v. 517 Vahl.): foedus feri bene firmum, id. ap. Porphyr. ad Hor. C. 3, 24, 50 (Ann. v. 33 ib.); cf.:2.bene firmus,
Cic. Fam. 16, 8, 1; id. Phil. 6, 7, 18:bene robustus,
id. Div. in Caecil. 15, 48:bene morigerus fuit puer,
Plaut. Capt. 5, 2, 13:bene ergo ego hinc praedatus ibo,
id. Ps. 4, 7, 39:bene lautum,
id. Rud. 3, 3, 39:bene et naviter oportet esse impudentem,
Cic. Fam. 5, 12, 3:id utrum Romano more locutus sit, bene nummatum te futurum, an, etc.,
id. ib. 7, 16, 3:bene sanos,
id. Fin. 1, 16, 52; 1, 21, 71; Hor. S. 1, 3, 61; 1, 9, 44:bene longinquos dolores,
Cic. Fin. 2, 29, 94:sermonem bene longum,
id. Or. 2, 88, 361:bene magna caterva,
id. Mur. 33, 69:magna multitudo,
Hirt. B. Hisp. 4:barbatus,
Cic. Cat. 2, 10, 22:fidum pectus,
Hor. C. 2, 12, 15:cautus,
Ov. H. 1, 44:multa,
Ov. Tr. 1, 7, 15: multi, Pollio ap. Cic. Fam 10, 33, 4:homo optime dives,
Sen. Vit. Beat. 23, 2.—With advv.: bene saepe libenter, Enn. Ann. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 239 Vahl.); cf.:bene libenter victitas,
Ter. Eun. 5, 8, 44:bene mane haec scripsi,
Cic. Att. 4, 9, 2; 4, 10, 16:bene penitus,
id. Verr. 2, 2, 70, § 169:bene longe,
Hirt. B. Hisp. 25:bene gnaviter,
Sen. Ot. Sap. 1 (28), 5.—With adverb. phrase:siad te bene ante lucem venisset,
Cic. Or. 2, 64, 259. -
13 bene facta
bĕnĕ, adv. of manner and intensity [bonus; the first vowel assimilated to the e of the foll. syllable; cf. Corss. Ausspr. 2, 366], well ( comp. melius, better; sup. optime [v. bonus init. ], best; often to be rendered by more specific Engl. adverbs).I.As adjunct of verbs.A.In gen.1.Of physical or external goodness, usefulness, ornament, and comfort:2.villam rusticam bene aedificatam habere expedit,
Cato, R. R. 3:villam bonam beneque aedificatam,
Cic. Off. 3, 13, 55:quid est agrum bene colere? Bene arare,
Cato, R. R. 61:agro bene culto nihil potest esse... uberius,
Cic. Sen. 16, 57:ubi cocta erit bene,
Cato, R. R. 157; 3; 4;32 et saep.: te auratam et vestitam bene,
Plaut. Men. 5, 2, 50: ornatus hic satis me condecet? Ps. Optume, it is very becoming, id. Ps. 4, 1, 26:me bene curata cute vises,
well tended, Hor. Ep. 1, 4, 15:bene olere,
Verg. E. 2, 48:bene sonare,
Quint. 8, 3, 16:neque tamen non inprimis bene habitavit,
in the very best style, Nep. Att. 13, 1:a Catone cum quaereretur, quid maxime in re familiari expediret, respondet Bene pascere? Quid secundum? Satis bene pascere,
Cic. Off. 2, 25, 89: so,bene cenare,
Cat. 13, 17; Hor. Ep. 1, 6, 56:bene de rebus domesticis constitutum esse,
to be in good circumstances, Cic. Sest. 45, 97;similarly: rem (i. e. familiarem) bene paratam comitate perdidit,
well arranged, Plaut. Rud. prol. 38.—With respect to the mind.a.Perception, knowledge, ability:b.quas tam bene noverat quam paedagogos nostros novimus,
Sen. Ep. 27, 5:quin melius novi quam te et vidi saepius,
Plaut. Capt. 5, 2, 22:novi optime (Bacchus) et saepe vidi,
Cic. Fam. 7, 23, 2:qui optime suos nosse deberet,
Nep. Con. 4, 1; cf. Hor. Ep. 1, 18, 1; id. S. 1, 9, 22: satin' haec meministi et tenes? Pa. Melius quam tu qui docuisti, Plaut. Pers. 2, 2, 2:quod eo mihi melius cernere videor quo ab eo proprius absum,
Cic. Sen. 21, 77:ut hic melius quam ipse illa scire videatur,
id. de Or. 1, 15, 66; id. Or. 38, 132:cum Sophocles vel optime scripserit Electram suam,
id. Fin. 1, 2, 5:gubernatoris ars quia bene navigandi rationem habet,
of able seamanship, id. ib. 1, 13, 42:melius in Volscis imperatum est,
better generalship was displayed, Liv. 2, 63, 6:nihil melius quam omnis mundus administratur,
Cic. Inv. 1, 34, 59: de medico bene existimari scribis, that he is well thought ( spoken) of, i. e. his ability, id. Fam. 16, 14, 1:prudentibus et bene institutis,
well educated, id. Sen. 14, 50:sapientibus et bene natura constitutis,
endowed with good natural talent, id. Sest. 65, 137:quodsi melius geruntur ea quae consilio geruntur quam, etc.,
more ably, id. Inv. 1, 34, 59:tabulas bene pictas collocare in bono lumine,
good paintings, id. Brut. 75, 261:canere melius,
Verg. E. 9, 67; Quint. 10, 1, 91:bene pronuntiare,
id. 11, 3, 12:bene respondere interrogationibus,
id. 5, 7, 28; 6, 3, 81.—Of feeling, judgment, and will:c.similis in utroque nostrum, cum optime sentiremus, error fuit,
when we had the best intentions, Cic. Fam. 4, 2, 3; so id. ib. 6, 4, 2; so,bene sentire,
id. ib. 6, 1, 3; so,bene, optime de re publica sentire,
to hold sound views on public affairs, id. Off. 1, 41, 149; id. Fam. 4, 14, 1; id. Phil. 3, 9, 23:bene animatas eas (insulas) confirmavit,
well disposed, Nep. Cim. 2, 4:ei causae quam Pompeius animatus melius quam paratus susceperat,
Cic. Fam. 6, 6, 10; so, optime animati, Varr. ap. Non. p. 201, 7:quod bene cogitasti aliquando, laudo,
that you had good intentions, Cic. Phil. 2, 14, 34:se vero bene sperare (i. e. de bello),
had good hopes, Liv. 6, 6, 18:sperabis omnia optime,
Cic. Fam. 4, 13, 7:tibi bene ex animo volo,
Ter. Heaut. 5, 2, 6; so freq.: bene alicui velle, v. volo: bene aliquid consulere, to plan something well:vigilando, agendo, bene consulendo prospera omnia cedunt,
Sall. C. 52, 29:omnia non bene consulta,
id. J. 92, 2. —Of morality, honesty, honor, etc.(α).Bene vivere, or bene beateque vivere ( = kalôs kagathôs), to lead a moral and happy life:(β).qui virtutem habeat, eum nullius rei ad bene vivendum indigere,
Cic. Inv. 1, 51, 93:in dialectica vestra nullam esse ad melius vivendum vim,
id. Fin. 1, 19, 63:quod ni ita accideret et melius et prudentius viveretur,
id. Sen. 19, 67; cf. id. Ac. 1, 4, 15; id. Fin. 1, 13, 45; id. Off. 1, 6, 19; id. Fam. 4, 3, 3 et saep. (for another meaning of bene vivere, cf. e. infra).—Bene mori, to die honorably, bravely, creditably, gloriously:(γ).qui se bene mori quam turpiter vivere maluit,
Liv. 22, 50, 7:ne ferrum quidem ad bene moriendum oblaturus est hostis,
id. 9, 3, 3; so id. 21, 42, 4:tum potui, Medea, mori bene,
Ov. H. 12, 5.—Bene partum, what is honestly, honorably earned or acquired:(δ).multa bona bene parta habemus,
Plaut. Trin. 2, 2, 65:mei patris bene parta indiligenter Tutatur,
Ter. Phorm. 5, 3, 5:res familiaris primum bene parta sit, nullo neque turpi quaestu, neque odioso,
Cic. Off. 1, 26, 92:diutine uti bene licet partum bene,
Plaut. Rud. 4, 7, 15; Sall. C. 51, 42 (cf.:mala parta,
Cic. Phil. 2, 27, 65:male par tum,
Plaut. Poen. 4, 2, 22).—Apud bonos bene agier, an old legal formula: bona fide agi (v. bonus), to be transacted in good faith among good men. ubi erit illa formula fiduciae ut inter bonos bene agier oportet? Cic. Fam. 7, 12, 2; id. Off. 3, 15, 61; 3, 17, 70.—(ε).Non bene = male, not faithfully:d.esse metus coepit ne jura jugalia conjunx Non bene servasset,
Ov. M. 7, 716.—Representing an action as right or correct, well, rightly, correctly: bene mones, Ibo, you are right ( to admonish me), Ter. And. 2, 2, 36:e.sequi recusarunt bene monentem,
Liv. 22, 60, 17:quom mihi et bene praecipitis, et, etc.,
since you give sound advice, Plaut. Poen. 3, 2, 55; so Ter. Ad. 5, 9, 6; 3, 3, 80; Lucil. ap. Non. p. 372, 7:bene enim majores accubitionem epularem amicorum convivium nominarunt, melius quam Graeci,
Cic. Sen. 13, 45:hoc bene censuit Scaevola,
correctly, Dig. 17, 1, 48.—Pleasantly, satisfactorily, profitably, prosperously, fortunately, successfully:f.nunc bene vivo et fortunate atque ut volo atque animo ut lubet,
Plaut. Mil. 3, 1, 111:nihil adferrent quo jucundius, id est melius, viveremus,
Cic. Fin. 1, 41, 72:si bene qui cenat, bene vivit,
Hor. Ep. 1, 6, 56: quamobrem melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto, is better or more profitably invested, Cic. Off. 2, 20, 71:perdenda sunt multa beneficia ut semel ponas bene, Sen. Ben. poet. 1, 2, 1: etiamsi nullum (beneficium) bene positurus sit,
id. ib. 1, 2, 2:quando hoc bene successit,
Ter. Ad. 2, 4, 23: bene ambulatum'st? Di. Huc quidem, hercle, ad te bene, Quia tui vivendi copia'st, has your walk been pleasant? Plaut. Truc. 2, 4, 18:melius ominare,
use words of better omen, id. Rud. 2, 3, 7; Cic. Brut. 96, 329:qui se suamque aetatem bene curant,
Plaut. Ps. 4, 7, 36.—So, bene (se) habere: ut bene me haberem filiai nuptiis, have a good time at, etc., Plaut. Aul. 2, 8, 2:qui se bene habet suisque amicis usui est,
who enjoys his life and is a boon companion, id. Mil. 3, 1, 128:nam hanc bene se habere aetatem nimio'st aequius,
id. Merc. 3, 2, 6: bene consulere alicui, to take good care for somebody ' s interests:tuae rei bene consulere cupio,
id. Trin. 3, 2, 9:ut qui mihi consultum optume velit esse,
Ter. Phorm. 1, 3, 1:me optime consulentem saluti suae,
Cic. Fam. 4, 14, 2:qui se ad sapientes viros bene consulentes rei publicae contulerunt,
id. Off. 2, 13, 46.—So, bene mereri, and rarely bene merere, to deserve well of one, i. e. act for his advantage; absol. or with de:addecet Bene me, renti bene referre gratiam,
Plaut. Rud. 5, 3, 36:Licinii aps te bene merenti male refertur gratia?
id. Ps. 1, 3, 86:ut memorem in bene meritos animum praestarem,
Cic. Fam. 1, 9, 10:cogor nonnumquam homines non optime de me meritos rogatu eorum qui bene meriti sunt, defendere,
id. ib. 7, 1, 4:tam bene meritis de nomine Punico militibus,
Liv. 23, 12, 5:si bene quid de te merui,
Verg. A. 4, 317; cf. Cic. Opt. Gen. 7, 20; id. Sest. 1, 2; 12, 39; 66, 139; 68, 142; id. Mil. 36, 99; id. Phil. 2, 14, 36 et saep.; v. mereo, D. and P. a.—So esp. referring to price: bene emere, to buy advantageously, i. e. cheaply; bene vendere, to sell advantageously, i. e. at a high price: bene ego hercle vendidi te, Plaut. [p. 230] Durc. 4, 2, 34:et quoniam vendat, velle quam optime vendere,
Cic. Off. 3, 12, 51:ita nec ut emat melius, nec ut vendat quidquam, simulabit vir bonus,
id. ib. 3, 15, 61: vin' bene emere? Do. Vin' tu pulcre vendere? Plaut. Pers. 4, 4, 38:melius emetur,
Cato, R. R. 1: quo melius emptum sciatis, Cic. ap. Suet. Caes. 50 fin.:qui vita bene credat emi honorem,
cheaply, Verg. A. 9, 206; Sil 4, 756.—Expressing kindness, thanks, etc.: bene facis, bene vocas, bene narras, I thank you, am obliged to you for doing, calling, saying (colloq.): merito amo te. Ph. Bene facis, thanks! Ter Eun. 1, 2, 106; cf.:g.in consuetudinem venit, bene facis et fecisti non mdicantis esse, sed gratias agentis, Don. ad loc.' placet, bene facitis,
Plaut. Rud. 3, 6, 43: dividuom talentum faciam. La. Bene facis, id. ib. 5, 3, 52: si quid erit dubium, immutabo Da. Bene fecisti, id. Ep. 5, 1, 40 Lo. Adeas, si velis. La. Bene hercle factum vobis habeo gratiam. Accedam propius, id. Rud. 3, 6, 2; Ter. Ad. 4, 3, 10.—With gratiam habere: bene fecisti;gratiam habeo maximam,
Ter. Eun. 5, 8, 61; cf.bene benigneque arbitror te facere,
Plaut. Most. 3, 2, 130: quin etiam Graecis licebit utare cum voles... Bene sane facis, sed enitar ut Latine loquar, I thank you for the permission, but, etc., Cic. Ac. 1, 7, 25: an exitum Cassi Maelique expectem? Bene facitis quod abominamini... sed, etc., I am much obliged to you for abhorring this, but, etc., Liv. 6, 18, 9: bene edepol narras; nam illi faveo virgini, thanks for telling me, for, etc., Ter. Eun. 5, 3, 7 (cf.:male hercule narras,
I owe you little thanks for saying so, Cic. Tusc. 1, 6, 10):bene, ita me di ament, nuntias,
Ter. Hec. 4, 4, 20:benenarras,
Cic. Att. 16, 14, 4; 13, 33, 2: tu ad matrem adi. Bene vocas; benigne dicis Cras apud te, thanks for your invitation, but, etc., Plaut. Merc. 5, 2, 108: eamus intro ut prandeamus. Men. Bene vocas, tam gratia'st, id. Men. 2, 3, 41.—Of accuracy, etc., well, accurately, truly, completely:h.cum ceterae partes aetatis bene descriptae sint,
Cic. Sen. 2, 5:cui bene librato... Obstitit ramus,
Ov. M. 8, 409:at bene si quaeras,
id. ib. 3, 141:tibi comprimam linguam. Hau potes: Bene pudiceque adservatur,
Plaut. Am. 1, 1, 196:bene dissimulare amorem,
entirely, Ter. And. 1, 1, 105:quis enim bene celat amorem?
Ov. H. 12, 37.—So with a negation, = male restat parvam quod non bene compleat urnam, Ov. M. 12, 615: non bene conveniunt... Majestas et amor, id. ib 2, 846.—Redundant, with vix (Ovid.):vix bene Castalio descenderat antro, Incustoditam lente videt ire juvencam ( = vix descenderat cum, etc.),
Ov. M. 3, 14:tactum vix bene limen erat, Aesonides, dixi, quid agit meus?
id. H. 6, 24:vix bene desieram, rettulit illa mihi,
id. F 5, 277.—Sup., most opportunely, at the nick of time (comic):i.sed eccum meum gnatum optume video,
Plaut. Merc. 2, 2, 57:sed optume eccum exit senex,
id. Rud. 3, 3, 44. optume adveniens, puere, cape Chlamydem, etc., id. Merc. 5, 2, 69: Davum optume Video, Ter And. 2, 1, 35; 4, 2, 3; Plaut. Rud. 3, 5, 25; 4, 5, 19; Ter. Eun. 5, 2, 66; id. Heaut. 4, 5, 9; 5, 5, 2.—Pregn.: bene polliceri = large polliceri, to make liberal promises ' praecepit ut ceteros adeant, bene polliceantur, Sall. C. 41, 5; cf.: bene promittere, to promise success:B.quae autem inconstantia deorum ut primis minentur extis, bene promittant secundis?
Cic. Div. 2, 17, 38.—In partic.1.Bene dicere.a.To speak well, i. e. eloquently:b.qui optime dicunt,
the most eloquent, Cic. de Or. 1, 26, 119; 2, 2, 5:etiam bene dicere haud absurdum est,
Sall. C. 3, 1:abunde dixit bene quisquis rei satisfecit,
Quint. 12, 9, 7;cf: bene loqui,
to use good language, speak good Latin, Cic. Brut. 58, 212, 64, 228.—To speak ably:c.multo oratorem melius quam ipsos illos quorum eae sint artes esse dicturum,
Cic. Or. 1, 15, 65; cf. Hor. Ep. 1, 2, 4. bene dicendi scientia, Quint. 7, 3, 12.—To speak correctly or elegantly:d.eum et Attice dicere et optime, ut..bene dicere id sit, Attice dicere,
Cic. Opt. Gen. 4, 13 ' optime dicta, Quint. 10, 1, 19.—So, bene loqui:ut esset perfecta illa bene loquendi laus,
Cic. Brut. 72, 252:at loquitur pulchre. Num melius quam Plato?
id. Opt. Gen. 5, 16.—To speak well, i e. kindly, of one, to praise him; absol. or with dat., or reflex., with inter (less correctly as one word, benedicere): cui bene dixit umquam bono? Of what good man has he ever spoken well, or, what good man has he ever praised, Cic. Sest. 52, 110. bene, quaeso, inter vos dicatis, et amice absenti tamen, Plaut. Mil. 4, 8, 31.—Ironically:e.bene equidem tibi dico qui te digna ut eveniant precor,
Plaut. Rud. 3, 2, 26:nec tibi cessaret doctus bene dicere lector,
Ov. Tr. 5, 9, 9: cui a viris bonis bene dicatur, Metell. Numid. ap. Gell. 6, 11, 3.— And dat understood:si bene dicatis (i. e. mihi) vostra ripa vos sequar,
Plaut. Poen. 3, 3, 18 ' omnes bene dicunt (ei), et amant (eum), Ter. Ad. 5, 4, 11:ad bene dicendum (i e. alteri) delectandumque redacti,
Hor. Ep 2, 1, 155 —Part. ' indignis si male dicitur, male dictum id esse duco;Verum si dignis dicitur, bene dictum'st,
is a praise, Plaut. Curc. 4, 2, 27 sq.: nec bene nec male dicta profuerunt ad confirmandos animos, Liv 23, 46, 1; cf. Ter. Phorm. prol. 20 infra. —Bene audio = bene dicitur mihi, I am praised:bene dictis si certasset, audisset bene,
Ter. Phorm. prol. 20; v. audio, 5.—To use words of good omen (euphêmein): Ol. Quid si fors aliter quam voles evenerit? St. Bene dice, dis sum fretus ( = fave lingua, melius ominare), Plaut. Cas. 2, 5, 38 heja, bene dicito, id. As. 3, 3, 155.—f.Bene dixisti, a formula of approbation: ne quan do iratus tu alio conferas. Th. Bene dixti, you are right, Ter. Eun. 3, 1, 61. bene et sapienter dixti dudum, etc., it was a good and wise remark of yours that, etc., id. Ad. 5, 8, 30.—g.Bene dicta, fine or specious, plausible words (opp. deeds):2.bene dictis tuis bene facta aures meae expostulant,
Plaut. Pers. 4, 3, 25; so,bene loqui: male corde consultare, Bene lingua loqui,
use fine words, Plaut. Truc. 2, 1, 16.—Bene facere.a.Bene aliquid facere, to do, make, something well, i. e. ably (v. I. A. 2. a. supra):b.vel non facere quod non op time possis, vel facere quod non pessime facias,
Cic. Or. 2, 20, 86:non tamen haec quia possunt bene aliquando fieri passim facienda sunt,
Quint. 4, 1, 70:Jovem Phidias optime fecit,
id. 2, 3, 6; so, melius facere, Afran. ap. Macr. 6, 1.— P. a.:quid labor aut bene facta juvant?
his labor and well-done works are no pleasure to him, Verg. G. 3, 525. —Bene facere, with dat. absol., with in and abl., or with erga, to do a good action, to benefit somebody, to impart benefits (less cor rectly as one word, benefacio)(α).With dat.:(β).bonus bonis bene feceris,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:bene si amico feceris, ne pigeat fecisse,
id. Trin. 2, 2, 66:malo bene facere tantumdem est periculum quantum bono male facere,
id. Poen. 3, 3, 20:homini id quod tu facis bene,
id. Ep 1, 2, 33:tibi lubens bene faxim,
Ter. Ad. 5, 5, 6, 5, 6, 8; 5, 8, 25:at tibi di semper... faciant bene,
may the gods bless you, Plaut. Men. 5, 7, 32:di tibi Bene faciant,
Ter. Ad. 5, 7, 20; so Plaut. Pers. 4, 3, 18.— Pass.:quod bonis bene fit beneficium,
Plaut. Capt. 2, 2, 108:pulchrum est bene facere reipublicae,
Sall. C. 3, 1:ego ne ingratis quidem bene facere absistam,
Liv. 36, 35, 4.—Reflexively. sibi bene facere, enjoy one ' s self, have a good time, genio indulgere (v. I. A. 2. e. supra): nec quisquam est tam ingenio duro quin, ubi quidquam occasionis sit sibi faciat bene, Plaut. As. grex 5.—With in and abl.:(γ).quoniam bene quae in me fecerunt, ingrata ea habui,
Plaut. Am. 1, 1, 30.—With erga:(δ).si quid amicum erga bene feci,
Plaut. Trin. 5, 2, 4.—With ellipsis of dat., to impart benefits:(ε).ingrata atque irrita esse omnia intellego Quae dedi et quod bene feci,
Plaut. As. 1, 2, 11:quod bene fecisti, referetur gratia,
id. Capt. 5, 1, 20:ego quod bene feci, male feci,
id. Ep. 1, 2, 34; id. Trin. 2, 2, 41:si beneficia in rebus, non in ipsa benefaciendi voluntate consisterent,
Sen. Ben. 1, 7, 1:benefaciendi animus,
id. ib. 2, 19, 1.—So esp. in formula of thanks, etc.' bene benigneque arbitror te facere, I thank you heartily, Plaut. Most. 3, 2, 129: Jup. Jam nunc irata non es? Alc. Non sum. Jup. Bene facis, id. Am. 3, 2, 56; v Brix ad Plaut. Trin. 384.—P. a. as subst.: bĕnĕ facta, orum, n., benefits, benefactions (cf. beneficium): bene facta male locata male facta arbitror, Enn. ap. Cic. Off. 2, 18, 62 (Trag. v 429 Vahl.): pol, bene facta tua me hortantur tuo ut imperio paream, Plaut Pers. 5, 2, 65: pro bene factis ejus uti ei pretium possim reddere. id. Capt. 5, 1, 20;bene facta referre,
Claud. Laud. Stil. 3, 182 tenere, id. ib. 2, 42.—So freq. in eccl. writ ers:et si bene feceritis his qui vobis bene faciunt,
Vulg. Luc. 6, 33:bene facite his qui oderunt vos,
id. Matt. 5, 44.—Absol., to do good, perform meritorious acts (in fin. verb only eccl. Lat.)' discite bene facere, Vulg. Isa. 1, 17:(ζ).interrogo vos si licet sabbatis bene facere an male,
id. Luc. 6, 9:qui bene facit, ex Deo est,
id. Joan. Ep. 3, 11.— In P a. (class.): bene facta (almost always in plur.), merits, meritorious acts, brave deeds:bene facta recte facta sunt,
Cic. Par 3, 1, 22:omnia bene facta in luce se collocari volunt,
id. Tusc. 2, 26, 64; id. Sen. 3, 9:bene facta mea reipublicae procedunt,
Sall. J 85, 5, cf. id. C. 8, 5; id. H. Fragm. 1, 19: veteribus bene factis nova pensantes maleficia, Liv 37, 1, 2; cf. Quint. 3, 7, 13, 12, 1, 41; Prop. 2, 1, 24; Ov. M. 15, 850, Claud. VI. Cons. Hon. 386.— Sing.: bene factum a vobis, dum vivitis non abscedet, Cato ap. Gell. 16, 1, 4.—In medical language, to be of good effect, benefit, do good:(η).id bene faciet et alvum bonam faciet,
Cato, R. R. 157, 6.—So with ad: ad capitis dolorem bene facit serpyllum, Scrib Comp. 1; so id. ib. 5; 9; 13; 41.—In the phrase bene facis, etc., as a formula of thanks, v I A. 2. f. supra.—(θ).Expressing joy, I am glad of it, I am glad that etc. (comic.) Da. Tua quae fuit Palaestra, ea filia inventa'st mea. La. Bene meher cule factum'st, Plaut. Rud. 5, 3, 9: bis tanto valeo quam valui prius. Ly. Bene hercle factum et gaudeo, id. Merc. 2, 2, 27; Ter And. 5, 6, 11; id. Hec. 5, 4, 17; id. Eun. 5, 8, 7:3.bene factum et volup est hodie me his mulierculis Tetulisse auxilium,
Plaut. Rud. 4, 1, 1; Ter. Hec. 3, 5, 11; so, bene factum gaudeo: nam hic noster pater est Ant. Ita me Juppiter bene amet, benefac tum gaudeo, Plaut. Poen. 5, 5, 47; Ter Phorm. 5, 6, 43; cf.: Me. Rex Creo vigiles nocturnos singulos semper locat. So. Bene facit, quia nos eramus peregri, tutatu'st domum, I am glad of it, etc., Plaut. Am. 1, 1, 19. bene fecit A. Silius qui transegerit: neque enim ei deesse volebam, et quid possem timebam, I am glad that A. Silius, etc., Cic. Att. 12, 24, 1.—With esse.a.Bene est, impers., it is well.(α).In the epistolary formula: si vales bene est; or, si vales bene est, (ego) valeo (abbrev. S.V.B.E.V.), Afran. ap Prisc. p 804 P; Cic. Fam. 5, 14, 1; 10, 34, 1; 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 7, 1; 5, 9, 1; 5, 10, 1; 10, 33, 1; 10, 14, 8; 10, 14, 11;(β).14, 14, 1, 14, 14, 16: si valetis gaudeo,
Plaut. Pers. 4, 3, 41 —These formulas were obsolete at Seneca's time: mos antiquis fuit, usque ad meam servatus aetatem, primis epistulae verbis adicere: Si vales, bene est;ego valeo,
Sen. Ep. 15, 1.—= bene factum est (cf. I. 2. k. supra): oculis quoque etiam plus jam video quam prius: Ly. Bene est, Plaut. Merc. 2, 2, 26: hic est intus filius apud nos tuus. De. Optume'st, id. ib. 5, 4, 49; Ter. Ad. 3, 3, 48, 5, 5, 3; id. Hec. 5, 4, 31.—b.Bene est alicui, impers., it is ( goes) well with one, one does well, is well off, enjoys himself, is happy: nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod nunc abest, Enn ap. Cic. N. D. 3, 32, 79 (Trag. v. 355 Vahl.):c.bona si esse veis, bene erit tibi,
Plaut. Merc. 3, 1, 12:quia illi, unde huc abvecta sum, malis bene esse solitum'st,
id. ib. 3, 1, 13:qui neque tibi bene esse patere, et illis qui bus est invides,
id. Ps. 4, 7, 35 (so id. Trin. 2, 2, 71): num quippiam aluit me vis? De. Ut bene sit tibi, id Pers. 4, 8, 5; id. Poen. 4, 2, 90; Ter Phorm. 1, 2, 101: nemini nimium bene est, Afran. ap. Charis. p. 185 P.:si non est, jurat bene solis esse maritis,
Hor. Ep 1, 1, 88:nec tamen illis bene erit, quia non bono gaudent,
Sen. Vit. Beat. 11, 4: BENE SIT NOBIS, Inscr Orell. 4754; Plaut. Truc. 2, 4, 95; 4, 2, 36; id. Curc. 4, 2, 31; id. Pers. 5, 2, 74; id. Stich. 5, 5, 12; id. Merc. 2, 2, 55; Ter. Ad. 1, 1, 9.— Comp.: istas minas decem, qui me procurem dum melius sit mi, des. Plaut. Curc. 4, 2, 40:spero ex tuis litteris tibi melius esse,
that your health is better, Cic. Fam. 16, 22, 1; Plaut. Most. 3, 2, 1; Ter And. 2, 5, 16.—With dat. understood: patria est ubi cumque est bene (i. e. cuique), where one does well, there is his country, Poet. ap. Cic Tusc 5, 37, 108 (Trag. Rel. inc. p. 248 Rib). [p. 231] —With abl., to be well off in, to feast upon a thing:ubi illi bene sit ligno, aqua calida, cibo, vestimentis,
Plaut. Cas. 2, 3, 39:at mihi bene erat, non piscibus, Sed pullo atque hoedo,
Hor. S. 2, 2, 120.—Bene sum = bene mihi est:4.minore nusquam bene fui dispendio,
Plaut. Men. 3, 2, 20:de eo (argento) nunc bene sunt tua virtute,
id. Truc. 4, 2, 28: dato qui bene sit;ego ubi bene sit tibi locum lepidum dabo,
id. Bacch. 1, 1, 51:scis bene esse si sit unde,
id. Capt. 4, 2, 70.—Bene habere.a.With subj. nom.(α).To enjoy, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. I. A. 2. e. supra.—(β). (γ).With se, to be well, well off. imperator se bene habet, it is well with, Sen. Ep. 24, 9; cf.:b.si te bene habes,
Plaut. Mil. 3, 1, 122 Brix ad loc.—Hoc bene habet, or bene habet, impers. ( = res se bene habet), it is well, matters stand well:5.bene habet: jacta sunt fundamenta defensionis,
Cic. Mur. 6, 14:bene habet: di pium movere bellum,
Liv. 8, 6, 4:atque bene habet si a collega litatum est,
id. 8, 9, 1; Juv. 10, 72; Stat. Th. 11, 557.— So pers.: bene habemus nos, si in his spes est;opinor, aliud agamus,
we are well off, Cic. Att. 2, 8, 1.—Bene agere, with cum and abl.(α).To treat one well:(β).bene egissent Athenienses cum Miltiade si, etc.,
Val. Max. 5, 3, ext. 3.—Impers.: bene agitur cum aliquo, it goes well with one, he is fortunate:6.bene dicat secum esse actum,
that he has come off well, Ter. Ad. 2, 2, 2:non tam bene cum rebus humanis agitur ut meliora pluribus placeant,
Sen. Vit. Beat. 2, 1.— With ellipsis of cum and abl.:si hinc non abeo intestatus, bene agitur pro noxia (sc. mecum),
Plaut. Mil. 5, 23.—Rem (negotium) bene gerere.(α).To administer well private or public affairs: multi suam rem bene gessere et publicam patria procul, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. Rel. v. 295 Vahl.):(β).non ut multis bene gestae, sed, ut nemini, conservatae rei publicae,
Cic. Pis. 3, 6; so,qui ordo bene gestae rei publicae testimonium multis, mihi uni conservatae dedit,
id. Phil. 2, 1, 2:rem publicam,
id. Pis. 19, 45:Apollini republica vestra bene gesta servataque... donum mittitote,
Liv. 23, 11, 3.—To be successful, meet with success, acquit one ' s self well; usu. of war;7.also of private affairs: bello extincto, re bene gesta, vobis gratis habeo, etc.,
Plaut. Pers. 5, 1, 2:quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare,
id. Curc. 4, 2, 41;quasi re bene gesta,
Ter. Ad. 5, 1, 13:rem te valde bene gessisse rumor erat,
that you had met with great success, Cic. Fam. 1, 8, 7; id. Planc. 25, 61:conclamant omnes occasionem negotii bene gerendi amittendam non esse,
Caes. B. G. 5, 57:haec cogitanti accidere visa est facultas bene rei gerendae,
id. ib. 7, 44:res bello bene gestae,
success in war, Liv. 23, 12, 11:laeti bene gestis corpora rebus Procurate,
Verg. A. 9, 157; cf. Cic. Planc. 25, 61; Liv. 1, 37, 6; 4, 47, 1; 8, 30, 5; 22, 25, 4; 23, 36, 2.—Bene vertere, in wishes.(α).With the rel. quod or quae res as subject, to turn out well; absol. or with dat.:(β).quae res tibi et gnatae tuae bene feliciterque vortat,
Plaut. Aul. 4, 10, 58:quod utrisque bene vertat,
Liv. 8, 5, 6:quod bene verteret,
id. 3, 26, 9; cf. id. 3, 35, 8; 3, 62, 5; 7, 39, 10; v. verto; cf.:quod bene eveniat,
Cato, R. R. 141.—With di as subject:8.di bene vortant,
may the gods let it turn out well, may the gods grant success, Plaut. Aul. 2, 3, 5; cf. Ter. Ad. 4, 7, 10; id. Hec. 1, 2, 121; id. Phorm. 3, 3, 19; v. verte.—Bene, colloquially in leave-taking: bene ambula, walk well, i. e. have a pleasant walk! Plaut. Most. 3, 2, 166: De. Bene ambulato! Ly. Bene vale! id. Merc 2, 2, 55:9.bene valete et vivite!
id. Mil. 4, 8, 30:cives bene valete!
id. Merc. 5, 2, 25; cf. id. Ep. 5, 1, 40; id. Merc. 2, 4, 28; 5, 4, 65; id. Curc. 4, 2, 30; Ter. Heaut. 1, 1, 115; id. Hec. 1, 2, 122:salvere jubeo te, mi Saturides, bene,
Plaut. Most. 3, 1, 35: LAGGE, FILI, BENE QVIESCAS, Sepulch. Inscr. Orell. p. 4755.—In invocations to the gods, often redundant (cf. bonus):10.ita me Juppiter bene amet,
Plaut. Poen. 5, 5, 47:di te bene ament, Hegio,
id. Capt. 1, 2, 29:ita me di bene ament,
Ter. Eun. 4, 1, 1; cf. id. ib. 5, 2, 43; id. Hec. 2, 1, 9; id. Phorm. 1, 3, 13:Jane pater uti te... bonas preces bene precatus siem,
Cato, R. R. 134: bene sponsis, beneque volueris in precatione augurali Messala augur ait significare spoponderis, volueris, Fest. p. 351 Mull. (p. 267 Lind.).—Elliptical expressions.(α).Bene, melius, optime, instead of bene, etc., dicit, dicis, or facit, facis, etc.:(β).bene Pericles (i.e. dixit),
Cic. Off. 1,40, 144:bene (Philippus) ministrum et praebitorem,
id. ib. 2, 14, 53:existimabatur bene, Latine (i. e. loqui),
id. Brut. 74, 259; so id. Sen. 14, 47:at bene Areus,
Quint. 2, 15, 36; cf. id. 10, 1, 56:nam ante Aristippus, et ille melius (i.e. hoc dixerat),
Cic. Fin. 1, 8, 26:sed haec tu melius vel optime omnium (i.e. facies),
id. Fam. 4, 13, 7; id. Fin. 1, 18, 61; 1, 19, 63; id. Off. 3, 11, 49; id. Sen. 20, 73; id. Opt. Gen. 6, 18; Quint. 10, 3, 25; 10, 2, 24; 6, 1, 3; 9, 4, 23.—In applauding answers' bene and optime, good! bravo! excellent! euge, euge! Perbene! Plaut. Rud. 1, 2, 75: huc respice. Da. Optume! id. ib. 3, 4, 3; cf. id. Merc. 1, 2, 114; 5, 4, 16.—(γ).In drinking health, with acc. or dat., health to you, your health! bene vos! bene nos! bene te! bene me! bene nostram etiam Stephanium! Plaut. Stich. 5, 4, 27; Tib 2, 1, 31: bene te, pater optime Caesar, etc.; Ov. F. 2, 637:11.bene mihi, bene vobis, bene amicae meae!
Plaut. Pers. 5, 1, 21; Ov.A.A. 1, 601.—Pregn., in ellipt. predicate: quod (imperium) si (ei) sui bene crediderint cives... credere et Latinos debere, if his own citizens did well to intrust the supreme power to him, etc., Liv. 1, 50, 5:II. 1.in Velia aedificent quibus melius quam P. Valerio creditur libertas,
to whom it will be safer to intrust liberty, id. 2, 7, 11:melius peribimus quam sine alteris vestrum viduae aut orbae vivemus,
it will be better for us to perish, id. 1, 13, 3:bene Arruntium morte usum,
that it was right for Arruntius to die, Tac. A. 6, 48; Liv. 2, 30, 6; Quint. 9, 4, 92; Tac. A. 2, 44.—With adjj.: bene tempestate serena, Enn. ap. Cic. Div. 2, 39, 82 (Ann. v. 517 Vahl.): foedus feri bene firmum, id. ap. Porphyr. ad Hor. C. 3, 24, 50 (Ann. v. 33 ib.); cf.:2.bene firmus,
Cic. Fam. 16, 8, 1; id. Phil. 6, 7, 18:bene robustus,
id. Div. in Caecil. 15, 48:bene morigerus fuit puer,
Plaut. Capt. 5, 2, 13:bene ergo ego hinc praedatus ibo,
id. Ps. 4, 7, 39:bene lautum,
id. Rud. 3, 3, 39:bene et naviter oportet esse impudentem,
Cic. Fam. 5, 12, 3:id utrum Romano more locutus sit, bene nummatum te futurum, an, etc.,
id. ib. 7, 16, 3:bene sanos,
id. Fin. 1, 16, 52; 1, 21, 71; Hor. S. 1, 3, 61; 1, 9, 44:bene longinquos dolores,
Cic. Fin. 2, 29, 94:sermonem bene longum,
id. Or. 2, 88, 361:bene magna caterva,
id. Mur. 33, 69:magna multitudo,
Hirt. B. Hisp. 4:barbatus,
Cic. Cat. 2, 10, 22:fidum pectus,
Hor. C. 2, 12, 15:cautus,
Ov. H. 1, 44:multa,
Ov. Tr. 1, 7, 15: multi, Pollio ap. Cic. Fam 10, 33, 4:homo optime dives,
Sen. Vit. Beat. 23, 2.—With advv.: bene saepe libenter, Enn. Ann. ap. Gell. 12, 4, 4 (Ann. v. 239 Vahl.); cf.:bene libenter victitas,
Ter. Eun. 5, 8, 44:bene mane haec scripsi,
Cic. Att. 4, 9, 2; 4, 10, 16:bene penitus,
id. Verr. 2, 2, 70, § 169:bene longe,
Hirt. B. Hisp. 25:bene gnaviter,
Sen. Ot. Sap. 1 (28), 5.—With adverb. phrase:siad te bene ante lucem venisset,
Cic. Or. 2, 64, 259. -
14 gratia
I., ae f1) привлекательность, приятность, прелесть, милость, любезность, изящество;2) благодарность, популярность, влияние♦ gratiam habere благодарить, чувствовать благодарность♦ gratias agree приносить благодарность♦ gratiam referre воздавать благодарностьII.(abl. от gratia в знач. постпозит. praep. c. gen.)для, ради, из-за -
15 bonus
bŏnus, a, um - compar. melior. - superl. optimus. - arch. Inscr. Gloss. duonus, duenus. [st1]1 [-] bon. - bonus imperator, Cic. Verr. 5, 2: bon général. - bonus comaedus, Cic. Com. 30: bon acteur. - bonus medicus, Cic. Clu. 57: bon médecin. - boni cives: les bons citoyens (= les patriotes, respectueux des lois, ou, souvent dans Cicéron, ceux qui suivent la bonne politique, le parti des honnêtes gens, le parti des optimates, le parti du sénat, des conservateurs. - vir bonus: l'homme de bien: [dans la vie politique = bonus civis] cf. Sest. 98 ; Cal. 77; Cat. 1, 32 etc.; [dans la vie ordinaire] cf. Hor. Ep. 1, 16, 40; Cic. Off. 3, 77; Leg. 1, 49; Fin. 3, 61. - cf. gr. ἀνὴρ καλὸς κἀγαθός. - orator est vir bonus dicendi peritus, CAT. frag. 6: l'orateur est un homme de bien qui sait manier la parole. --- Cic. Tusc. 5, 28, etc. - boni, orum, m.: les homme de bien, les braves gens, les bons citoyens. - ut inter bonos bene agier oportet, Cic. Off. 3, 70: il faut bien agir comme il convient entre bonnes gens. - boni, improbi, Cic Lael. 74: les bons, les méchants. - homo bonus, optimus: brave homme, bon homme, excellent homme: Plaut. Capt. 333; Most. 719, etc. - homines optimi non intellegunt, Cic. Fin. 1, 25: ces braves gens ne comprennent pas que... - nosti optimos homines, Cic. Leg. 32: tu connais cet excellent peuple. - carissime frater atque optime, Cic. de Or. 2, 10: ô mon très cher et excellent frère. - optime Quincti, Hor. Ep. 1, 16, 1: cher Quinctius. - o bone, Hor. S. 2, 3, 31: mon cher. [st1]2 [-] bon, bienveillant, favorable. - (o) di boni! grands dieux! bons dieux! - Jovis Optimi Maximi templum, Cic. Verr. 4, 69: le temple de Jupiter très bon, très grand. - bona Juno, Virg. En. 1, 734: Junon favorable. - bonus alicui: bon pour qqn, bienveillant pour qqn. - cf. Plaut. Amp. 992; Capt. 939, etc. - vicinis bonus esto, CAT. Agr. 4: aie de bons rapports de voisinage. - bonus in aliquem, Cic.: bon pour qqn. [st1]3 [-] bon, de bonne qualité (en parl. de choses). - bonus ager, Varr. 5, 125: bon champ, champ fertile. - terra bona, Varr. R. 1, 40, 3: bonne terre, bon sol. - adulterini, boni nummi, Cic. Off. 3, 91: faux, bons écus. - optimum argentum, Cic. Verr. 1, 91; Phil. 2, 66: très belle argenterie. - optima navis, Cic. Verr. 5, 134: très bon vaisseau. - meliores fetus edere, Cic. de Or. 2, 131: produire de plus belles moissons. - oratio bona, Cic. Br. 99: un bon discours. - optimi versus, Cic. Arch. 18: vers excellents. - verba bona, Cic. Br. 233: bons termes, expressions heureuses, justes. - hoc, quod vulgo de oratoribus ab imperitis dici solet " bonis hic verbis" aut "aliquis non bonis utitur" Cic. de Or. 3, 151: cette appréciation sur les orateurs que l'on entend couramment dans la bouche des personnes non spécialistes: "en voilà un qui s'exprime en bons termes" ou "un tel s'exprime en mauvais termes". - bono genere natus, Cic. Mur. 15: d'une bonne famille, bien né. - optimo ingenio, Cic. Off. 1, 158: avec d'excellentes dispositions naturelles (très bien doué). - bona ratio, Cic. Cat. 2, 25: de bons sentiments politiques. - bona ratione aliquid emere, Cic. Verr. 4, 10: acheter qqch honnêtement. - bona ratio, Cic. Nat. 3, 70: droite raison, raison bien réglée. - bona fama, Cic. Fin. 3, 57: bonne renommée. - bonum judicium, Caes. BG. 1, 41, 2: jugement favorable. - in bonam partem aliquid accipere, Cic. Amer. 45: prendre qqch en bonne part. - in meliorem partem, Cic. Inv. 2, 158: en meilleure part. - bona pars sermonis, Cic. de Or. 2, 14: une bonne (grande) partie de l'entretien. --- cf. Ter. Eun. 123; Hor. S. 1, 1, 61; Quint. 12, 7, 5; 12, 11, 19; Sen. Ep. 49, 4. - bonā formā, Ter. Andr, 119: d'un bon (beau) physique. --- cf. Andr. 428; Haut. 524; Hor. S. 2, 7, 52. - bonā naturā, Ter. Eun. 316: d'une bonne constitution. - vinum bono colore, CAT. Agr. 109: vin d'une bonne couleur. - vir optimo habitu, Cic. Cael. 59: homme d'une excellente complexion. [st1]4 [-] bon, heureux, favorable. - quod bonum, faustum felixque sit populo Romano, Liv. 1, 28, 7: et puisse ce dessein être bon, favorable, heureux pour le peuple romain. - bona fortuna, Cic. Phil. 1, 27: bonne fortune, prospérité, bonheur. - bona spes, Cic. Verr. pr. 42: bon espoir. - temporibus optimis, Cic. Caecil. 66: aux temps les meilleurs, aux époques les plus heureuses. - bona navigatio, Cic. Nat. 3, 83: une bonne (heureuse) navigation. - boni exitus, Cic. Nat. 3, 89: des morts heureuses. - boni nuntii, Cic. Att. 3, 11, 1: de bonnes nouvelles. - mores boni, optimi, Cic. Off. 1, 56; Verr. 3, 210: bonnes moeurs, moeurs excellentes. - domi militiaeque boni mores colebantur, Sall. C. 9: en temps de paix comme en temps de guerre on s'attachait aux vertus. [st1]5 [-] quelques tournures. - bonae res: - [abcl]a - richesses, biens: Plaut. Pers. 507; Lucr. 1, 728. - [abcl]b - situation heureuse, prospérité: Plaut. Trin. 446; Fam. 12, 3, 3; Att. 12, 12, 5; Hor. O. 2, 3, 2. - [abcl]c - le bien: bonae res, malae, Cic. de Or. 1, 42: le bien, le mal, cf. 2, 67; Or. 118; Br. 31; Ac. 1, 15, etc. - bono animo esse: - [abcl]a - avoir du courage. - [abcl]b - être bien disposé. - bono esse animo in aliquem, Caes.: être bien disposé à l'égard de qqn. - bonus aliqui rei: bon pour qqch. - bonus ad aliquam rem: bon pour qqch. - bonus alendo pecori mons: montagne bonne pour nourrir les troupeaux. - bonus dicere: habile à dire. - aequi bonique facere aliquid: s'accommoder d'une chose, tenir pour juste et bon. - mulier bonā formā, Ter. Heaut. 3, 2, 13: femme d'un beau physique. - bono genere natus: bien né, de bonne famille, de naissance noble. - bonā veniā ou cum bona venia: avec l'aimable permission. - abs te hoc bonā veniā expeto si... Ter. Phorm. 2, 3, 31: je te demande aimablement si... - bonā pace ou cum bona pace: sans se fâcher, avec l'aimable permission. - Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit, Liv. 21, 32, 6: Hannibal atteignit les Alpes sans être nullement inquiété par les habitants. - alteri populo cum bona pace imperitare, Liv. 1: exercer sur l'autre peuple une autorité décente. - nec cuique bono mali quidquam evenire potest, Cic. Tusc. 1, 41, 99: et il ne peut rien arriver de mal à tout honnête homme. - bonus in me, Cic.: bienveillant à mon égard, bon pour moi. - bona aetas: le bel âge (= la jeunesse).* * *bŏnus, a, um - compar. melior. - superl. optimus. - arch. Inscr. Gloss. duonus, duenus. [st1]1 [-] bon. - bonus imperator, Cic. Verr. 5, 2: bon général. - bonus comaedus, Cic. Com. 30: bon acteur. - bonus medicus, Cic. Clu. 57: bon médecin. - boni cives: les bons citoyens (= les patriotes, respectueux des lois, ou, souvent dans Cicéron, ceux qui suivent la bonne politique, le parti des honnêtes gens, le parti des optimates, le parti du sénat, des conservateurs. - vir bonus: l'homme de bien: [dans la vie politique = bonus civis] cf. Sest. 98 ; Cal. 77; Cat. 1, 32 etc.; [dans la vie ordinaire] cf. Hor. Ep. 1, 16, 40; Cic. Off. 3, 77; Leg. 1, 49; Fin. 3, 61. - cf. gr. ἀνὴρ καλὸς κἀγαθός. - orator est vir bonus dicendi peritus, CAT. frag. 6: l'orateur est un homme de bien qui sait manier la parole. --- Cic. Tusc. 5, 28, etc. - boni, orum, m.: les homme de bien, les braves gens, les bons citoyens. - ut inter bonos bene agier oportet, Cic. Off. 3, 70: il faut bien agir comme il convient entre bonnes gens. - boni, improbi, Cic Lael. 74: les bons, les méchants. - homo bonus, optimus: brave homme, bon homme, excellent homme: Plaut. Capt. 333; Most. 719, etc. - homines optimi non intellegunt, Cic. Fin. 1, 25: ces braves gens ne comprennent pas que... - nosti optimos homines, Cic. Leg. 32: tu connais cet excellent peuple. - carissime frater atque optime, Cic. de Or. 2, 10: ô mon très cher et excellent frère. - optime Quincti, Hor. Ep. 1, 16, 1: cher Quinctius. - o bone, Hor. S. 2, 3, 31: mon cher. [st1]2 [-] bon, bienveillant, favorable. - (o) di boni! grands dieux! bons dieux! - Jovis Optimi Maximi templum, Cic. Verr. 4, 69: le temple de Jupiter très bon, très grand. - bona Juno, Virg. En. 1, 734: Junon favorable. - bonus alicui: bon pour qqn, bienveillant pour qqn. - cf. Plaut. Amp. 992; Capt. 939, etc. - vicinis bonus esto, CAT. Agr. 4: aie de bons rapports de voisinage. - bonus in aliquem, Cic.: bon pour qqn. [st1]3 [-] bon, de bonne qualité (en parl. de choses). - bonus ager, Varr. 5, 125: bon champ, champ fertile. - terra bona, Varr. R. 1, 40, 3: bonne terre, bon sol. - adulterini, boni nummi, Cic. Off. 3, 91: faux, bons écus. - optimum argentum, Cic. Verr. 1, 91; Phil. 2, 66: très belle argenterie. - optima navis, Cic. Verr. 5, 134: très bon vaisseau. - meliores fetus edere, Cic. de Or. 2, 131: produire de plus belles moissons. - oratio bona, Cic. Br. 99: un bon discours. - optimi versus, Cic. Arch. 18: vers excellents. - verba bona, Cic. Br. 233: bons termes, expressions heureuses, justes. - hoc, quod vulgo de oratoribus ab imperitis dici solet " bonis hic verbis" aut "aliquis non bonis utitur" Cic. de Or. 3, 151: cette appréciation sur les orateurs que l'on entend couramment dans la bouche des personnes non spécialistes: "en voilà un qui s'exprime en bons termes" ou "un tel s'exprime en mauvais termes". - bono genere natus, Cic. Mur. 15: d'une bonne famille, bien né. - optimo ingenio, Cic. Off. 1, 158: avec d'excellentes dispositions naturelles (très bien doué). - bona ratio, Cic. Cat. 2, 25: de bons sentiments politiques. - bona ratione aliquid emere, Cic. Verr. 4, 10: acheter qqch honnêtement. - bona ratio, Cic. Nat. 3, 70: droite raison, raison bien réglée. - bona fama, Cic. Fin. 3, 57: bonne renommée. - bonum judicium, Caes. BG. 1, 41, 2: jugement favorable. - in bonam partem aliquid accipere, Cic. Amer. 45: prendre qqch en bonne part. - in meliorem partem, Cic. Inv. 2, 158: en meilleure part. - bona pars sermonis, Cic. de Or. 2, 14: une bonne (grande) partie de l'entretien. --- cf. Ter. Eun. 123; Hor. S. 1, 1, 61; Quint. 12, 7, 5; 12, 11, 19; Sen. Ep. 49, 4. - bonā formā, Ter. Andr, 119: d'un bon (beau) physique. --- cf. Andr. 428; Haut. 524; Hor. S. 2, 7, 52. - bonā naturā, Ter. Eun. 316: d'une bonne constitution. - vinum bono colore, CAT. Agr. 109: vin d'une bonne couleur. - vir optimo habitu, Cic. Cael. 59: homme d'une excellente complexion. [st1]4 [-] bon, heureux, favorable. - quod bonum, faustum felixque sit populo Romano, Liv. 1, 28, 7: et puisse ce dessein être bon, favorable, heureux pour le peuple romain. - bona fortuna, Cic. Phil. 1, 27: bonne fortune, prospérité, bonheur. - bona spes, Cic. Verr. pr. 42: bon espoir. - temporibus optimis, Cic. Caecil. 66: aux temps les meilleurs, aux époques les plus heureuses. - bona navigatio, Cic. Nat. 3, 83: une bonne (heureuse) navigation. - boni exitus, Cic. Nat. 3, 89: des morts heureuses. - boni nuntii, Cic. Att. 3, 11, 1: de bonnes nouvelles. - mores boni, optimi, Cic. Off. 1, 56; Verr. 3, 210: bonnes moeurs, moeurs excellentes. - domi militiaeque boni mores colebantur, Sall. C. 9: en temps de paix comme en temps de guerre on s'attachait aux vertus. [st1]5 [-] quelques tournures. - bonae res: - [abcl]a - richesses, biens: Plaut. Pers. 507; Lucr. 1, 728. - [abcl]b - situation heureuse, prospérité: Plaut. Trin. 446; Fam. 12, 3, 3; Att. 12, 12, 5; Hor. O. 2, 3, 2. - [abcl]c - le bien: bonae res, malae, Cic. de Or. 1, 42: le bien, le mal, cf. 2, 67; Or. 118; Br. 31; Ac. 1, 15, etc. - bono animo esse: - [abcl]a - avoir du courage. - [abcl]b - être bien disposé. - bono esse animo in aliquem, Caes.: être bien disposé à l'égard de qqn. - bonus aliqui rei: bon pour qqch. - bonus ad aliquam rem: bon pour qqch. - bonus alendo pecori mons: montagne bonne pour nourrir les troupeaux. - bonus dicere: habile à dire. - aequi bonique facere aliquid: s'accommoder d'une chose, tenir pour juste et bon. - mulier bonā formā, Ter. Heaut. 3, 2, 13: femme d'un beau physique. - bono genere natus: bien né, de bonne famille, de naissance noble. - bonā veniā ou cum bona venia: avec l'aimable permission. - abs te hoc bonā veniā expeto si... Ter. Phorm. 2, 3, 31: je te demande aimablement si... - bonā pace ou cum bona pace: sans se fâcher, avec l'aimable permission. - Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit, Liv. 21, 32, 6: Hannibal atteignit les Alpes sans être nullement inquiété par les habitants. - alteri populo cum bona pace imperitare, Liv. 1: exercer sur l'autre peuple une autorité décente. - nec cuique bono mali quidquam evenire potest, Cic. Tusc. 1, 41, 99: et il ne peut rien arriver de mal à tout honnête homme. - bonus in me, Cic.: bienveillant à mon égard, bon pour moi. - bona aetas: le bel âge (= la jeunesse).* * *Bonus, Adiectiuum, contrarium est Malo. comparatiuum habet Melior: et superlatiuum, Optimus. Bon.\AEdes bonae. Plaut. Maison entiere, toute neuve.\Bona aetate foemina. Varro. De bon aage.\Bonus animus. Plaut. Bon courage.\Bono animo es, vel bono animo esto. Ter. Ayes bon courage.\Bono animo transeamus ad oppugnandam Carthaginem. Liu. Allons hardiment, Courage.\Bono animo esse iubere aliquem. Liu. Bailler ou donner courage, Inciter à avoir courage, Enhardir.\Bono animo aliquid facere aut dicere. Faire ou dire quelque chose à bonne intention.\Animo meliore aliquid ferre. Ouid. Porter plus patiemment, et de meilleur courage.\Artes bonae. Tac. Toutes bonnes facons de vivre, et exercitations, Bons moyens.\Bonis auibus aut malis. Liu. Heureusement, ou malheureusement A la bonne heure, ou à la male heure.\Caelum bonum. Cato. Bon air.\Canor melior. Lucret. Meilleur chant.\Causa bona. Cic. Bon droict.\In causa meliore esse. Cic. Estre en meilleur estat et condition, Estre mieulx, Estre plus heureux.\Color bonus. Varro. Bonne couleur.\Si conditio bona fuerit, emam. Cic. S'il y a à gaigner.\Eo meliore conditione Cicero pulcherrimum factum vituperabit. Brutus ad Cic. Plus à son advantage.\Consilio bono aliquid facere. Cic. Faire quelque chose par bon conseil et advis.\Exitus bonus. Horat. Bonne issue, Bonne fin.\Factum bonum. Suet. Ce sera bien faict.\Fama bona. Cic. Bon bruit et renom.\Fidei bonae emptor. Modestinus. Qui achepte à la bonne foy sans fraude, ne mal engin.\Fide bona vel optima dicere. Plaut. A bon escient.\Forma bona. Terent. Beau visage.\Genere bono natus. Plau. Né de bons parens, et de gens de bien. De bonne race.\Bonam gratiam habere alicui. Plaut. Scavoir bon gré.\Sine bona gratia. Plaut. Sans en scavoir nul gré.\Horas bonas male collocare. Martial. Mal employer le bon temps et loisir qu'on ha.\Ingenio bono esse. Terent. De bonne aire, De bonne nature.\Initia bona. Cic. Bons commencemens.\Optimo iure. Cic. A bonne et juste cause, A bon droict.\Lucrum bonum. Plaut. Grand gaing.\Memoria meliore esse. Cic. Avoir meilleure memoire.\Modo bono. Cic. Par bon moyen.\Mors bona. Plin. iunior. Mort louable.\Natura bona. Terent. Gras et en bon point.\Bono nomine esse. Cic. Avoir un nom de bonne rencontre.\Notae bonae vinum. Colu. Vin de bonne tache et qualité. Bon vin.\Nummus bonus. Cic. Bonne monnoye.\Nuntius bonus. Plaut. Bonnes nouvelles.\Operam bonam nauare. Plin. Faire bien son debvoir, Se bien employer à quelque besongne, et la bien conduire.\Parca meliore. Ouid. Plus heureusement.\Bona pars. Cic. La plus grand part.\Melior pars diei. Virg. La plus grande partie du jour.\Bonis meis rebus fugiebam. Cice. Lors que mes affaires se portoyent bien. \ Bona re copiosus. Gell. Fort riche.\Sententia melior. Virgil. Meilleure opinion et advis.\Somno meliore frui. Ouid. Dormir plus à son aise.\Spes bona. Ouid. Bon espoir, Bon courage.\Tempestas bona. Cic. Bon temps.\Bona terra. Varro. Bon terroir.\Dum fuimus vna, tu optimus es testis quam fuerim occupatus. Cic. Tu es bon tesmoing, Tu scais tresbien combien j'ay, etc. Il n'y a homme qui sache mieulx que toy, combien, etc.\Valetudo bona. Cic. Santé.\Bona venia illud a te expeto. Terent. Il ne te desplaira point si je te demande cela, Ne te desplaise, Mais qu'il ne te desplaise.\Bona tua venia dixerim. Cic. Pardonne moy, Ne te desplaise si je le te dy.\Bona venia me audies, per parenthesim dictum. Cic. Ne te desplaise si je te le dy.\Bona venia vestra liceat ex his rogationibus legere quas salubres nobis censemus esse. Liu. Ne vous desplaise si, etc. Ne prenez point à desplaisir.\Bona verba quaeso. Terent. Maniere de parler d'un qui se mocque de ce qu'on luy dit, ou qui ne prend en gré ce qu'on luy dit. Comme s'il disoit, Vous direz mieulx quand il vous plaira, Il n'est pas ainsi que vous dites.\Bona verba quaeso. Macrob. Hola hola, ne disons rien qui ne soit bon et honneste, ne disons mal de personne.\Bona verba quaeso. Pour Dieu ne me menace point, Ne me dis point d'injure. \ Bud.\Vicinus bonus. Horat. Bon voisin.\Viribus bonis esse. Cic. Estre fort et roide.\Voce bona esse. Plaut. Avoir bonne voix.\Vultus bonus. Ouid. Bon visage.\Bone vir, per ironiam dictum. Terent. Parolles de mocquerie.\Bone vir salue. Terent. O bon homme Dieu vous garde, Dieu vous garde bon homme, ou homme de bien.\Bona septem habet in comestura haec herba. Cato. Ceste herbe est bonne à manger pour sept choses.\Bonus ad caetera. Liu. Bon a toutes autres choses.\Bonus bello. Liu. Bon à la guerre.\Iaculo melior. Virg. Meilleur jecteur de dard.\Pedibus melior. Virg. Plus habile du pied, Mieulx courant.\Sagittis melior. Horat. Meilleur archer.\Bono eis fuit illum occidi. Cice. Cela leur veint bien, Il leur preint bien que, etc.\Facere meliorem. Cic. Faire meilleur, et plus homme de bien.\In melius consilia referre. Virg. Changer son mauvais propos en bon.\Statuunt id sibi optimum esse factu. Cic. Ils arrestent et concluent qu'il fault qu'ils facent cela pour le mieulx.\Quod optimum factu videbitur, facies. Cic. Tu feras ce qui te semblera pour le mieulx.\Boni, absolute. Cic. Les gens de bien.\Bonus. Virg. Docte, Lettré, Scavant.\Bonus. Virg. Propice.\Bonum aequumque oras. Plau. Ce que tu demandes est bon et equitable, ou raisonnable.\Quod erit mihi bonum atque commodum. Terent. Selon qu'il me semblera bon et prouffitable.\Optima corporis. Horat. Les meilleures et plus saines parties du corps.\Bona ingenii. Quintil. Les biens et perfections de l'entendement.\Morum bona. Stat. Bonnes meurs.\Bona studii. Quintil. Les biens et utilitez d'estude.\Fortuitum bonum. Cic. Bien fortuit, ou venant par cas d'adventure.\Fragile bonum. Ouid. Un bien de petite duree.\Bonum ingenitum augendum. Quint. Naturel, Qui nous est donné de nature.\A quo sunt primo nobis omnia nata bona. Catul. Duquel tout nostre bien est premierement venu.\Priuata bona. Senec. Particuliers.\Accidunt bona. Terent. Adviennent.\Apportare bonum. Plaut. Annoncer, Apporter bonnes nouvelles.\Optimis assuescere. Quint. S'accoustumer à ce qui est tresbon.\Facere bonum. Cic. Faire du bien.\AEqui boni facere. Cic. Prendre en gré, ou en bonne part.\Manet te bonum. Plaut. Il t'adviendra du bien.\Numerare in bonis Cic. Compter entre les bonnes choses, Estimer estre bonne chose.\Bona, Substantiuum, pluraliter tantum. Vlpianius. Tous biens exterieurs.\Bonorum pauperrimus. Horat. Trespovre de biens.\Paterna bona consumere. Quint. Despendre les biens paternels.\Patria bona. Terent. Qui sont escheus du costé du pere.\Bona praedia. Cic. Biens obligez et hypothequez.\Bona auita. Tacit. Biens qui nous sont advenuz de noz ayeuls.\Bona tempore peritura. Vlpian. Biens perissables.\Adedere bona. Tacit. Manger tous ses biens.\Addicere bona alicuius. Cic. Delivrer au plus offrant.\Adimere bona. Horat. Oster.\Adiudicare bona. Quint. Delivrer par sentence du juge, Adjuger.\Aggerere bona ad aliquem. Plaut. Luy faire de grans biens.\Exuere bonis. Tacit. Despouiller, Priver, Oster les biens.\Optimus Maximus Deus. Cic. Le tresbon et trespuissant. -
16 in
1.in (old forms endŏ and indŭ, freq. in ante-class. poets; cf. Enn. ap. Gell. 12, 4; id. ap. Macr. S. 6, 2; Lucil. ap. Lact. 5, 9, 20; Lucr. 2, 1096; 5, 102; 6, 890 et saep.), prep. with abl. and acc. [kindr. with Sanscr. an; Greek en, en-tha, en-then, eis, i. e. en-s, ana; Goth. ana; Germ. in], denotes either rest or motion within or into a place or thing; opp. to ex; in, within, on, upon, among, at; into, to, towards.I.With abl.A.In space.1.Lit., in (with abl. of the place or thing in which):2.aliorum fructus in terra est, aliorum et extra,
Plin. 19, 4, 22, § 61:alii in corde, alii in cerebro dixerunt animi esse sedem et locum,
Cic. Tusc. 1, 9, 19:eo in rostris sedente suasit Serviliam legem Crassus,
id. Brut. 43, 161:qui sunt cives in eadem re publica,
id. Rep. 1, 32 fin.:facillimam in ea re publica esse concordiam, in qua idem conducat omnibus,
id. ib.:T. Labienus ex loco superiore, quae res in nostris castris gererentur, conspicatus,
Caes. B. G. 2, 26, 4:quod si in scaena, id est in contione verum valet, etc.,
Cic. Lael. 26, 97:in foro palam Syracusis,
id. Verr. 2, 2, 33, § 81:plures in eo loco sine vulnere quam in proelio aut fuga intereunt,
Caes. B. C. 2, 35:tulit de caede, quae in Appia via facta esset,
Cic. Mil. 6, 15:in via fornicata,
Liv. 22, 36:vigebat in illa domo mos patrius et disciplina,
Cic. de Sen. 11, 37:in domo furtum factum ab eo qui domi fuit,
Quint. 5, 10, 16:nupta in domo,
Liv. 6, 34, 9:copias in castris continent,
in, within, Caes. B. C. 1, 66:cum in angusto quodam pulpito stans diceret,
Quint. 11, 3, 130:se ac suos in vehiculo conspici,
Liv. 5, 40, 10:malo in illa tua sedecula sedere, quam in istorum sella curuli,
Cic. Att. 4, 10:sedere in solio,
id. Fin. 2, 21, 66:Albae constiterant, in urbe opportuna,
id. Phil. 4, 2, 6. —Sometimes, also, with names of places: omnes se ultro sectari in Epheso memorat mulieres,
Plaut. Mil. 3, 1, 182:heri aliquot adolescentuli coiimus in Piraeo,
Ter. Eun. 3, 4, 1:navis et in Cajeta est parata nobis et Brundisii,
Cic. Att. 8, 3, 6:complures (naves) in Hispali faciendas curavit,
Caes. B. C. 2, 18:caesos in Marathone ac Salamine,
Quint. 12, 10, 24:in Berenice urbe Troglodytarum,
Plin. 2, 73, 75, § 183.—In indicating a multitude or number, of, in, or among which a person or thing is, in, among (= gen. part.):3.in his poeta hic nomen profitetur suum,
Ter. Eun. prol. 3:Thales, qui sapientissimus in septem fuit,
Cic. Leg. 2, 11, 26:peto ut eum complectare, diligas, in tuis habeas,
id. Fam. 13, 78, 2; cf.:in perditis et desperatis,
id. ib. 13, 56, 1:omnia quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis,
id. de Sen. 19, 71:dolor in maximis malis ducitur,
id. Leg. 1, 11, 31:justissimus unus in Teucris,
Verg. A. 2, 426:cecidere in pugna ad duo milia... in his quatuor Romani centuriones,
Liv. 27, 12, 16:in diis et feminae sunt,
Lact. 1, 16, 17.—Of analogous relations of place or position:B.sedere in equo,
on horseback, id. Verr. 2, 5, 10:quid legati in equis,
id. Pis. 25, 60:sedere in leone,
Plin. 35, 10, 36, § 109:in eo flumine pons erat,
on, over, Caes. B. G. 2, 5:in herboso Apidano,
on the banks of, Prop. 1, 3, 6:in digitis,
on tiptoe, Val. Fl. 4, 267:castra in limite locat,
on the rampart, Tac. A. 1, 50:ipse coronam habebat unam in capite, alteram in collo,
on, Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27:oleae in arbore,
Cels. 2, 24:Caesaris in barbaris erat nomen obscurius,
among, Caes. B. C. 1, 61:in ceteris nationibus, Cels. praef. 1: qui in Brutiis praeerat,
Liv. 25, 16, 7:in juvenibus,
Quint. 11, 1, 32:nutus in mutis pro sermone est,
id. 11, 3, 66.—Of dress, like cum, q. v.:in veste candida,
Liv. 45, 20, 5; 34, 7, 3:in calceis,
id. 24, 38, 2:in insignibus,
id. 5, 41, 2:in tunicis albis,
Plin. Ep. 7, 27, 13:in Persico et vulgari habitu,
Curt. 3, 3, 4:in lugubri veste,
id. 10, 5, 17:in Tyriis,
Ov. A. A. 2, 297:in Cois,
id. ib. v. 298; cf.:homines in catenis Romam mittere,
Liv. 29, 21, 12; 32, 1, 8: quis multa te in rosa urget, etc., Hor C. 1, 5, 1; so, in viola aut in rosa, Cic. Tusc. [p. 912] 5, 26, 73.—So of arms:duas legiones in armis,
Caes. B. G. 7, 11, 6; cf. Verg. A. 3, 395:in armis hostis,
under arms, Ov. M. 12,65:quae in ore atque in oculis provinciae gesta sunt (= coram),
Cic. Verr. 2, 2, 33, § 81; so,in oculis provinciae,
id. Q. Fr. 1, 1, 2:in oculis omnium,
id. ib. 1, 3, 7:divitiae, decus, gloria in oculis sita sunt,
Sall. C. 20, 14; Curt. 4, 13, 1; Liv. 22, 12, 6:Julianus in ore ejus (Vitellii) jugulatur,
Tac. H. 3, 77; Sen. Ben. 7, 19, 7.—Of a passage in any writing (but when the author is named, by meton., for his works, apud is used, Krebs, Antibarb. p. 561):in populorum institutis aut legibus,
Cic. Leg. 1, 15, 42:in illis libris qui sunt de natura deorum,
id. Fat. 1, 1:in Timaeo dicit,
id. N. D. 1, 12, 30:epistula, in qua omnia perscripta erant,
Nep. Pelop. 3, 2:perscribit in litteris, hostes ab se discessisse,
Caes. B. G. 5, 49; but in is also used with an author's name when, not a place in his book, but a feature of his style, etc., is referred to:in Thucydide orbem modo orationis desidero,
Cic. Or. 71, 234:in Herodoto omnia leniter fluunt,
Quint. 9, 4, 18.—Of books:libri oratorii diu in manibus fuerunt,
Cic. Att. 4, 13, 2; id. Lael. 25, 96; but more freq. trop.: in manibus habere, tenere, etc., to be engaged, occupied with, to have under control or within reach:philosophi quamcunque rem habent in manibus,
id. Tusc. 5, 7, 18:quam spem nunc habeat in manibus, exponam,
id. Verr. 1, 6, 16:rem habere in manibus,
id. Att. 6, 3, 1; cf.:neque mihi in manu fuit Jugurtha qualis foret,
in my power, Sall. J. 14, 4:postquam nihil esse in manu sua respondebatur,
Liv. 32, 24, 2:quod ipsorum in manu sit,... bellum an pacem malint,
Tac. A. 2, 46; but, cum tantum belli in manibus esset, was in hand, busied (cf.:inter manus),
Liv. 4, 57, 1; so,quorum epistulas in manu teneo,
Cic. Phil. 12, 4, 9; cf. id. Att. 2, 2, 2:in manu poculum tenens,
id. Tusc. 1, 29, 71:coronati et lauream in manu tenentes,
Liv. 40, 37, 3; Suet. Claud. 15 fin. —Of that which is thought of as existing in the mind, memory, character, etc.:in animo esse,
Cic. Fam. 14, 11:in animo habere,
id. Rosc. Am. 18, 52:lex est ratio insita in natura,
id. Leg. 1, 6, 18:in memoria sedere,
id. de Or. 2, 28, 122; cf.:tacito mutos volvunt in pectore questus,
Luc. 1, 247:quanta auctoritas fuit in C. Metello!
Cic. de Sen. 17, 61. —So freq. of a person's qualities of mind or character:erat in eo summa eloquentia, summa fides,
Cic. Mur. 28, 58; cf.:in omni animante est summum aliquid atque optimum, ut in equis,
id. Fin. 4, 41, 37:si quid artis in medicis est,
Curt. 3, 5, 13; cf.:nibil esse in morte timendum,
Lucr. 3, 866.— Esp., in eo loco, in that state or condition:in eo enim loco res sunt nostrae, ut, etc.,
Liv. 7, 35, 7: si vos in eo loco essetis, quid aliud fecissetis? Cat. ap. Quint. 9, 2, 21; so,quo in loco, etc.: cum ex equitum et calonum fuga, quo in loco res essent, cognovissent,
Caes. B. G. 2, 26:videtis, quo in loco res haec siet, Ter Phorm. 2, 4, 6: quod ipse, si in eodem loco esset, facturus fuerit,
Liv. 37, 14, 5.—Hence, without loco, in eo esse ut, etc., to be in such a condition, etc.:non in eo esse Carthaginiensium res, ut Galliam armis obtineant,
Liv. 30, 19, 3:cum res non in eo esset, ut Cyprum tentaret,
id. 33, 41, 9; 8, 27, 3; 2, 17, 5; Nep. Mil. 7, 3; id. Paus. 5, 1 (cf. I. C. 1. infra).—In time, indicating its duration, in, during, in the course of:b.feci ego istaec itidem in adulescentia,
in my youth, when I was young, Plaut. Bacch. 3, 3, 6:in tempore hoc,
Ter. And. 4, 5, 24:in hoc tempore,
Tac. A. 13, 47:in tali tempore,
Sall. C. 48, 5; Liv. 22, 35; 24, 28 al.:in diebus paucis,
Ter. And. 1, 1, 77:in brevi spatio,
id. Heaut. 5, 2, 2; Suet. Vesp. 4:in qua aetate,
Cic. Brut. 43 fin.:in ea aetate,
Liv. 1, 57:in omni aetate,
Cic. de Sen. 3, 9:in aetate, qua jam Alexander orbem terrarum subegisset,
Suet. Caes. 7:qua (sc. Iphigenia) nihil erat in eo quidem anno natum pulchrius,
in the course of, during the year, Cic. Off. 3, 25, 95 (al. eo quidem anno):nihil in vita se simile fecisse,
id. Verr. 2, 3, 91: nihil in vita vidit calamitatis A. Cluentius. id. Clu. 6, 18:in tota vita inconstans,
id. Tusc. 4, 13, 29.—In tempore, at the right or proper time, in time (Cic. uses only tempore; v. tempus): eccum ipsum video in tempore huc se recipere, Ter. Phorm. 2, 4, 24:c.ni pedites equitesque in tempore subvenissent,
Liv. 33, 5:spreta in tempore gloria interdum cumulatior redit,
id. 2, 47:rebellaturi,
Tac. A. 12, 50:atque adeo in ipso tempore eccum ipsum obviam,
Ter. And. 3, 2, 52: in tempore, opportune. Nos sine praepositione dicimus tempore et tempori, Don. ad Ter. And. 4, 4, 19.—In praesentia and in praesenti, at present, now, at this moment, under these circumstances:d.sic enim mihi in praesentia occurrit,
Cic. Tusc. 1, 8, 14:vestrae quidem cenae non solum in praesentia, sed etiam postero die jucundae sunt,
id. ib. 5, 35, 100:id quod unum maxime in praesentia desiderabatur,
Liv. 21, 37:haec ad te in praesenti scripsi, ut, etc.,
for the present, Cic. Fam. 2, 10, 4.—With gerunds and fut. pass. participles, to indicate duration of time, in:C.fit, ut distrahatur in deliberando animus,
Cic. Off. 1, 3, 9; id. Fam. 2, 6, 2:vitiosum esse in dividendo partem in genere numerare,
id. Fin. 2, 9, 26:quod in litteris dandis praeter consuetudinem proxima nocte vigilarat,
id. Cat. 3, 3, 6:ne in quaerendis suis pugnandi tempus dimitteret,
Caes. B. G. 2, 21:in agris vastandis incendiisque faciendis hostibus,
in laying waste, id. ib. 5, 19:in excidenda Numantia,
Cic. Off. 1, 22, 76:cum in immolanda Iphigenia tristis Calchas esset,
id. Or. 21, 74.—In other relations, where a person or thing is thought of as in a certain condition, situation, or relation, in:2.qui magno in aere alieno majores etiam possessiones habent,
Cic. Cat. 2, 8, 18:se in insperatis repentinisque pecuniis jactare,
id. Cat. 2, 9, 20:Larinum in summo timore omnium cum armatis advolavit,
id. Clu. 8, 25.—So freq., of qualities or states of mind: summa in sollicitudine ac timore Parthici belli,
Caes. B. C. 3, 31:torpescentne dextrae in amentia illa?
Liv. 23, 9, 7:hunc diem perpetuum in laetitia degere,
Ter. Ad. 4, 1, 5; Cic. Cat. 4, 1, 2:in metu,
Tac. A. 14, 43:in voluptate,
Cic. Fin. 1, 19, 62:alicui in amore esse,
beloved, id. Verr. 2, 4, 1, § 3:alicui in amoribus esse,
id. Att. 6, 1, 12:res in invidia erat,
Sall. J. 25, 5; Liv. 29, 37, 17: sum in expectatione omnium rerum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 10:num... Diogenem Stoicum coegit in suis studiis obmutescere senectus?
in his studies, Cic. de Sen. 7, 21:mirificam cepi voluptatem ex tua diligentia: quod in summis tuis occupationibus mihi tamen rei publicae statum per te notum esse voluisti,
even in, notwithstanding your great occupations, id. Fam. 3, 11, 4.—So freq., of business, employment, occupations, etc.: in aliqua re versari,
Cic. Verr. 2, 4, 47, § 105:similia iis, quae in consilio dixerat,
Curt. 5, 5, 23:in certamine armorum atque in omni palaestra quid satis recte cavetur,
Quint. 9, 4, 8:agi in judiciis,
id. 11, 1, 78:tum vos mihi essetis in consilio,
Cic. Rep. 3, 18, 28:in actione... dicere,
Quint. 8, 2, 2.—Of an office, magistracy:in quo tum magistratu forte Brutus erat,
Liv. 1, 59, 7; 4, 17, 1:in eo magistratu pari diligentia se praebuit,
Nep. Han. 7, 5 (cf. B. 1. supra):in ea ipsa causa fuit eloquentissimus,
Cic. Brut, 43, 160:qui non defendit nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio, quam, etc.,
is in the wrong, acts wrongly, id. Off. 1, 7, 23:etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,
is wrong, id. Fin. 5, 11, 31:non sunt in eo genere tantae commoditates corporis,
id. ib. 4, 12, 29; cf.:an omnino nulla sit in eo genere distinctio,
id. Or. 61, 205:Drusus erat de praevaricatione absolutus in summa quatuor sententiis,
on the whole, Cic. Q. Fr. 2, 16; cf.:et in omni summa, ut mones, valde me ad otium pacemque converto,
id. ib. 3, 5, 5;but, in summa, sic maxime judex credit, etc.,
in a word, in fine, Quint. 9, 2, 72; Auct. B. Alex. 71; Just. 37, 1, 8:horum (juvenum) inductio in parte simulacrum decurrentis exercitus erat: ex parte elegantioris exercitii quam militaris artis,
in part, Liv. 44, 9, 5; cf.:quod mihi in parte verum videtur,
Quint. 2, 8, 6:patronorum in parte expeditior, in parte difficilior interrogatio est,
id. 5, 7, 22:hoc facere in eo homine consueverunt,
in the case of, Caes. B. G. 7, 21:in furibus aerarii,
Sall. C. 52, 12:Achilles talis in hoste fuit,
Verg. A. 2, 540:in hoc homine saepe a me quaeris, etc.,
in the case of, Cic. Verr. 2, 3, 3, § 6: in nominibus impiis, Sall. C. 51, 15:suspectus et in morte matris fuit,
Suet. Vit. 14:qui praesentes metuunt, in absentia hostes erunt, = absentes,
Curt. 6, 3, 8 (cf. I. B. c. supra).—Of the meaning of words, etc.:non solum in eodem sensu, sed etiam in diverso, eadem verba contra,
Quint. 9, 3, 36:aliter voces aut eaedem in diversa significatione ponuntur,
id. 9, 3, 69:Sallustius in significatione ista non superesse sed superare dicit,
Gell. 1, 22, 15:stips non dicitur in significatione trunci,
Charis. 1, 18, 39:semper in significatione ea hortus,
Plin. 19, 4, 19, § 50. —In with abl. of adjj. is used with the verbs esse and habere to express quality:II.cum exitus haud in facili essent, i. e. haud faciles,
Liv. 3, 8, 9:adeo moderatio tuendae libertatis in difficili est,
id. 3, 8, 11; 3, 65, 11; but mostly with adjj. of the first and second declension:in obscuro esse, Liv. praef. § 3: in dubio esse,
id. 2, 3, 1; 3, 19, 8; Ov. H. 19, 174:dum in dubiost animus,
Ter. And. 1, 5, 31; 2, 2, 10:in integro esse,
Cic. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 11, 15, 4:in incerto esse,
Liv. 5, 28, 5:in obvio esse,
id. 37, 23, 1:in tuto esse,
id. 38, 4, 10; cf.:videre te in tuto,
Cat. 30, 6:in aequo esse,
Liv. 39, 37, 14; Tac. A. 2, 44:in expedito esse,
Curt. 4, 2, 22:in proximo esse,
Quint. 1, 3, 4:in aperto esse,
Sall. C. 5, 3:in promisco esse,
Liv. 7, 17, 7:in augusto esse,
Cels. 5, 27, 2:in incerto haberi,
Sall. J. 46, 8; Tac. A. 15, 17:in levi habitum,
id. H. 2, 21; cf.:in incerto relinquere,
Liv. 5, 28, 5; Tac. H. 2, 83.With acc.A.In space, with verbs of motion, into or to a place or thing (rarely with names of towns and small islands;2.v. Zumpt, Gram. § 398): influxit non tenuis quidam e Graecia rivulus in hanc urbem,
Cic. Rep. 2, 19:in Ephesum advenit,
Plaut. Mil. 2, 1, 35:in Epirum venire,
Cic. Att. 13, 25, 3:ibo in Piraeeum, visamque, ecquae advenerit in portum ex Epheso navis mercatoria,
Plaut. Bacch. 2, 3, 2: venio ad Piraeea, in quo magis reprehendendus sum, quod... Piraeea scripserim, non Piraeeum, quam in quod addiderim;non enim hoc ut oppido praeposui, sed ut loco,
Cic. Att. 7, 3, 10:se contulisse Tarquinios, in urbem Etruriae florentissimam,
id. Rep. 2, 19:remigrare in domum veterem e nova,
id. Ac. 1, 4, 13:cum in sua rura venerunt,
id. Tusc. 5, 35, 102:a te ipso missi in ultimas gentes,
id. Fam. 15, 9:in Ubios legatos mittere,
Caes. B. G. 4, 11:dein Thalam pervenit, in oppidum magnum et opulentum,
Sall. J. 75, 1:Regillum antiquam in patriam se contulerat,
Liv. 3, 58, 1:abire in exercitum,
Plaut. Am. prol. 102.— With nuntio:cum id Zmyrnam in contionem nuntiatum est,
Tac. A. 4, 56:nuntiatur in castra,
Lact. Most. Pers. 46; cf.:allatis in castra nuntiis,
Tac. H. 4, 32: in manus sumere, tradere, etc., into one's hands:iste unumquodque vas in manus sumere,
Cic. Verr. 2, 4, 27, § 63:Falerios se in manus Romanis tradidisse,
Liv. 5, 27, 3.—Rarely with the verbs ponere, collocare, etc. (pregn., i. e. to bring into... and place there):in crimen populo ponere,
Plaut. Trin. 3, 3, 10:ut liberos, uxores suaque omnia in silvas deponerent,
Caes. B. G. 4, 19:duplam pecuniam in thesauros reponi,
Liv. 29, 19, 7:prius me collocavi in arborem,
Plaut. Aul. 4, 8, 6:sororem et propinquas suas nuptum in alias civitates collocasse,
Caes. B. G. 1, 18.— Motion in any direction, up to, to, into, down to:in caelum ascendere,
Cic. Lael. 23 fin.:filium ipse paene in umeros suos extulisset,
id. de Or. 1, 53, 228:tamquam in aram confugitis ad deum,
up to the altar, id. Tusc. 3, 10, 25:Saturno tenebrosa in Tartara misso,
Ov. M. 1, 113:in flumen deicere,
Cic. Rosc. Am. 25, 70; Nep. Chab. 4, 3.—Denoting mere direction towards a place or thing, and hence sometimes joined with versus, towards:3.quid nunc supina sursum in caelum conspicis,
Plaut. Cist. 2, 3, 78:si in latus aut dextrum aut sinistrum, ut ipsi in usu est, cubat,
Cels. 2, 3:Belgae spectant in septentriones et orientem solem,
Caes. B. G. 1, 1:in orientem Germaniae, in occidentem Hispaniae obtenditur, Gallis in meridiem etiam inspicitur,
Tac. Agr. 10:in laevum prona nixus sedet Inachus urna,
Stat. Th. 2, 218.—With versus:castra ex Biturigibus movet in Arvernos versus,
towards, Caes. B. G. 7, 8 fin.:in Galliam versus movere,
Sall. C. 56, 4: in [p. 913] ltaliam versus, Front. Strat. 1, 4, 11:si in urbem versus venturi erant,
Plin. Ep. 10, 82. —So of that which is thought of as entering into the mind, memory, etc. (cf. I. A. 2. fin.):B.in memoriam reducere,
Cic. Inv 1, 52, 98:in animum inducere,
Liv. 27, 9:in mentem venire,
Cic. Fam. 7, 3:frequens imitatio transit in mores,
Quint. 1, 11, 3. —Or into a writing or speech: in illam Metellinam orationem addidi quaedam,
Cic. Att. 1, 13, 5.—In time, into, till, for:C.dormiet in lucem,
into the daylight, till broad day, Hor. Ep. 1, 18, 34:statim e somno, quem plerumque in diem extrahunt, lavantur,
Tac. G. 22: sermonem in multam noctem produximus, deep into the night, Cic. Rep. Fragm. ap. Arus. Mess. p. 239 Lindem.:in multam noctem luxit,
Suet. Tib. 74:si febris in noctem augetur,
Cels. 7, 27:dixit in noctem atque etiam nocte illatis lucernis,
Plin. Ep. 4, 9, 14:indutias in triginta annos impetraverunt,
for thirty years, Liv. 9, 37, 12; 7, 20, 8:nisi id verbum in omne tempus perdidissem,
forever, Cic. Fam. 5, 15, 1:ad cenam hominem in hortos invitavit in posterum diem,
for the following day, id. Off. 3, 14, 58:audistis auctionem constitutam in mensem Januarium,
id. Agr. 1, 2, 4:subito reliquit annum suum seque in annum proximum transtulit,
id. Mil. 9, 24:solis defectiones itemque lunae praedicuntur in multos annos,
for many years, id. Div. 2, 6, 17:postero die Romani ab sole orto in multum diei stetere in acie,
Liv. 27, 2:qui ab matutino tempore duraverunt in occasum,
Plin. 2, 31, 31, § 99:seritur (semen lini) a Kalendis Octobribus in ortum aquilae,
Col. 2, 10, 17.—With usque:neque illi didicerunt haec usque in senectutem,
Quint. 12, 11, 20:in illum usque diem servati,
id. 8, 3, 68:in serum usque patente cubiculo,
Suet. Oth. 11:regnum trahat usque in tempora fati,
Sil. 11, 392: in posterum (posteritatem) or in futurum, in future, for the future: in praesens, for the present: in perpetuum or in aeternum, forever:sancit in posterum, ne quis, etc.,
Cic. Cat. 4, 5, 10:res dilata est in posterum,
id. Fam. 10, 12, 3:video quanta tempestas invidiae nobis, si minus in praesens, at in posteritatem impendeat,
id. Cat. 1, 9, 22:id aegre et in praesentia hi passi et in futurum etiam metum ceperunt,
Liv. 34, 27, 10; cf.:ingenti omnium et in praesens laetitia et in futurum spe,
id. 30, 17, 1:effugis in futurum,
Tac. H. 1, 71:quod eum tibi quaestoris in loco constitueras, idcirco tibi amicum in perpetuum fore putasti?
Cic. Verr. 2, 1, 30; cf.:oppidum omni periculo in perpetuum liberavit,
id. Fam. 13, 4, 2:quae (leges) non in tempus aliquod, sed perpetuae utilitatis causa in aeternum latae sunt,
Liv. 34, 6, 4: in tempus, for a while, for a short time, for the occasion (postAug.):sensit miles in tempus conficta,
Tac. A. 1, 37:ne urbs sine imperio esset, in tempus deligebatur, qui jus redderet,
id. ib. 6, 11:scaena in tempus structa,
id. ib. 14, 20. —So in diem, for the day, to meet the day's want:nihil ex raptis in diem commeatibus superabat,
Liv. 22, 40, 8:rapto in diem frumento,
id. 4, 10, 1;but, cum illa fundum emisset in diem,
i. e. a fixed day of payment, Nep. Att. 9, 5: in singulos dies, or simply in dies, with comparatives and verbs denoting increase, from day to day, daily:vitium in dies crescit,
Vell. 2, 5, 2:in dies singulos breviores litteras ad te mitto,
Cic. Att. 5, 7:qui senescat in dies,
Liv. 22, 39, 15: in diem, daily:nos in diem vivimus,
Cic. Tusc. 5, 11, 33:in diem et horam,
Hor. S. 2, 6, 47;and in horas,
hourly, id. C. 2, 13, 14; id. S. 2, 7, 10.—In other relations, in which an aiming at, an inclining or striving towards a thing, is conceivable, on, about, respecting; towards, against; for, as; in, to; into:2.id, quod apud Platonem est in philosophos dictum,
about the philosophers, Cic. Off. 1, 9, 28:Callimachi epigramma in Ambraciotam Cleombrotum est,
id. Tusc. 1, 34, 84; cf.:cum cenaret Simonides apud Scopam cecinissetque id car men, quod in eum scripsisset, etc.,
id. de Or. 2, 86, 352:quo amore tandem inflammati esse debemus in ejus modi patriam,
towards, id. ib. 1, 44, 196:in liberos nostros indulgentia,
id. ib. 2, 40, 168:de suis meritis in rem publicam aggressus est dicere,
id. Or. 38, 133: ita ad impietatem in deos, in homines adjunxit injuriam, against, id. N. D. 3, 34 fin.:in dominum quaeri,
to be examined as a witness against, id. Mil. 22, 60:in eos impetum facere,
id. Att. 2, 22, 1:invehi in Thebanos,
Nep. Epam. 6, 1; id. Tim. 5, 3:quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,
id. Leg. 1, 10, 29:num etiam in deos immortales inauspicatam legem valuisse?
Liv. 7, 6, 11:vereor coram in os te laudare amplius,
to your face, Ter. Ad. 2, 4, 5:si in me exerciturus (pugnos), quaeso, in parietem ut primum domes,
Plaut. Am. 1, 1, 168:in puppim rediere rates,
Luc. 3, 545 Burm. (cf.:sic equi dicuntur in frena redire, pulsi in terga recedere, Sulp. ad loc.): Cumis eam vidi: venerat enim in funus: cui funeri ego quoque operam dedi,
to the funeral, to take charge of the funeral, Cic. Att. 15, 1, B:se quisque eum optabat, quem fortuna in id certamen legeret,
Liv. 21, 42, 2:quodsi in nullius mercedem negotia eant, pauciora fore,
Tac. A. 11, 6:haec civitas mulieri redimiculum praebeat, haec in collum, haec in crines,
Cic. Verr. 2, 3, 33:Rhegium quondam in praesidium missa legio,
Liv. 28, 28; so,datae in praesidium cohortes,
Tac. H. 4, 35: hoc idem significat Graecus ille in eam sententiam versus, to this effect or purport, Cic. Div. 2, 10, 25; cf. id. Fam. 9, 15, 4:haec et in eam sententiam cum multa dixisset,
id. Att. 2, 22:qui omnia sic exaequaverunt, ut in utramque partem ita paria redderent, uti nulla selectione uterentur,
id. Fin. 3, 4, 12:in utramque partem disputat,
on both sides, for and against, id. Off. 3, 23, 89: te rogo, me tibi in omnes partes defendendum putes, Vatin. ap. Cic. Fam. 5, 10 fin.:facillime et in optimam partem cognoscuntur adulescentes, qui se ad claros et sapientes viros contulerunt,
id. Off. 2, 13, 46:cives Romani servilem in modum cruciati et necati,
in the manner of slaves, Cic. Verr. 1, 5, 13; cf.:miserandum in modum milites populi Romani capti, necati sunt,
id. Prov. Cons. 3, 5:senior quidam Veiens vaticinantis in modum cecinit,
Liv. 5, 15, 4;also: domus et villae in urbium modum aedificatae,
Sall. C. 12, 3:perinde ac si in hanc formulam omnia judicia legitima sint,
Cic. Rosc. Com. 5, 15:judicium quin acciperet in ea ipsa verba quae Naevius edebat, non recusasse,
id. Quint. 20, 63; cf.:senatusconsultum in haec verba factum,
Liv. 30, 43, 9:pax data Philippo in has leges est,
id. 33, 30:Gallia omnis divisa est in partes tres,
Caes. B. G. 1, 1; cf.:quae quidem in confirmationem et reprehensionem dividuntur,
Cic. Part. Or. 9, 33: describebat censores binos in singulas civitates, i. e. for or over each state, id. Verr. 2, 2, 53; cf. id. ib. 2, 4, 26:itaque Titurium Tolosae quaternos denarios in singulas vini amphoras portorii nomine exegisse,
id. Font. 5, 9:extulit eum plebs sextantibus collatis in capita,
a head, for each person, Liv. 2, 33 fin.:Macedonibus treceni nummi in capita statutum est pretium,
id. 32, 17, 2; cf.:Thracia in Rhoemetalcen filium... inque liberos Cotyis dividitur (i. e. inter),
Tac. A. 2, 67.—Of the object or end in view, regarded also as the motive of action or effect:3.non te in me illiberalem, sed me in se neglegentem putabit,
Cic. Fam. 13, 1, 16:neglegentior in patrem,
Just. 32, 3, 1:in quem omnes intenderat curas,
Curt. 3, 1, 21:quos ardere in proelia vidi,
Verg. A. 2, 347:in bellum ardentes,
Manil. 4, 220:nutante in fugam exercitu,
Flor. 3, 10, 4:in hanc tam opimam mercedem agite ( = ut eam vobis paretis, Weissenb. ad loc.),
Liv. 21, 43, 7:certa praemia, in quorum spem pugnarent,
id. 21, 45, 4:in id sors dejecta,
id. 21, 42, 2:in id fide accepta,
id. 28, 17, 9:in spem pacis solutis animis,
id. 6, 11, 5 et saep.:ingrata misero vita ducenda est in hoc, ut, etc.,
Hor. Epod. 17, 63:nec in hoc adhibetur, ut, etc.,
Sen. Ep. 16, 3:alius non in hoc, ut offenderet, facit, id. de Ira, 2, 26, 3: in quod tum missi?
Just. 38, 3, 4.—So, like ad, with words expressing affections or inclination of the mind:in obsequium plus aequo pronus,
Hor. Ep. 1, 18, 10:paratus in res novas,
Tac. H. 4, 32:in utrumque paratus,
Verg. A. 2, 61.—Of the result of an act or effort:4.denique in familiae luctum atque in privignorum funus nupsit,
Cic. Clu. 66, 188:paratusque miles, ut ordo agminis in aciem adsisteret,
Tac. A. 2, 16: excisum Euboicae latus ingens rupis in antrum, Verg. A. 6, 42:portus ab Euroo fluctu curvatus in arcum,
id. ib. 3, 533:populum in obsequia principum formavit,
Just. 3, 2, 9:omnium partium decus in mercedem conruptum erat,
Sall. H. 1, 13 Dietsch:commutari ex veris in falsa,
Cic. Fat. 9, 17; 9, 18:in sollicitudinem versa fiducia est,
Curt. 3, 8, 20.—Esp. in the phrase: in gratiam or in honorem, alicujus, in kindness, to show favor, out of good feeling, to show honor, etc., to any one (first in Liv.; cf. Weissenb. ad Liv. 28, 21, 4;5.Krebs, Antibarb. p. 562): in gratiam levium sociorum injuriam facere,
Liv. 39, 26, 12:pugnaturi in gratiam ducis,
id. 28, 21, 4:quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,
id. 28, 39, 13; cf. id. 35, 2, 6; 26, 6, 16:oratio habita in sexus honorem,
Quint. 1, 1, 6:convivium in honorem victoriae,
id. 11, 2, 12:in honorem Quadratillae,
Plin. Ep. 7, 24, 7:in honorem tuum,
Sen. Ep. 20, 7; 79, 2; 92, 1; Vell. 2, 41 al.—In the phrase, in rem esse, to be useful, to avail (cf.: e re esse;6.opp.: contra rem esse): ut aequom est, quod in rem esse utrique arbitremur,
Plaut. Aul. 2, 1, 10:si in rem est Bacchidis,
Ter. Hec. 1, 2, 27; 2, 2, 7:hortatur, imperat, quae in rem sunt,
Liv. 26, 44, 7:cetera, quae cognosse in rem erat,
id. 22, 3, 2; 44, 19, 3:in rem fore credens universos adpellare,
Sall. C. 20, 1; cf.:in duas res magnas id usui fore,
Liv. 37, 15, 7:in hos usus,
Verg. A. 4, 647.—To form adverbial expressions:7.non nominatim, qui Capuae, sed in universum qui usquam coissent, etc.,
in general, Liv. 9, 26, 8; cf.:terra etsi aliquanto specie differt, in universum tamen aut silvis horrida aut paludibus foeda,
Tac. G. 5:in universum aestimanti, etc.,
id. ib. 6:aestate in totum, si fieri potest, abstinendum est (Venere),
wholly, entirely, Cels. 1, 3 fin.; cf. Col. 2, 1, 2:in plenum dici potest, etc.,
fully, Plin. 16, 40, 79, § 217:Marii virtutem in majus celebrare,
beyond due bounds, Sall. J. 73, 5:aliter se corpus habere atque consuevit, neque in pejus tantum, sed etiam in melius,
for the worse, for the better, Cels. 2, 2:in deterius,
Tac. A. 14, 43:in mollius,
id. ib. 14, 39:quid enim est iracundia in supervacuum tumultuante frigidius? Sen. de Ira, 2, 11: civitas saepta muris neque in barbarum corrupta (v. barbarus),
Tac. A. 6, 42; cf.:aucto in barbarum cognomento,
id. H. 5, 2:priusquam id sors cerneret, in incertum, ne quid gratia momenti faceret, in utramque provinciam decerni,
while the matter was uncertain, Liv. 43, 12, 2:nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos In tantum spe tollet avos,
so much, Verg. A. 6, 876:in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,
Liv. 22, 27, 4; cf.:quaedam (aquae) fervent in tantum, ut non possint esse usui,
Sen. Q. N. 3, 24:viri in tantum boni, in quantum humana simplicitas intellegi potest,
Vell. 2, 43, 4:quippe pedum digitos, in quantum quaeque secuta est, Traxit,
Ov. M. 11, 71:meliore in omnia ingenio animoque quam fortuna usus,
in all respects, Vell. 2, 13:ut simul in omnia paremur,
Quint. 11, 3, 25:in antecessum dare,
beforehand, Sen. Ep. 118.—Sometimes with esse, habere, etc., in is followed by the acc. (constr. pregn.), to indicate a direction, aim, purpose, etc. (but v. Madvig. Gram. § 230, obs. 2, note, who regards these accusatives as originating in errors of pronunciation); so, esse in potestatem alicujus, to come into and remain in one ' s power: esse in mentem alicui, to come into and be in one ' s mind: esse in conspectum, to appear to and be in sight: esse in usum, to come into use, be used, etc.:III.quod, qui illam partem urbis tenerent, in eorum potestatem portum futurum intellegebant,
Cic. Verr. 2, 5, 38:ut portus in potestatem Locrensium esset,
Liv. 24, 1, 13; 2, 14, 4:eam optimam rem publicam esse duco, quae sit in potestatem optimorum,
Cic. Leg. 3, 17:neque enim sunt motus in nostram potestatem,
Quint. 6, 2, 29:numero mihi in mentem fuit,
Plaut. Am. 1, 1, 25; cf.:ecquid in mentem est tibi?
id. Bacch. 1, 2, 53:nec prius surrexisse ac militibus in conspectum fuisse, quam, etc.,
Suet. Aug. 16:quod satis in usum fuit, sublato, ceterum omne incensum est,
Liv. 22, 20, 6: ab hospitibus clientibusque suis, ab exteris nationibus, quae in amicitiam populi Romani dicionemque essent, injurias propulsare, Cic. Div. ap. Caecil. 20, 66: adesse in senatum [p. 914] jussit a. d. XIII. Kal. Octobr., id. Phil. 5, 7, 19.—Less freq. with habere: facito in memoriam habeas tuam majorem filiam mihi te despondisse, call or bring to mind, Plaut. Poen. 5, 4, 108:M. Minucium magistrum equitum, ne quid rei bellicae gereret, prope in custodiam habitum,
put in prison, kept in prison, Liv. 22, 25, 6:reliquos in custodiam habitos,
Tac. H. 1, 87.—So rarely with other verbs:pollicetur se provinciam Galliam retenturum in senatus populique Romani potestatem,
Cic. Phil. 3, 4, 8. —In composition, n regularly becomes assimilated to a foll. l, m, or r, and is changed before the labials into m: illabor, immitto, irrumpo, imbibo, impello.—As to its meaning, according as it is connected with a verb of rest or motion, it conveys the idea of existence in a place or thing, or of motion, direction, or inclination into or to a place or thing: inesse; inhibere, inferre, impellere, etc. See Hand, Turs. III. pp. 243- 356.2.in (before b and p, im; before l, m, and r, the n assimilates itself to these consonants), an inseparable particle [kindred with Sanscr. a-, an-; Gr. a-, an; Goth. and Germ. un-], which negatives the meaning of the noun or participle with which it is connected; Engl. un-, in-, not: impar, unequal: intolerabilis, unbearable, intolerable: immitis, not mild, rude, etc. -
17 gratia
I grātia, ae f. [ gratus ]1) привлекательность, приятность, прелесть (in vultu Q; sermonis Attici Q; villae PJ); изящество (formae O; plenus jucunditatis et gratiae, sc. Horatius Q)2) благосклонность, милостьin gratiā esse C — быть в милости, пользоваться благосклонностьюgratiam alicujus sibi conciliare C — снискать себе чью-л. благосклонностьgratiam inire ab aliquo C, ad и apud aliquem L или alicujus QC — войти в милость к кому-л.sequi gratiam alicujus Cs — стараться приобрести чью-л. благосклонностьin gratiam alicujus L — из любезности к кому-л. или в чью-л. пользуfacere dicendi gratiam alicui L — дать кому-л. возможность высказатьсяgratiam ab aliquo petere Pl — просить у кого-л. милости (одолжения)3) снисхождение, прощениеgratiam alicui facere juris jurandi Pl — освободить кого-л. от клятвыde cenā facio gratiam Pl — за обед благодарю, т. е. от обеда отказываюсь4) влияние, авторитет, вес ( alicujus apud aliquem C)5) дружественная связь, взаимное согласие, дружба (esse in gratiā cum aliquō C; aliquem in gratiam recipere Cs)cum bonā gratiā Ter, C — дружелюбноin gratiam redire cum aliquo Ph, C — помириться с кем-л. или простить кому-л.restituere aliquem in bonam gratiam alicujus (или cum aliquo) Ter etc. — помирить кого-л. с кем-л.gratias agere alicui C — благодарить кого-л., выражать признательность кому-л.habere gratiam alicui C, усил. gratias agere atque habere C, Ap — питать благодарность, быть благодарным, признательнымgratiam referre (persolvere, reddere) C etc. — отблагодарить, воздать за благодеяние, отплатить услугой за услугуgratiast (= g. est) Pl, Ter — благодарю — см. gratis7) милость, благодать (g. gratis data Aug; g. caelestis Eccl)II grātiā praep. cum gen. [ из abl. от gratia I ]ради, для, из-за (hominum g. C)eā gratiā Sl — вследствие этого (того) (редко впереди genetiv'a: g. patris Lampr) -
18 cura
cūra, ae, f. (arch. coira aus *coisa; vgl. pälign. coisatens »curaverunt«), das Sichangelegenseinlassen = die Sorge, I) = επιμέλεια, die Sorge, Fürsorge, 1) im allg., die angelegentliche Bemühung, das angelegentliche Bestreben, die Sorgfalt, das Interesse, die Teilnahme, die Beachtung, Rücksichtnahme, die Aufmerksamkeit, das Augenmerk, die Achtsamkeit (Ggstz. neglegentia; oft verb. cura et diligentia, cura ac diligentia, cura diligentiaque, tutela atque cura, opera curaque, cura atque opera, studium curaque, cura et cogitatio, cogitatio curaque, cura et od. ac labor), cura acris, Quint., acris cura diligentiaque, Cic.: intenta (intentior, intentissima), Liv.: magna (maior, maxima), Quint.: non mediocris, Planc. in Cic. ep.: minor, Quint.: nimia, Quint.: c. publica (die S. für das allgemeine Wohl), Ggstz. c. privata, Liv. – cum cura, zB. saucios reficere, Liv.: omnes milites sepelire, Curt.: omnia speculari, Liv.: so auch cum magna cura, zB. parare omnia, Sall.: magna cum cura atque diligentia, zB. scribere alqd, Cic.: cum maxima cura, zB. ultum ire iniurias, Sall.: summa cum cura, zB. exsequi alqd, Liv.: non sine cura, zB. rem administrant, Sall.: finis vitae extraneis non sine cura fuit, fand Teilnahme bei den Ausw., Tac. – u. sine cura deûm evenire (sich ereignen), Tac. (vgl. Heraei stud. crit. p. 73). – u. bl. magnā curā, zB. alere equum, Suet.: ea non maiore curā praecepta ab ducibus sunt quam ab militibus observata, Liv. - m. obj. Genet., agrorum nimia c. (allzu großes Interesse am Landbau) et sollicitior rei familiaris diligentia, Quint.: c. sui, für sich, für die Selbsterhaltung, Sen.: cura rei publicae, Interesse am St., Cic. u. Sall.: legum, Beachtung, Beobachtung der G., Quint.: c. rerum, verborum, sorgfältige Wahl, Quint.: c. bonarum rerum, c. humanarum rerum, Interesse, Teilnahme an usw., Sall.: rerum alienarum cura (zB. difficilis est), Cic.: assidua et perpetua c. salutis tuae, Cic. – cura habendi, Habsucht (πλεονεξία), Phaedr.: cura diversa sciscitandi, Tac.: cura colendi, S. in der Pflege, sorgfältige Pflege (des Gartens), Verg.: singularis cura (Schonung) frugum, agrorum, hominum, urbium, Vell. – m. de (in betreff) u. Abl., studium tuum curaque de salute mea nullā me novā voluptate affecit, Brut. in Cic. ep.: gratissima est mihi tua cura de illo meo primo et maximo mandato, Cic. – m. pro u. Abl., divina pro nobis cura, Augustin. conf. 7, 19 in. (vgl. unten curam agere pro etc. u. est cura pro etc.). – m. Verben, abicere curam (Interesse an) rei publicae, Cic., od. omnem suam curam de re publica, Cic. – adhibere curam in capris et ovibus parandis (Ggstz. neglegentem esse in amicis eligendis), Cic.: adhibere magnam curam diligentiamque in valetudine sua tuenda, Nep.: de sacerdotio tuo quantum curam ad-hibuerim, cognosce ex iis litteris, quas etc., Cic.: non mediocris adhibenda mihi est cura, ut etc., Planc. in Cic. ep. – agere curam alcis rei od. alcis u. de alqa re od. de alqo od. pro alqo, für etw. od. jmd. Sorge od. Fürsorge tragen, an etw, od. jmd. Interesse nehmen, sich um etw. od. jmd. bekümmern, sich etw. angelegen sein lassen (s. Burm. u. Ruhnk. Ov. her. 12, 302), zB. curam corporis diligentissime, Sen.: curam libertatis, Sall.: curam humanarum rerum (v. den Göttern), Plin. u. Quint.: curam sui, Sen.: curam civium, Liv.: curam pro nobis hospitis, uxor, agas, Ov.: curam de Samnitibus, non de se, Liv. – avocare curam alcis, die Aufm. jmds. abziehen, jmd. zerstreuen, Col. – capit alcis animum cura sacrorum et caerimoniarum, Liv. – conferre magnam curam in alcis salutem diligentiamque, Cic.: conferre omnem suam curam atque operam ad philosophiam, Cic. – cosumere in alcis salute omnem suum laborem, omnem operam, curam, studium, Cic.: istorum in dialecticis omnis cura consumitur, Cic. – defungi (loswerden) eā curā, Liv. – desiderare (erfordern) acrem curam diligentiamque, Cic. – curam hanc dimittere, Ov.: non dimittere istam curam, Cic.: dimittere omnem curam suorum, sich um die Seinigen gar nicht weiter bekümmern, Suet. – distendere alcis curam, jmds. Sorgfalt nach allen Seiten in Anspruch nehmen, jmd. gehörig beschäftigen, Col. 8, 2, 7 u. 12, 46, 1 (versch. von curas distendere, s. no. II, 1). – est cura alcis, m. pro u. Abl., publica cura est pro moenibus istis, Ov.: m. ut u. Konj., medici cura esse debet, ut etc., Cels.: m. ne u. Konj., haec mea cura est, ne quid tu perdas, Hor.: una erat cura, ne inultus occĭderet, nur darauf war sein Augenmerk gerichtet, daß er nicht usw., Curt. – est alqs cura alci od. alcis, cura pii dis sunt (Riese cura deûm di sunt) et qui coluere, coluntur, Ov. met. 8, 724 (715). – est alci cura alcis rei od. alcis, es trägt jmd. Sorge für etw. od. einen, nimmt Interesse an etw., richtet sein Augenmerk auf etw., bekümmert sich um etw. od. jmb., zB. Romanis interim arcis Tarentinae praesidiique, quod ibi obsideretur, cura est, Liv.: quodsi hominibus bonarun rerum tanta cura esset, quanto studio aliena petunt, Sall.: artium ingenuarum tibi maxima cura est, Ov.: cura tibi non est hospitis ulla tui, Ov. – cura est od. alci cura est m. folg. Infin., cura comere capillum fuit, Sen.: cura finitimos vincere maior erat, Ov.: praeverti ad Armenios instantior cura fuit, Tac.: ingens cura est mis cordibus aequiperare, Enn. fr.: nulli cura fuit externos quaerere divos, Prop.: nec sit mihi cura mederi, Verg. – alci cura est m. folg. ne u. Konj., haec mea cura est, ne quid tu perdas neu sis iocus, Hor.: inter quae maxima erat cura duci (war das Hauptaugenmerk des F. darauf gerichtet), ne qua exprobratio cuiquam veteris fortunae discordiam inter ordines sereret, Liv.: u. cura est alcis m. folg. indir. Fragesatz, neque senatus in eo cura, an imperii extrema dehonestarentur,Tac. ann. 4, 74. – est alqd intentioris curae, zB. custodiae vigiliaeque et ordo stationum intentioris curae erant, Liv. – est alci alqd od. alqs curae od. est alci curae de alqa re, es ist jmdm. eine Sache od. Pers. zur Sorge, d.i. ein Gegenstand der Sorge, Fürsorge, es läßt sich jmd. eine Sache od. Pers. zur Sorge sein, angelegen sein, zB. tibi erit eidem, cui salus mea fuit, etiam dignitas curae, Cic.: Caesar pollicitus est sibi eam rem curae futuram, Caes.: propinqui, quibus est puella curae, Catull.: rati sese dis immortalibus curae esse, Sall.: ergo illi curae contigit esse tuae, Ov.: de ceteris senatui curae fore, Sall.: de Tirone mihi curae est, Cic. ep.: mihi magnae curae tua vita et dignitas est, Anton. in Cic. ep.: salutem eius regis senatui populoque Romano magnae curae esse, Cic.: ei permagnum et perhonorificum videbatur senatui populoque Romano tantae curae esse salutem suam, Cic.: non enim tibi ea res maiori curae aut est aut erit quam mihi, Cic.: ceterum magis vis morbi ingravescens curae erat terroresque ac prodigia, Liv. 4, 21, 5: ceterum eo tempore minus ea bella quae gerebantur curae patribus erant, quam exspectatio nondum coepti cum Antiocho belli, Liv. 35, 23, 1: in eorum periculis non secus absentes quam praesentes amicos Attico esse curae, Nep. Att. 12, 5: so auch alci curae est m. folg. ut od. ne u. Konj., zB. velim tibi curae sit, ut aliquid istinc bestiarum habeamus, Cael. in Cic. ep.: magis curae est magisque adformido, ne is pereat aut corrumpatur, Plaut.: in primis tibi curae sit, ne mihi tempus prorogetur, Cic.: patribus aeque curae fuisse, ne qua iniuria in eos oreretur, Liv.: alci curae est m. folg. indir. Fragesatz, zB. quo magis quae agas curae sunt mihi, Ter.: omnibus civitatibus Graeciae et Asiae curae erat, quid Eumenes in senatu egisset, Liv.: mihi maiori curae est, quemadmodum vobis gratiam referam, quam etc., Cic.: mihi non minori curae est, qualis res publica post mortem meam futura sit, quam qualis hodie sit, Cic.: quin id erat curae, quo pacto cuncta tenerem, Hor.: nisi sane curae sit (von Interesse für mich ist), quorsum eventurum hoc siet, Ter. – alci curae est m. Infin., zB. erit mihi curae explorare provinciae voluntatem, Traian. in Plin. ep.: magnae veteribus curae fuit gratiam dicendi et paribus et contrariis acquirere, Quint.: eligere modo curae sit (nur sei man in der Auswahl vorsichtig), Quint. – u. alci curae est m. Acc. u. Infin., tibi curae est sentire cives tuos, quanto per te onere leventur, Liv. 30, 31, 3. – plus exigere (erfordern) laboris et curae, Quint. – habere curam alcis rei od. alcis, für etw. Sorge tragen, auf etw. Sorgfalt verwenden, an etw. od. jmd. Interesse nehmen, sich um jmd. od. etw. bekümmern, sich etw. angelegen sein lassen, zB. libertatis, Sall.: rerum divinarum. Liv.: in primis pacis tuendae, Suet.: serendi (arborem turis), Plin.: Ausoniae gentis, v. den Göttern, Ov.: delectus multo intentiorem quam alias curam habebat, Liv. – so auch habere curam de od. in alqa re, zB. de vita communi omnium curam publicaeque rei constitutione habere, Vitr. 1. praef. § 2: in ea (re publicā) cognoscenda multam magnamque curam habui, Ps. Sall. de rep. 2, 1, 3. – u. habere alqm od. alqd curae od. sibi curae, zB. petitionem alcis c. h., Sall.: nec aliter universos quam membra partesque imperii c. h., Suet.: me ut id mihi habeam curae rogas, Varro: eos tibi et rem, de qua misi, velim curae habeas, Cael. in Cic. ep.: u. so curae sibi habere m. Infin., zB. ut ille ex ultimis terris, quid ageret, curae sibi haberet certiorem facere Atticum, Nep. Att. 20, 4: curae habere m. folg. ut u. Konj., habebo itaque curae, ut te meliorem tibi reddam quam accepi, Sen. de ben. 1, 8, 2: curae habere m. folg. Relativsatz, sapienter habeatis curae, quae imperavi atque impero, Plaut. Men. 991: u. absol. curas habere, alle mögliche Sorgfalt anwenden, nichts vernachlässigen, Iustin. 43, 4, 11. – impendere curam alci rei, zB. rei domesticae, Phaedr.: u. so acrem quam maxime curam spei futuri oratoris, Quint. – incumbere onmi cogitatione curāque in rem publicam, Cic.: dagegen incumbe in eam curam od. totā mente incumbe in hanc curam, laß das deine angelegentliche Sorge sein, Cic. – at mihi cura non mediocris inest, fontes ut adire remotos queam, Hor. sat. 2, 4, 93 sq. – intendere curam alcis, jmds. Aufmerksamkeit spannen, zB. gens bellicosa... curam regis intenderat, ließ den K. auf seiner Hut sein, Curt.; dagegen curam intendere in alqd, die Aufmerksamkeit, sein Augenmerk auf etw. richten, zB. in quem omnes intenderat curas, Curt.: dum omnium cura in Veiens bellum intenta est, Liv.: u. m. folg. indir. Fragesatz, non intenta cuiusquam cura, quae firmitudo (coriorum), quae mensura, ohne daß jemand genau darauf geachtet hätte, Tac. – ne Syphacis quidem reconciliandi curam ex animo mittere, den Gedanken nicht aufgeben, Liv. – ponere curam et aegritudinem, Cic.: ponere curam alcis rei, die S. für etw. beiseite lassen, sich nicht weiter um etw. bekümmern, zB. positis omnium aliarum rerum curis, mit Hintansetzung aller andern Geschäfte, Liv. – aber ponere curam in alqa re, Sorgfalt, Aufmerksamkeit richten, verwenden, zB. omnem curam in siderum cognitione, Cic.: omnis mihi cura et opera posita est in hominum periculis defendendis, Cic. – postulare (erfordern) minorem curam, Quint. – remittere curam diligentiamque, nachlassen in usw., Caes.: omnem curam belli remittere, Liv.: omnes curas referre ad alqm et in eo consumere, Cic. – stimulare curam, zB. ne fames quidem, quae mutas accenderet bestias, curam stimulare posset, Liv. – suscipere curam, es sich eine Sorge sein lassen, darauf sein Augenmerk richten, m. folg. ut od. ne u. Konj. od. folg. indir. Fragesatz, zB. suscipe curam et cogitationem dignissimam tuae virtutis, ut Caesarem et Pompeium perfidiā hominum distractos in pristinam concordiam reducas, Balb. in Cic. ep.: quod magnam curam suscipiebat (weil er sich wohl hütete), ne quo temere progrederetur, Auct. b. Alex.: hanc quoque suscipe curam, quemadmodum experiamur, Cic. – sustinere maximam curam belli, die schweren u. sorgenvollen Kriegslasten zu tragen haben, Cic. – omni mente in ea cogitatione curaque versari, ut etc., Cic.: omnis cura mea solet in hoc versari semper, si possim, ut boni efficiam aliquid dicendo, Cic.: vincere omnes curā, vigilantiā, patientiā, Nep. – So nun insbes.: α) das Interesse für etw. Neues, die Neugierde, cura ingenii humani, die dem Menschen angeborene Neugierde, Liv. 21, 22, 7 (u. dazu Fabri): inerat cura insita mortalibus videndi congredientes nobilem regem et... legatos, Liv. 42, 39, 3. – β) das wissenschaftliche Streben, das Studium, die Forschung, cura et meditatio (Nachdenken), Tac. dial. 16; vgl. Tac. Agr. 10. – Plur., sapientis animus cum his habitans pernoctansque curis, Cic. Tusc. 5, 69. – dah. meton. = die ausstudierte Schrift, die Ausarbeitung, Arbeit, c. recens, Ov., nova et recens, Tac.: ii, quorum in manus cura nostra venerit, Tac.: essent et iuvenes, quorum inedita cura est, Ov.; dimissā priore curā novae cogitationi toto pectore incumbam, Tac.: Plur.: condere victuras temptem per saecula curas, Mart. 1, 107, 5.
2) die Fürsorge = die Besorgung, Behandlung, Abwartung, Wartung, Pflege, Aufsicht, a) die landwirtsch. Pflege, Zucht, Pelusiacae lentis, Verg. georg. 1, 228: quae cura boum, qui cultus habendo sit pecori, Verg. georg. 1, 3. – b) die physiche Pflege des Körpers, bes. auch die verschönernde, das Ordnen, Schmücken, der Putz, wie θεραπεία (s. Broukh. Prop. 2, 12 [14], 28. Gronov Obss. 1, 23 p. 98 Fr.), m. subj. Genet., cura mulierum, Phaedr. – m. obj. Genet., c. corporis, Quint.: formae, Sen.: comae, Prop.: capillorum, Suet.: cura cultusque feminarum, Liv. – c) die Krankenpflege, α) des Wärters usw., die Pflege, saucios sustentare curā, Tac. ann. 4, 63. – β) des Arztes, die Behandlung, Heilung, Kur (griech. θεραπεία) c. morbi, Iustin.: c. aquae, quae inter cutem est, Cels.: si quid cura levarit, Cels.: cum omnem curam fata vincerent, Vell.: Plur., curae aegrescentium, Macr. sat. 7, 4, 6. – übtr., relinquebatur simplex illa iam cura doloris tui, Cic. ep. 5, 16, 5: illa fuit lacrimis ultima cura meis (v. Schlafe), Prop. 1, 3, 46. – d) die Besorgung einer Leiche (griech. κήδευσις), quibus ea (mater) funeris sui curam demandarat, Suet. Tib. 51, 2; vgl. Tac. hist. 5, 5. – e) die Besorgung der Götter, cura deorum, der Gottesdienst (griech. θεραπεία θεῶν), Liv. 6, 41, 9. Iustin. 41, 3, 6. – f) die Fürsorge für jmd. od. etw. = die Aufsicht über jmd. od. etw., die Hut, Obhut, α) über jmd.: c. dominae, Ov.; vgl. vollst. dominam servandi cura, Ov.: filium regis non sub hospitum modo privatorum custodia, sed publicae etiam curae ac velut tutelae esse velle, Liv. – bes. des Erziehers, der Erzieherin, c. susceptorum semel adulescentium, Quint.: suum sororisque filios in eadem cura habere, Liv.: alci sororis suae nepotum curam delegare, Quint. – β) über etw.: omnes, quibus vivaria, armenta, alvearia, piscinae, aviaria in cura erant, alle Tierwärter, Hirten, Bienen-, Fisch-, Vogelwärter, Plin. 8, 44. – g) meton.: α) der Pfleger, Wärter, Aufseher, immundae cura fidelis harae (v. Schweinehirten Eumäus), Ov. her. 1, 104 (vgl. no. 3, a, β, ββ). – β) der Gegenstand der Fürsorge, der Schützling, Pflegling, Liebling, c. deûm (v. Anchises), Verg.: ipse Veneris iustissima cura, Dardanius puer, Verg.: tua cura, palumbes, Verg.: absunt, mea cura, sodales, Ov.: Roscia te salutat, cura communis, Sidon.: Lydia (ein Gedicht des P. Val. Kato) doctorum maxima cura liber, Ticida poët. bei Suet.
3) die Fürsorge = die verwaltende, leitende Besorgung, Pflege, die Verwaltung, Leitung (das Kommando), die Aufsicht, a) übh.: α) eig.: c. rerum domesticarum, die Verwaltung des Hauswesens, die Hauswirtschaft (οίκονομία), Quint. 3, 3, 9: patrimonii sui curam mandare alci, Sen. de ben. 4, 27, 5. – bes. als Staatsamt, magistratus et imperia et omnis cura rerum publicarum, Sall.: u. so cura rei publicae, Liv., u. cura rerum, Tac.: u. speziell c. urbis, Liv.: aerarii, annonae, Suet.: tabularum publicarum, die V. des öffentl. Schuldbuchs, V. des Staatsärars, Tac.: operum publicorum, Suet.: c. viarum, aquarum, alvei Tiberis, frumenti populo dividendi, Suet.: c. navium, Flottenverwaltung, Tac.: c. legionis armandae, Tac. – alqm ad curam rei publicae admovere, Suet., Ggstz. alqm curā rerum demovere, Tac.: provincias ad suam curam transferre, Suet.: aspenari curam urbis (Stadtpflege, Leitung der städtischen Angelegenheiten) ut ingratam ignobilemque, Liv.: curam ordinandarum bibliothecarum in porticu Octaviae suscipere, Suet.: alci delegare curam providendae tempestatis, die Gewitterwache übertragen, Sen.: curam atque onus Germanici belli Druso delegare, Vell.: obsidionem demandare in curam collegae, Liv.: alci arcis curam mandare, Curt.: curam peditum Paulinus, equitum Celsus sumpsere, Tac.: Equitius, cui tunc erat cura palatii credita, der damalige Hausmarschall, Amm. – β) meton., αα) die Besorgung = die Mühwaltung, Obliegenheit, das Geschäft, hi (delecti) vel aetate vel similitudine curae patres appellabantur, Sall.: hanc curam tibi iniungo, Plin. ep.: in bello in aliqua maiuscula cura negotiove versari, Cic.: est minutioris curae m. folg. Infin., es ist ein allzu kleinliches Geschäft, Quint. 8, 6, 28. – bes. im Plur. (Ggstz. remissiones u. dgl.), nondum ad curas intentus, Tac.: cum sumus necessariis negotiis curisque vacui, Cic.: iam vero tempora curarum remissionumque divisa, Tac.: divisae inter Tutorem et Classicum curae, Tac.: tam humiles et sordidas curas alii mandare, Plin. ep. – ββ) der Aufseher, cura praetorii unus, Haushofmeister, Treb. Poll. Claud. 14, 11: Saturninus ex cura palatii, gewesener Hausmarschall, Amm. 22, 3, 7. – b) die Vormundschaft, Kuratel, curam gerere, administrare, ICt.
II) wie φροντίς, die Sorge = die Besorgnis, besorgte Teilnahme (Ggstz. gaudium, laetitia; Synon. u. stärkerer Begriff sollicitudo, Kummer, Bekümmernis, s. Plin. ep. 2, 11, 15: dah. oft verb. cura et sollicitudo, sollicitudo et cura, cura et angor, cura et angor animi mei), 1) im allg.: domitor curarum (v. Schlaf), Sen. poët.: curarum milia, Prop. – expers curae od. omnis curae, Liv.: erant illa castra plena curae, Cic. – liber curā et angore animus, Cic.: animus liber sensibus et curis od. omni impeditione curarum (zB. per somnum od. in somnis), Cic.: vacuus hāc curā, Cic.: vacua metu, curā, sollicitudine, periculo vita bonorum virorum est, Cic. – sine cura, ohne S., sorglos, Sall.: u. so auch sine cura esse, Cic. – m. obj. Genet., curā impensarum populi Romani, aus Bes. für usw., Liv. – m. de u. Abl., cura de minore filio, Liv. 44, 44, 1. – m. pro u. Abl., cura pro alqo, Liv. 27, 30, 5. Verg. Aen. 12, 48. – m. in u. Akk., nullā in posterum curā, Tac. hist. 3, 55. – m. attrib. Adjj., curae amarae, Ov.: curae anxiae (bange), Liv.: curae atrae, Hor.: curae edaces, Hor.: c. gravis, gravior, Liv., gravissima, Cic.: c. ingens, Sall.: curae inanes, Lucr.: c. magna, maior, maxima, Cic.: c. materna, Plin.: c. minor, Cic.: curae mordaces, Lucan.: curae novae, Cic. (vgl. haec nova c., Hernici, diese neue Bes. [= Gegenstand der Bes.], Liv. 6, 6, 13): c. parva, Cic.: c. multiplex, Curt.: curae perpetuae, Ov.: c. cotidiana, Ter.: c. summa (zB. summā curā alcis adventum exspectare), Cic.: curae tristes, Verg.: curae vigilantes, Sorgen bei wachendem Auge (S. amTage), Cic.: so auch curae vigiles, Val. Max. – m. Verben, abigere curas, die S. verscheuchen (v. Lebl.), Hor.: abstinere curis, sich der S. entschlagen, Cels.: accumulat curas filia parva meas, Ov. – adimere alci curam, Ter. (u. so auch quot curas ademi! Ter.). – afferre (alci) curam, curas, S. verursachen, zB. nonnullas curas et molestias (v. Umständen), Cic.: u. m. folg. Acc. u. Infin., Piliam in idem genus morbi delapsam curam tibi afferre maiorem sentio, Cic.: u. m. folg. quod, zB. quod negavit te potuisse ad me scribere, curam mihi attulit, Cic. – afficere alqm aliquā curā, Cic., magnā curā et sollicitudine, Ter. (sowohl v. Pers. als v. Umständen): u. so auch afficior curā, Plin. ep. – curam de coniuge agere, Sorge tragen um d. G. (Ggstz. intrepidum esse pro se), Ov. met. 9, 107. – agitare alqm dies noctesque curis insomniisque, Liv. – cotidiana cura angit animum, Ter.: angi tot curis vigiliisque, Cic. – quod ipsum curam augebat, Liv. – aegritudines, molestiae, maerores, qui exedunt animos hominum conficiuntque curis, Cic.: u. bes. confici curis, Cic., confectus curis, Iustin.: animus curā confectus, Ter. – ut eorum aspectu omnis quae me angebat de re publica cura consederit, Cic. – cur eam rem tam studiose curas, quae tibi multas dabit curas, Cornif. rhet. 4, 21: at tibi curarum milia quanta dabit, Prop. 1, 5, 10. – decedit alci cura u. alci cura de alqa re (s. Drak. Liv. 4, 52, 8. Burm. Suet. Caes. 24), zB. priusquam ea cura decederet patribus Romanis, Liv.: de domesticarum rerum eventu nec patribus nec plebi cura decesserat, Liv.: donec cura de Antiocho decessisset, Liv. – demere animis curas, Varro. – deducere animo curas, Hor. – curas depellere vino, Tibull. – deponere curam pro alqo, Verg.: deponere tristes animo curas, Verg.: in alcis sermone et suavitate omnes curas doloresque deponere, Cic. – dimittere curam hanc, Ov. met. 1, 209. – velut in duo pariter bella distenderant curas hominum, hatten die Besorgnisse gleichs. zwischen zwei Kriegen in gleicher Weise geteilt, Liv. 27,40, 1 (versch. v. curam alcis distendere oben no. I, 1). – omnium tamen non tanta pro Aetolis cura erat, quam ne Philippus regnumque eius grave libertati futurum rebus Graeciae immisceretur, Liv. 27, 30, 5. – mihi maximae curae est non de mea quidem vita, sed me patria sollicitat, Cic.: Pompeius de Clodio iubet nos esse sine cura, Cic. – fuit intactis quoque cura condicione super communi, Hor. ep. 2, 1, 152. – parte curae exonerarunt senatum consulis litterae, Liv. – me his exsolvite curis, Verg.: extenuat corpus cura, Cels. – alqd curam facit m. folg. ne u. Konj., läßt besorgen, daß usw., Tac. ann. 3, 52. – fugere curam, Cic. – quam pro me curam geris, hanc precor, optime, pro me deponas, Verg. Aen. 12, 48 sq. – pectus alcis anxiis implere curis (v. einem Ereignis), Liv.: imponere finem curis, Verg.: primo gravis cura patres incessit, Liv.: affirmatio Pori multiplicem animo regis iniecerat curam, Curt.: u. inicere (alci) curam m. folg. ne u. Konj., Ter. adelph. 708. Curt. 3, 1 (2), 17: inicere alci curam metumque, ne etc., Liv. 5, 7, 4. – cum curis laxati sumus, Cic.: saepissime curam et angorem animi mei sermone et consilio levasti tuo, Cic.: levare (abnehmen) alqm curā od. magnā curā, Cic.: liberare alqm curā, istā curā, magnā curā et sollicitudine, Cic.: ut quoquo modo aut liberarem te istā curā aut certe levarem, Cic. – non tamen invictum animum curae obruunt (erdrücken), Curt.: illum ingens cura atque laetitia simul occupavere, Sall. – partiri curas cum alqo, Verg.: pellere curas vino, Hor., curas e pectore, Sil. – illa restabat cura, ne etc., Liv. – ea me cura vehementissime sollicitat, Cic.: me illa cura sollicitat angitque vehementer, quod (daß) etc., Cic. – solvere alqm curis ceteris, Ter.: curas et corpora somnus solverat, Ov. – videris gravem curam suscepisse vehementerque esse de nobis sollicitus, Cass. in Cic. ep.: maximam hic sollicitudinem curamque sustineo, ne m. folg. Konj., Cic. – traducere animos a minore cura ad summum timorem (v. einem Vorfalle), Cic. – et curā vacare et negotio, Cic.: maternā vacare curā, Plin.: vitare curam domesticorum, sich der S. um den Haushalt entschlagen, Cels.: multiplices animo volvere curas, Catull.
2) die Liebessorge, Liebesqual, die Liebe (vgl. Lachmann Prop. 1, 11 [10], 17), c. mea, tua, die Liebe zu mir, zu dir, Ov. u. Prop.: iuvenum curae, Hor.: possum alterius curas sanare recentes, Prop. – meton. (wie μέλημα) = die Geliebte, die Flamme, tua cura, Lycoris, Verg.: Lynceu, tune meam potuisti tangere curam? Prop. – / Arch. Dat. curai, Elog. clar. vir. 24 im Corp. inscr. Lat. 12. p. 285.
-
19 cura
cūra, ae, f. (arch. coira aus *coisa; vgl. pälign. coisatens »curaverunt«), das Sichangelegenseinlassen = die Sorge, I) = επιμέλεια, die Sorge, Fürsorge, 1) im allg., die angelegentliche Bemühung, das angelegentliche Bestreben, die Sorgfalt, das Interesse, die Teilnahme, die Beachtung, Rücksichtnahme, die Aufmerksamkeit, das Augenmerk, die Achtsamkeit (Ggstz. neglegentia; oft verb. cura et diligentia, cura ac diligentia, cura diligentiaque, tutela atque cura, opera curaque, cura atque opera, studium curaque, cura et cogitatio, cogitatio curaque, cura et od. ac labor), cura acris, Quint., acris cura diligentiaque, Cic.: intenta (intentior, intentissima), Liv.: magna (maior, maxima), Quint.: non mediocris, Planc. in Cic. ep.: minor, Quint.: nimia, Quint.: c. publica (die S. für das allgemeine Wohl), Ggstz. c. privata, Liv. – cum cura, zB. saucios reficere, Liv.: omnes milites sepelire, Curt.: omnia speculari, Liv.: so auch cum magna cura, zB. parare omnia, Sall.: magna cum cura atque diligentia, zB. scribere alqd, Cic.: cum maxima cura, zB. ultum ire iniurias, Sall.: summa cum cura, zB. exsequi alqd, Liv.: non sine cura, zB. rem administrant, Sall.: finis vitae extraneis non sine cura fuit, fand Teilnahme bei den Ausw., Tac. – u. sine cura deûm evenire (sich ereignen), Tac. (vgl. Heraei stud. crit. p. 73). – u. bl. magnā curā, zB.————alere equum, Suet.: ea non maiore curā praecepta ab ducibus sunt quam ab militibus observata, Liv. - m. obj. Genet., agrorum nimia c. (allzu großes Interesse am Landbau) et sollicitior rei familiaris diligentia, Quint.: c. sui, für sich, für die Selbsterhaltung, Sen.: cura rei publicae, Interesse am St., Cic. u. Sall.: legum, Beachtung, Beobachtung der G., Quint.: c. rerum, verborum, sorgfältige Wahl, Quint.: c. bonarum rerum, c. humanarum rerum, Interesse, Teilnahme an usw., Sall.: rerum alienarum cura (zB. difficilis est), Cic.: assidua et perpetua c. salutis tuae, Cic. – cura habendi, Habsucht (πλεονεξία), Phaedr.: cura diversa sciscitandi, Tac.: cura colendi, S. in der Pflege, sorgfältige Pflege (des Gartens), Verg.: singularis cura (Schonung) frugum, agrorum, hominum, urbium, Vell. – m. de (in betreff) u. Abl., studium tuum curaque de salute mea nullā me novā voluptate affecit, Brut. in Cic. ep.: gratissima est mihi tua cura de illo meo primo et maximo mandato, Cic. – m. pro u. Abl., divina pro nobis cura, Augustin. conf. 7, 19 in. (vgl. unten curam agere pro etc. u. est cura pro etc.). – m. Verben, abicere curam (Interesse an) rei publicae, Cic., od. omnem suam curam de re publica, Cic. – adhibere curam in capris et ovibus parandis (Ggstz. neglegentem esse in amicis eligendis), Cic.: adhibere magnam curam diligentiamque in valetudine sua tuenda, Nep.: de sacerdotio tuo quantum curam————ad-hibuerim, cognosce ex iis litteris, quas etc., Cic.: non mediocris adhibenda mihi est cura, ut etc., Planc. in Cic. ep. – agere curam alcis rei od. alcis u. de alqa re od. de alqo od. pro alqo, für etw. od. jmd. Sorge od. Fürsorge tragen, an etw, od. jmd. Interesse nehmen, sich um etw. od. jmd. bekümmern, sich etw. angelegen sein lassen (s. Burm. u. Ruhnk. Ov. her. 12, 302), zB. curam corporis diligentissime, Sen.: curam libertatis, Sall.: curam humanarum rerum (v. den Göttern), Plin. u. Quint.: curam sui, Sen.: curam civium, Liv.: curam pro nobis hospitis, uxor, agas, Ov.: curam de Samnitibus, non de se, Liv. – avocare curam alcis, die Aufm. jmds. abziehen, jmd. zerstreuen, Col. – capit alcis animum cura sacrorum et caerimoniarum, Liv. – conferre magnam curam in alcis salutem diligentiamque, Cic.: conferre omnem suam curam atque operam ad philosophiam, Cic. – cosumere in alcis salute omnem suum laborem, omnem operam, curam, studium, Cic.: istorum in dialecticis omnis cura consumitur, Cic. – defungi (loswerden) eā curā, Liv. – desiderare (erfordern) acrem curam diligentiamque, Cic. – curam hanc dimittere, Ov.: non dimittere istam curam, Cic.: dimittere omnem curam suorum, sich um die Seinigen gar nicht weiter bekümmern, Suet. – distendere alcis curam, jmds. Sorgfalt nach allen Seiten in Anspruch nehmen, jmd. gehörig beschäftigen, Col. 8, 2, 7 u. 12, 46, 1 (versch. von————curas distendere, s. no. II, 1). – est cura alcis, m. pro u. Abl., publica cura est pro moenibus istis, Ov.: m. ut u. Konj., medici cura esse debet, ut etc., Cels.: m. ne u. Konj., haec mea cura est, ne quid tu perdas, Hor.: una erat cura, ne inultus occĭderet, nur darauf war sein Augenmerk gerichtet, daß er nicht usw., Curt. – est alqs cura alci od. alcis, cura pii dis sunt (Riese cura deûm di sunt) et qui coluere, coluntur, Ov. met. 8, 724 (715). – est alci cura alcis rei od. alcis, es trägt jmd. Sorge für etw. od. einen, nimmt Interesse an etw., richtet sein Augenmerk auf etw., bekümmert sich um etw. od. jmb., zB. Romanis interim arcis Tarentinae praesidiique, quod ibi obsideretur, cura est, Liv.: quodsi hominibus bonarun rerum tanta cura esset, quanto studio aliena petunt, Sall.: artium ingenuarum tibi maxima cura est, Ov.: cura tibi non est hospitis ulla tui, Ov. – cura est od. alci cura est m. folg. Infin., cura comere capillum fuit, Sen.: cura finitimos vincere maior erat, Ov.: praeverti ad Armenios instantior cura fuit, Tac.: ingens cura est mis cordibus aequiperare, Enn. fr.: nulli cura fuit externos quaerere divos, Prop.: nec sit mihi cura mederi, Verg. – alci cura est m. folg. ne u. Konj., haec mea cura est, ne quid tu perdas neu sis iocus, Hor.: inter quae maxima erat cura duci (war das Hauptaugenmerk des F. darauf gerichtet), ne qua exprobratio cuiquam veteris fortunae discordiam inter ordines se-————reret, Liv.: u. cura est alcis m. folg. indir. Fragesatz, neque senatus in eo cura, an imperii extrema dehonestarentur,Tac. ann. 4, 74. – est alqd intentioris curae, zB. custodiae vigiliaeque et ordo stationum intentioris curae erant, Liv. – est alci alqd od. alqs curae od. est alci curae de alqa re, es ist jmdm. eine Sache od. Pers. zur Sorge, d.i. ein Gegenstand der Sorge, Fürsorge, es läßt sich jmd. eine Sache od. Pers. zur Sorge sein, angelegen sein, zB. tibi erit eidem, cui salus mea fuit, etiam dignitas curae, Cic.: Caesar pollicitus est sibi eam rem curae futuram, Caes.: propinqui, quibus est puella curae, Catull.: rati sese dis immortalibus curae esse, Sall.: ergo illi curae contigit esse tuae, Ov.: de ceteris senatui curae fore, Sall.: de Tirone mihi curae est, Cic. ep.: mihi magnae curae tua vita et dignitas est, Anton. in Cic. ep.: salutem eius regis senatui populoque Romano magnae curae esse, Cic.: ei permagnum et perhonorificum videbatur senatui populoque Romano tantae curae esse salutem suam, Cic.: non enim tibi ea res maiori curae aut est aut erit quam mihi, Cic.: ceterum magis vis morbi ingravescens curae erat terroresque ac prodigia, Liv. 4, 21, 5: ceterum eo tempore minus ea bella quae gerebantur curae patribus erant, quam exspectatio nondum coepti cum Antiocho belli, Liv. 35, 23, 1: in eorum periculis non secus absentes quam praesentes amicos Attico esse curae, Nep. Att. 12, 5: so auch alci curae————est m. folg. ut od. ne u. Konj., zB. velim tibi curae sit, ut aliquid istinc bestiarum habeamus, Cael. in Cic. ep.: magis curae est magisque adformido, ne is pereat aut corrumpatur, Plaut.: in primis tibi curae sit, ne mihi tempus prorogetur, Cic.: patribus aeque curae fuisse, ne qua iniuria in eos oreretur, Liv.: alci curae est m. folg. indir. Fragesatz, zB. quo magis quae agas curae sunt mihi, Ter.: omnibus civitatibus Graeciae et Asiae curae erat, quid Eumenes in senatu egisset, Liv.: mihi maiori curae est, quemadmodum vobis gratiam referam, quam etc., Cic.: mihi non minori curae est, qualis res publica post mortem meam futura sit, quam qualis hodie sit, Cic.: quin id erat curae, quo pacto cuncta tenerem, Hor.: nisi sane curae sit (von Interesse für mich ist), quorsum eventurum hoc siet, Ter. – alci curae est m. Infin., zB. erit mihi curae explorare provinciae voluntatem, Traian. in Plin. ep.: magnae veteribus curae fuit gratiam dicendi et paribus et contrariis acquirere, Quint.: eligere modo curae sit (nur sei man in der Auswahl vorsichtig), Quint. – u. alci curae est m. Acc. u. Infin., tibi curae est sentire cives tuos, quanto per te onere leventur, Liv. 30, 31, 3. – plus exigere (erfordern) laboris et curae, Quint. – habere curam alcis rei od. alcis, für etw. Sorge tragen, auf etw. Sorgfalt verwenden, an etw. od. jmd. Interesse nehmen, sich um jmd. od. etw. bekümmern, sich etw. angelegen sein lassen, zB. liber-————tatis, Sall.: rerum divinarum. Liv.: in primis pacis tuendae, Suet.: serendi (arborem turis), Plin.: Ausoniae gentis, v. den Göttern, Ov.: delectus multo intentiorem quam alias curam habebat, Liv. – so auch habere curam de od. in alqa re, zB. de vita communi omnium curam publicaeque rei constitutione habere, Vitr. 1. praef. § 2: in ea (re publicā) cognoscenda multam magnamque curam habui, Ps. Sall. de rep. 2, 1, 3. – u. habere alqm od. alqd curae od. sibi curae, zB. petitionem alcis c. h., Sall.: nec aliter universos quam membra partesque imperii c. h., Suet.: me ut id mihi habeam curae rogas, Varro: eos tibi et rem, de qua misi, velim curae habeas, Cael. in Cic. ep.: u. so curae sibi habere m. Infin., zB. ut ille ex ultimis terris, quid ageret, curae sibi haberet certiorem facere Atticum, Nep. Att. 20, 4: curae habere m. folg. ut u. Konj., habebo itaque curae, ut te meliorem tibi reddam quam accepi, Sen. de ben. 1, 8, 2: curae habere m. folg. Relativsatz, sapienter habeatis curae, quae imperavi atque impero, Plaut. Men. 991: u. absol. curas habere, alle mögliche Sorgfalt anwenden, nichts vernachlässigen, Iustin. 43, 4, 11. – impendere curam alci rei, zB. rei domesticae, Phaedr.: u. so acrem quam maxime curam spei futuri oratoris, Quint. – incumbere onmi cogitatione curāque in rem publicam, Cic.: dagegen incumbe in eam curam od. totā mente incumbe in hanc curam, laß das deine an-————gelegentliche Sorge sein, Cic. – at mihi cura non mediocris inest, fontes ut adire remotos queam, Hor. sat. 2, 4, 93 sq. – intendere curam alcis, jmds. Aufmerksamkeit spannen, zB. gens bellicosa... curam regis intenderat, ließ den K. auf seiner Hut sein, Curt.; dagegen curam intendere in alqd, die Aufmerksamkeit, sein Augenmerk auf etw. richten, zB. in quem omnes intenderat curas, Curt.: dum omnium cura in Veiens bellum intenta est, Liv.: u. m. folg. indir. Fragesatz, non intenta cuiusquam cura, quae firmitudo (coriorum), quae mensura, ohne daß jemand genau darauf geachtet hätte, Tac. – ne Syphacis quidem reconciliandi curam ex animo mittere, den Gedanken nicht aufgeben, Liv. – ponere curam et aegritudinem, Cic.: ponere curam alcis rei, die S. für etw. beiseite lassen, sich nicht weiter um etw. bekümmern, zB. positis omnium aliarum rerum curis, mit Hintansetzung aller andern Geschäfte, Liv. – aber ponere curam in alqa re, Sorgfalt, Aufmerksamkeit richten, verwenden, zB. omnem curam in siderum cognitione, Cic.: omnis mihi cura et opera posita est in hominum periculis defendendis, Cic. – postulare (erfordern) minorem curam, Quint. – remittere curam diligentiamque, nachlassen in usw., Caes.: omnem curam belli remittere, Liv.: omnes curas referre ad alqm et in eo consumere, Cic. – stimulare curam, zB. ne fames quidem, quae mutas accenderet bestias, curam stimulare pos-————set, Liv. – suscipere curam, es sich eine Sorge sein lassen, darauf sein Augenmerk richten, m. folg. ut od. ne u. Konj. od. folg. indir. Fragesatz, zB. suscipe curam et cogitationem dignissimam tuae virtutis, ut Caesarem et Pompeium perfidiā hominum distractos in pristinam concordiam reducas, Balb. in Cic. ep.: quod magnam curam suscipiebat (weil er sich wohl hütete), ne quo temere progrederetur, Auct. b. Alex.: hanc quoque suscipe curam, quemadmodum experiamur, Cic. – sustinere maximam curam belli, die schweren u. sorgenvollen Kriegslasten zu tragen haben, Cic. – omni mente in ea cogitatione curaque versari, ut etc., Cic.: omnis cura mea solet in hoc versari semper, si possim, ut boni efficiam aliquid dicendo, Cic.: vincere omnes curā, vigilantiā, patientiā, Nep. – So nun insbes.: α) das Interesse für etw. Neues, die Neugierde, cura ingenii humani, die dem Menschen angeborene Neugierde, Liv. 21, 22, 7 (u. dazu Fabri): inerat cura insita mortalibus videndi congredientes nobilem regem et... legatos, Liv. 42, 39, 3. – β) das wissenschaftliche Streben, das Studium, die Forschung, cura et meditatio (Nachdenken), Tac. dial. 16; vgl. Tac. Agr. 10. – Plur., sapientis animus cum his habitans pernoctansque curis, Cic. Tusc. 5, 69. – dah. meton. = die ausstudierte Schrift, die Ausarbeitung, Arbeit, c. recens, Ov., nova et recens, Tac.: ii, quorum in manus cura nostra venerit, Tac.:————essent et iuvenes, quorum inedita cura est, Ov.; dimissā priore curā novae cogitationi toto pectore incumbam, Tac.: Plur.: condere victuras temptem per saecula curas, Mart. 1, 107, 5.2) die Fürsorge = die Besorgung, Behandlung, Abwartung, Wartung, Pflege, Aufsicht, a) die landwirtsch. Pflege, Zucht, Pelusiacae lentis, Verg. georg. 1, 228: quae cura boum, qui cultus habendo sit pecori, Verg. georg. 1, 3. – b) die physiche Pflege des Körpers, bes. auch die verschönernde, das Ordnen, Schmücken, der Putz, wie θεραπεία (s. Broukh. Prop. 2, 12 [14], 28. Gronov Obss. 1, 23 p. 98 Fr.), m. subj. Genet., cura mulierum, Phaedr. – m. obj. Genet., c. corporis, Quint.: formae, Sen.: comae, Prop.: capillorum, Suet.: cura cultusque feminarum, Liv. – c) die Krankenpflege, α) des Wärters usw., die Pflege, saucios sustentare curā, Tac. ann. 4, 63. – β) des Arztes, die Behandlung, Heilung, Kur (griech. θεραπεία) c. morbi, Iustin.: c. aquae, quae inter cutem est, Cels.: si quid cura levarit, Cels.: cum omnem curam fata vincerent, Vell.: Plur., curae aegrescentium, Macr. sat. 7, 4, 6. – übtr., relinquebatur simplex illa iam cura doloris tui, Cic. ep. 5, 16, 5: illa fuit lacrimis ultima cura meis (v. Schlafe), Prop. 1, 3, 46. – d) die Besorgung einer Leiche (griech. κήδευσις), quibus ea (mater) funeris sui curam demandarat, Suet. Tib. 51, 2; vgl. Tac. hist. 5, 5. – e)————die Besorgung der Götter, cura deorum, der Gottesdienst (griech. θεραπεία θεῶν), Liv. 6, 41, 9. Iustin. 41, 3, 6. – f) die Fürsorge für jmd. od. etw. = die Aufsicht über jmd. od. etw., die Hut, Obhut, α) über jmd.: c. dominae, Ov.; vgl. vollst. dominam servandi cura, Ov.: filium regis non sub hospitum modo privatorum custodia, sed publicae etiam curae ac velut tutelae esse velle, Liv. – bes. des Erziehers, der Erzieherin, c. susceptorum semel adulescentium, Quint.: suum sororisque filios in eadem cura habere, Liv.: alci sororis suae nepotum curam delegare, Quint. – β) über etw.: omnes, quibus vivaria, armenta, alvearia, piscinae, aviaria in cura erant, alle Tierwärter, Hirten, Bienen-, Fisch-, Vogelwärter, Plin. 8, 44. – g) meton.: α) der Pfleger, Wärter, Aufseher, immundae cura fidelis harae (v. Schweinehirten Eumäus), Ov. her. 1, 104 (vgl. no. 3, a, β, ββ). – β) der Gegenstand der Fürsorge, der Schützling, Pflegling, Liebling, c. deûm (v. Anchises), Verg.: ipse Veneris iustissima cura, Dardanius puer, Verg.: tua cura, palumbes, Verg.: absunt, mea cura, sodales, Ov.: Roscia te salutat, cura communis, Sidon.: Lydia (ein Gedicht des P. Val. Kato) doctorum maxima cura liber, Ticida poët. bei Suet.3) die Fürsorge = die verwaltende, leitende Besorgung, Pflege, die Verwaltung, Leitung ( das Kommando), die Aufsicht, a) übh.: α) eig.: c. rerum————domesticarum, die Verwaltung des Hauswesens, die Hauswirtschaft (οίκονομία), Quint. 3, 3, 9: patrimonii sui curam mandare alci, Sen. de ben. 4, 27, 5. – bes. als Staatsamt, magistratus et imperia et omnis cura rerum publicarum, Sall.: u. so cura rei publicae, Liv., u. cura rerum, Tac.: u. speziell c. urbis, Liv.: aerarii, annonae, Suet.: tabularum publicarum, die V. des öffentl. Schuldbuchs, V. des Staatsärars, Tac.: operum publicorum, Suet.: c. viarum, aquarum, alvei Tiberis, frumenti populo dividendi, Suet.: c. navium, Flottenverwaltung, Tac.: c. legionis armandae, Tac. – alqm ad curam rei publicae admovere, Suet., Ggstz. alqm curā rerum demovere, Tac.: provincias ad suam curam transferre, Suet.: aspenari curam urbis (Stadtpflege, Leitung der städtischen Angelegenheiten) ut ingratam ignobilemque, Liv.: curam ordinandarum bibliothecarum in porticu Octaviae suscipere, Suet.: alci delegare curam providendae tempestatis, die Gewitterwache übertragen, Sen.: curam atque onus Germanici belli Druso delegare, Vell.: obsidionem demandare in curam collegae, Liv.: alci arcis curam mandare, Curt.: curam peditum Paulinus, equitum Celsus sumpsere, Tac.: Equitius, cui tunc erat cura palatii credita, der damalige Hausmarschall, Amm. – β) meton., αα) die Besorgung = die Mühwaltung, Obliegenheit, das Geschäft, hi (delecti) vel aetate vel similitudine curae patres appellabantur, Sall.: hanc————curam tibi iniungo, Plin. ep.: in bello in aliqua maiuscula cura negotiove versari, Cic.: est minutioris curae m. folg. Infin., es ist ein allzu kleinliches Geschäft, Quint. 8, 6, 28. – bes. im Plur. (Ggstz. remissiones u. dgl.), nondum ad curas intentus, Tac.: cum sumus necessariis negotiis curisque vacui, Cic.: iam vero tempora curarum remissionumque divisa, Tac.: divisae inter Tutorem et Classicum curae, Tac.: tam humiles et sordidas curas alii mandare, Plin. ep. – ββ) der Aufseher, cura praetorii unus, Haushofmeister, Treb. Poll. Claud. 14, 11: Saturninus ex cura palatii, gewesener Hausmarschall, Amm. 22, 3, 7. – b) die Vormundschaft, Kuratel, curam gerere, administrare, ICt.II) wie φροντίς, die Sorge = die Besorgnis, besorgte Teilnahme (Ggstz. gaudium, laetitia; Synon. u. stärkerer Begriff sollicitudo, Kummer, Bekümmernis, s. Plin. ep. 2, 11, 15: dah. oft verb. cura et sollicitudo, sollicitudo et cura, cura et angor, cura et angor animi mei), 1) im allg.: domitor curarum (v. Schlaf), Sen. poët.: curarum milia, Prop. – expers curae od. omnis curae, Liv.: erant illa castra plena curae, Cic. – liber curā et angore animus, Cic.: animus liber sensibus et curis od. omni impeditione curarum (zB. per somnum od. in somnis), Cic.: vacuus hāc curā, Cic.: vacua metu, curā, sollicitudine, periculo vita bonorum virorum est, Cic. – sine cura, ohne————S., sorglos, Sall.: u. so auch sine cura esse, Cic. – m. obj. Genet., curā impensarum populi Romani, aus Bes. für usw., Liv. – m. de u. Abl., cura de minore filio, Liv. 44, 44, 1. – m. pro u. Abl., cura pro alqo, Liv. 27, 30, 5. Verg. Aen. 12, 48. – m. in u. Akk., nullā in posterum curā, Tac. hist. 3, 55. – m. attrib. Adjj., curae amarae, Ov.: curae anxiae (bange), Liv.: curae atrae, Hor.: curae edaces, Hor.: c. gravis, gravior, Liv., gravissima, Cic.: c. ingens, Sall.: curae inanes, Lucr.: c. magna, maior, maxima, Cic.: c. materna, Plin.: c. minor, Cic.: curae mordaces, Lucan.: curae novae, Cic. (vgl. haec nova c., Hernici, diese neue Bes. [= Gegenstand der Bes.], Liv. 6, 6, 13): c. parva, Cic.: c. multiplex, Curt.: curae perpetuae, Ov.: c. cotidiana, Ter.: c. summa (zB. summā curā alcis adventum exspectare), Cic.: curae tristes, Verg.: curae vigilantes, Sorgen bei wachendem Auge (S. am Tage), Cic.: so auch curae vigiles, Val. Max. – m. Verben, abigere curas, die S. verscheuchen (v. Lebl.), Hor.: abstinere curis, sich der S. entschlagen, Cels.: accumulat curas filia parva meas, Ov. – adimere alci curam, Ter. (u. so auch quot curas ademi! Ter.). – afferre (alci) curam, curas, S. verursachen, zB. nonnullas curas et molestias (v. Umständen), Cic.: u. m. folg. Acc. u. Infin., Piliam in idem genus morbi delapsam curam tibi afferre maiorem sentio, Cic.: u. m. folg. quod, zB. quod negavit te potuisse ad me scribere,————curam mihi attulit, Cic. – afficere alqm aliquā curā, Cic., magnā curā et sollicitudine, Ter. (sowohl v. Pers. als v. Umständen): u. so auch afficior curā, Plin. ep. – curam de coniuge agere, Sorge tragen um d. G. (Ggstz. intrepidum esse pro se), Ov. met. 9, 107. – agitare alqm dies noctesque curis insomniisque, Liv. – cotidiana cura angit animum, Ter.: angi tot curis vigiliisque, Cic. – quod ipsum curam augebat, Liv. – aegritudines, molestiae, maerores, qui exedunt animos hominum conficiuntque curis, Cic.: u. bes. confici curis, Cic., confectus curis, Iustin.: animus curā confectus, Ter. – ut eorum aspectu omnis quae me angebat de re publica cura consederit, Cic. – cur eam rem tam studiose curas, quae tibi multas dabit curas, Cornif. rhet. 4, 21: at tibi curarum milia quanta dabit, Prop. 1, 5, 10. – decedit alci cura u. alci cura de alqa re (s. Drak. Liv. 4, 52, 8. Burm. Suet. Caes. 24), zB. priusquam ea cura decederet patribus Romanis, Liv.: de domesticarum rerum eventu nec patribus nec plebi cura decesserat, Liv.: donec cura de Antiocho decessisset, Liv. – demere animis curas, Varro. – deducere animo curas, Hor. – curas depellere vino, Tibull. – deponere curam pro alqo, Verg.: deponere tristes animo curas, Verg.: in alcis sermone et suavitate omnes curas doloresque deponere, Cic. – dimittere curam hanc, Ov. met. 1, 209. – velut in duo pariter bella distenderant curas hominum, hatten die————Besorgnisse gleichs. zwischen zwei Kriegen in gleicher Weise geteilt, Liv. 27,40, 1 (versch. v. curam alcis distendere oben no. I, 1). – omnium tamen non tanta pro Aetolis cura erat, quam ne Philippus regnumque eius grave libertati futurum rebus Graeciae immisceretur, Liv. 27, 30, 5. – mihi maximae curae est non de mea quidem vita, sed me patria sollicitat, Cic.: Pompeius de Clodio iubet nos esse sine cura, Cic. – fuit intactis quoque cura condicione super communi, Hor. ep. 2, 1, 152. – parte curae exonerarunt senatum consulis litterae, Liv. – me his exsolvite curis, Verg.: extenuat corpus cura, Cels. – alqd curam facit m. folg. ne u. Konj., läßt besorgen, daß usw., Tac. ann. 3, 52. – fugere curam, Cic. – quam pro me curam geris, hanc precor, optime, pro me deponas, Verg. Aen. 12, 48 sq. – pectus alcis anxiis implere curis (v. einem Ereignis), Liv.: imponere finem curis, Verg.: primo gravis cura patres incessit, Liv.: affirmatio Pori multiplicem animo regis iniecerat curam, Curt.: u. inicere (alci) curam m. folg. ne u. Konj., Ter. adelph. 708. Curt. 3, 1 (2), 17: inicere alci curam metumque, ne etc., Liv. 5, 7, 4. – cum curis laxati sumus, Cic.: saepissime curam et angorem animi mei sermone et consilio levasti tuo, Cic.: levare (abnehmen) alqm curā od. magnā curā, Cic.: liberare alqm curā, istā curā, magnā curā et sollicitudine, Cic.: ut quoquo modo aut liberarem te istā curā aut certe leva-————rem, Cic. – non tamen invictum animum curae obruunt (erdrücken), Curt.: illum ingens cura atque laetitia simul occupavere, Sall. – partiri curas cum alqo, Verg.: pellere curas vino, Hor., curas e pectore, Sil. – illa restabat cura, ne etc., Liv. – ea me cura vehementissime sollicitat, Cic.: me illa cura sollicitat angitque vehementer, quod (daß) etc., Cic. – solvere alqm curis ceteris, Ter.: curas et corpora somnus solverat, Ov. – videris gravem curam suscepisse vehementerque esse de nobis sollicitus, Cass. in Cic. ep.: maximam hic sollicitudinem curamque sustineo, ne m. folg. Konj., Cic. – traducere animos a minore cura ad summum timorem (v. einem Vorfalle), Cic. – et curā vacare et negotio, Cic.: maternā vacare curā, Plin.: vitare curam domesticorum, sich der S. um den Haushalt entschlagen, Cels.: multiplices animo volvere curas, Catull.2) die Liebessorge, Liebesqual, die Liebe (vgl. Lachmann Prop. 1, 11 [10], 17), c. mea, tua, die Liebe zu mir, zu dir, Ov. u. Prop.: iuvenum curae, Hor.: possum alterius curas sanare recentes, Prop. – meton. (wie μέλημα) = die Geliebte, die Flamme, tua cura, Lycoris, Verg.: Lynceu, tune meam potuisti tangere curam? Prop. – ⇒ Arch. Dat. curai, Elog. clar. vir. 24 im Corp. inscr. Lat. 12. p. 285. -
20 acta fori
ăgo, egi, actum, 3, v. a. (axim = egerim, Pac. ap. Non. 505, 22; Paul. ex Fest. s. v. axitiosi, p. 3 Mull.;I.axit = egerit,
Paul. Diac. 3, 3;AGIER = agi,
Cic. Off. 3, 15;agentum = agentium,
Vulc. Gall. Av. Cass. 4, 6) [cf. agô; Sanscr. ag, aghami = to go, to drive; agmas = way, train = ogmos; agis = race, contest = agôn; perh. also Germ. jagen, to drive, to hunt], to put in motion, to move (syn.: agitare, pellere, urgere).Lit.A.Of cattle and other animals, to lead, drive.a.Absol.: agas asellum, Seip. ap. Cic. de Or. 2, 64, 258:b.jumenta agebat,
Liv. 1, 48:capellas ago,
Verg. E. 1, 13:Pars quia non veniant pecudes, sed agantur, ab actu etc.,
Ov. F. 1, 323:caballum,
Hor. Ep. 1, 18, 36.—With acc. of place, prep., sup., or inf.:B. a.agere bovem Romam,
Curt. 1, 45:equum in hostem,
id. 7, 4:Germani in amnem aguntur,
Tac. H. 5, 21:acto ad vallum equo,
id. A. 2, 13:pecora per calles,
Curt. 7, 11:per devia rura capellas,
Ov. M. 1, 676:pecus pastum,
Varr. L. L. 6, 41, p. 88 Mull.:capellas potum age,
Verg. E. 9, 23:pecus egit altos Visere montes,
Hor. C. 1, 2, 7.—Absol.:b.agmen agens equitum,
Verg. A. 7, 804.—With prep., abl., or inf.:C.vinctum ante se Thyum agebat,
Nep. Dat. 3:agitur praeceps exercitus Lydorum in populos,
Sil. 4, 720:(adulteram) maritus per omnem vicum verbere agit,
Tac. G. 19; Suet. Calig. 27:captivos prae se agentes,
Curt. 7, 6; Liv. 23, 1:acti ante suum quisque praedonem catenati,
Quint. 8, 3, 69:captivos sub curribus agere,
Mart. 8, 26:agimur auguriis quaerere exilia,
Verg. A. 3, 5;and simple for comp.: multis milibus armatorum actis ex ea regione = coactis,
Liv. 44, 31.— In prose: agi, to be led, to march, to go:quo multitudo omnis consternata agebatur,
Liv. 10, 29: si citius agi vellet agmen, that the army would move, or march on quicker, id. 2, 58:raptim agmine acto,
id. 6, 28; so id. 23, 36; 25, 9.— Trop.:egit sol hiemem sub terras,
Verg. G. 4, 51:poemata dulcia sunto Et quocumque volent animum auditoris agunto,
lead the mind, Hor. A. P. 100. —Hence, poet.: se agere, to betake one's self, i. e. to go, to come (in Plaut. very freq.;also in Ter., Verg., etc.): quo agis te?
where are you going? Plaut. Am. 1, 1, 294:unde agis te?
id. Most. 1, 4, 28; so id. ib. 3, 1, 31; id. Mil. 3, 2, 49; id. Poen. 1, 2, 120; id. Pers. 4, 3, 13; id. Trin. 4, 3, 71:quo hinc te agis?
where are you going, Ter. And. 4, 2, 25:Ecce gubernator sese Palinurus agebat,
was moving along, Verg. A. 6, 337:Aeneas se matutinus agebat,
id. ib. 8, 465:is enim se primus agebat,
for he strode on in front, id. ib. 9, 696.—Also without se:Et tu, unde agis?
Plaut. Bacch. 5, 1, 20:Quo agis?
id. Pers. 2, 2, 34:Huc age,
Tib. 2, 5, 2 (unless age is here to be taken with veni at the end of the line).—To drive or carry off (animals or men), to steal, rob, plunder (usually abigere):D.Et redigunt actos in sua rura boves,
Ov. F. 3, 64.—So esp. freq. of men or animals taken as booty in war, while ferre is used of portable things; hence, ferre et agere (as in Gr. agein kai pherein, Hom. Il. 5, 484; and reversed, pherein kai agein, in Hdt. and Xen.; cf.:rapiunt feruntque,
Verg. A. 2, 374:rapere et auferre,
Cic. Off. 1, 14), in gen., to rob, to plunder: res sociorum ferri agique vidit, Liv. 22, 3:ut ferri agique res suas viderunt,
id. 38, 15; so id. 3, 37;so also: rapere agereque: ut ex alieno agro raperent agerentque,
Liv. 22, 1, 2; but portari atque agi means to bear and carry, to bring together, in Caes. B. C. 2, 29 (as pherein kai agein in Plat. Phaedr. 279, C):ne pulcram praedam agat,
Plaut. Aul. 4, 2, 3:urbes, agros vastare, praedas agere,
Sall. J. 20, 8; 32, 3:pecoris et mancipiorum praedas,
id. ib. 44, 5;so eccl. Lat.: agere praedas de aliquo,
Vulg. Jud. 9, 16; ib. 1 Reg. 27, 8; cf. Gron. Obs. 3, 22, 633.—To chase, pursue, press animals or men, to drive about or onwards in flight (for the usual agitare).a.Of animals:b.apros,
Verg. G. 3, 412:cervum,
id. A. 7, 481; cf. id. ib. 4, 71:citos canes,
Ov. H. 5, 20:feros tauros,
Suet. Claud. 21.—Of men:E.ceteros ruerem, agerem,
Ter. Ad. 3, 2, 21 (= prosequerer, premerem, Don.):ita perterritos egerunt, ut, etc.,
Caes. B. G. 4, 12:Demoleos cursu palantis Troas agebat,
Verg. A. 5, 265; cf. id. ib. 1, 574:aliquem in exsilium,
Liv. 25, 2; so Just. 2, 9, 6; 16, 4, 4; 17, 3, 17;22, 1, 16 al.: aliquem in fugam,
id. 16, 2, 3.—Of inanimate or abstract objects, to move, impel, push forwards, advance, carry to or toward any point:F.quid si pater cuniculos agat ad aerarium?
lead, make, Cic. Off. 3, 23, 90:egisse huc Alpheum vias,
made its way, Verg. A. 3, 695:vix leni et tranquillo mari moles agi possunt,
carry, build out, Curt. 4, 2, 8:cloacam maximam sub terram agendam,
to be carried under ground, Liv. 1, 56;so often in the histt., esp. Caes. and Livy, as t. t., of moving forwards the battering engines: celeriter vineis ad oppidum actis,
pushed forwards, up, Caes. B. G. 2, 12 Herz.; so id. ib. 3, 21; 7, 17; id. B. C. 2, 1; Liv. 8, 16:accelerant acta pariter testudine Volsci,
Verg. A. 9, 505 al.:fugere colles campique videntur, quos agimus praeter navem, i. e. praeter quos agimus navem,
Lucr. 4, 391:in litus passim naves egerunt,
drove the ships ashore, Liv. 22, 19:ratem in amnem,
Ov. F. 1, 500:naves in advorsum amnem,
Tac. H. 4, 22.— Poet.: agere navem, to steer or direct a ship, Hor. Ep. 2, 1, 114; so,agere currum,
to drive a chariot, Ov. M. 2, 62; 2, 388 al.—To stir up, to throw out, excite, cause, bring forth (mostly poet.):G.scintillasque agere ac late differre favillam,
to throw out sparks and scatter ashes far around, Lucr. 2, 675:spumas ore,
Verg. G. 3, 203; so Cic. Verr. 2, 4, 66:piceum Flumen agit,
Verg. A. 9, 814:qui vocem cubantes sensim excitant, eandemque cum egerunt, etc.,
when they have brought it forth, Cic. de Or. 1, 59, 251. —Hence, animam agere, to expel the breath of life, give up the ghost, expire:agens animam spumat,
Lucr. 3, 493:anhelans vaga vadit, animam agens,
Cat. 63, 31:nam et agere animam et efflare dicimus,
Cic. Tusc. 1, 9, 19:Hortensius, cum has litteras scripsi, animam agebat,
id. Fam. 8, 13, 2; so Cael. ap. Cic. Fam. 8, 13:eodem tempore et gestum et animam ageres,
Cic. Rosc. Com. 8:Est tanti habere animam ut agam?
Sen. Ep. 101, 12; and with a play upon words: semper agis causas et res agis, Attale, semper. Est, non est, quod agas, Attale, semper agis. Si res et causae desunt, agis, Attale, mulas;Attale, ne quod agas desit, agas animam,
Mart. 1, 80.—Of plants, to put forth or out, to shoot, extend:II.(salices) gemmas agunt,
Varr. R. R. 1, 30:florem agere coeperit ficus,
Col. R. R. 5, 10, 10:frondem agere,
Plin. 18, 6, 8, § 45:se ad auras palmes agit,
Verg. G. 2, 364:(platanum) radices trium et triginta cubitorum egisse,
Varr. R. R. 1, 37, 15:per glebas sensim radicibus actis,
Ov. M. 4, 254; so id. ib. 2, 583:robora suas radices in profundum agunt,
Plin. 16, 31, 56, § 127.—Metaph.:vera gloria radices agit,
Cic. Off. 2, 12, 43:pluma in cutem radices egerat imas,
Ov. M. 2, 582.Trop.A.Spec., to guide, govern:B.Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur,
Verg. A. 1, 574; cf. Forbig. ad h. 1., who considers it the only instance of this use, and compares a similar use of agô; v. L. and S. s. v. II. 2.—In gen., to move, impel, excite, urge to a thing, to prompt or induce to:C.si quis ad illa deus te agat,
Hor. S. 2, 7, 24:una plaga ceteros ad certamen egit,
Liv. 9, 41; 8, 7; 39, 15: quae te, germane, furentem Mens agit in facinus? Ov. M. 5, 14:totis mentibus acta,
Sil. 10, 191:in furorem agere,
Quint. 6, 1, 31:si Agricola in ipsam gloriam praeceps agebatur,
Tac. Agr. 41:provinciam avaritia in bellum egerat,
id. A. 14, 32.—To drive, stir up, excite, agitate, rouse vehemently (cf. agito, II.):D.me amor fugat, agit,
Plaut. Cist. 2, 1, 8:agunt eum praecipitem poenae civium Romanorum,
Cic. Verr. 1, 3:perpetua naturalis bonitas, quae nullis casibus neque agitur neque minuitur,
Nep. Att. 9, 1 Brem.:opportunitas, quae etiam mediocres viros spe praedae transvorsos agit,
i. e. leads astray, Sall. J. 6, 3; 14, 20; so Sen. Ep. 8, 3.— To pursue with hostile intent, to persecute, disturb, vex, to attack, assail (for the usu. agitare; mostly poet.):reginam Alecto stimulis agit undique Bacchi,
Verg. A. 7, 405:non res et agentia (i. e. agitantia, vexantia) verba Lycamben,
Hor. Ep. 1, 19, 25:acerba fata Romanos agunt,
id. Epod 7, 17:diris agam vos,
id. ib. 5, 89:quam deus ultor agebat,
Ov. M. 14, 750:futurae mortis agor stimulis,
Luc. 4, 517; cf. Matth. ad Cic. Mur. § 21.—To drive at something, to pursue a course of action, i. e. to make something an object of action; either in the most general sense, like the Engl. do and the Gr. prattein, for every kind of mental or physical employment; or, in a more restricted sense, to exhibit in external action, to act or perform, to deliver or pronounce, etc., so that after the act is completed nothing remains permanent, e. g. a speech, dance, play, etc. (while facere, to make, poiein, denotes the production of an object which continues to exist after the act is completed; and gerere, the performance of the duties of an office or calling).—On these significations, v. Varr. 6, 6, 62, and 6, 7, 64, and 6, 8, 72.—For the more restricted signif. v. Quint. 2, 18, 1 sq.; cf. Manut. ad Cic. Fam. 7, 12; Hab. Syn. 426.1. a.With the gen. objects, aliquid, nihil, plus, etc.:b.numquam se plus agere quam nihil cum ageret,
Cic. Rep. 1, 17 (cf. with this, id. Off. 3, 1: numquam se minus otiosum esse quam cum otiosus esset): mihi, qui nihil agit, esse omnino non videtur. id. N. D. 2, 16, 46:post satietatem nihil (est) agendum,
Cels. 1, 2.—Hence,Without object:c.aliud agendi tempus, aliud quiescendi,
Cic. N. D. 2, 53, 132; Juv. 16, 49:agendi tempora,
Tac. H. 3, 40:industria in agendo, celeritas in conficiendo,
Cic. Imp. Pomp. 10, 29.—In colloquial lang., to do, to fare, get on: quid agis? what are you doing? M. Tulli, quid agis? Cic. Cat. 1, 11:d.Quid agis?
What's your business? Plaut. Stich. 2, 2, 9; also, How goes it with you? How are you? ti pratteis, Plaut. Curc. 2, 1, 20; Cic. Fam. 7, 11 al.; Hor. S. 1, 9, 4:vereor, quid agat,
how he is, Cic. Att. 9, 17:ut sciatis, quid agam,
Vulg. Ephes. 6, 21:prospere agit anima tua,
fares well, ib. 3 Joan. 2:quid agitur?
how goes it with you? how do you do? how are you? Plaut. Ps. 1, 1, 17; 1, 5, 42; Ter. Eun. 2, 2, 40:Quid intus agitur?
is going on, Plaut. Cas. 5, 2, 20; id. Ps. 1, 5, 42 al.—With nihil or non multum, to do, i. e. to effect, accomplish, achieve nothing, or not much (orig. belonging to colloquial lang., but in the class. per. even in oratorical and poet. style): nihil agit;e.collum obstringe homini,
Plaut. Curc. 5, 3, 29:nihil agis,
you effect nothing, it is of no use, Ter. Ad. 5, 8, 12:nihil agis, dolor! quamvis sis molestus, numquam te esse confitebor malum,
Cic. Tusc. 2, 25, 61 Kuhn.; Matius ap. Cic. Fam. 11, 28, 10: cupis, inquit, abire; sed nihil agis;usque tenebo,
Hor. S. 1, 9, 15:[nihil agis,] nihil assequeris,
Cic. Cat. 1, 6, 15 B. and K.:ubi blanditiis agitur nihil,
Ov. M. 6, 685: egerit non multum, has not done much, Curt. ap. Cic. Fam. 7, 29; cf. Ruhnk. ad Rutil. Lup. p. 120.—In certain circumstances, to proceed, do, act, manage (mostly belonging to familiar style): Thr. Quid nunc agimus? Gn. Quin redimus, What shall we do now? Ter. Eun. 4, 7, 41:2.hei mihi! quid faciam? quid agam?
what shall I do? how shall I act? id. Ad. 5, 3, 3:quid agam, habeo,
id. And. 3, 2, 18 (= quid respondeam habeo, Don.) al.:sed ita quidam agebat,
was so acting, Cic. Lig. 7, 21: a Burro minaciter actum, Burrus [p. 75] proceeded to threats, Tac. A. 13, 21.—To pursue, do, perform, transact (the most usual signif. of this word; in all periods; syn.: facere, efficere, transigere, gerere, tractare, curare): cui quod agat institutumst nullo negotio id agit, Enn. ap. Gell. 19, 10, 12 (Trag. v. 254 Vahl.): ut quae egi, ago, axim, verruncent bene, Pac. ap. Non. 505, 23 (Trag. Rel. p. 114 Rib.):3.At nihil est, nisi, dum calet, hoc agitur,
Plaut. Poen. 4, 2, 92:Ut id agam, quod missus huc sum,
id. Ps. 2, 2, 44: homines quae agunt vigilantes, agitantque, ea si cui in somno accidunt, minus mirum est, Att. ap. Cic. Div. 1, 22, 45:observabo quam rem agat,
what he is going to do, Plaut. Am. 1, 1, 114:Id quidem ago,
That is what I am doing, Verg. E. 9, 37:res vera agitur,
Juv. 4, 35:Jam tempus agires,
Verg. A. 5, 638:utilis rebus agendis,
Juv. 14, 72:grassator ferro agit rem,
does the business with a dagger, id. 3, 305; 6, 659 (cf.:gladiis geritur res,
Liv. 9, 41):nihil ego nunc de istac re ago,
do nothing about that matter, Plaut. Truc. 4, 4, 8:postquam id actumst,
after this is accomplished, id. Am. 1, 1, 72; so,sed quid actumst?
id. Ps. 2, 4, 20:nihil aliud agebam nisi eum defenderem,
Cic. Sull. 12:ne quid temere ac fortuitu, inconsiderate negligenterque agamus,
id. Off. 1, 29:agamus quod instat,
Verg. E. 9, 66:renuntiaverunt ei omnia, quae egerant,
Vulg. Marc. 6, 30; ib. Act. 5, 35:suum negotium agere,
to mind one's business, attend to one's own affairs, Cic. Off. 1, 9; id. de Or. 3, 55, 211; so,ut vestrum negotium agatis,
Vulg. 1 Thess. 4, 11:neque satis Bruto constabat, quid agerent,
Caes. B. G. 3, 14:postquam res in Africa gestas, quoque modo actae forent, fama divolgavit,
Sall. J. 30, 1:sed tu delibera, utrum colloqui malis an per litteras agere quae cogitas,
Nep. Con. 3, 8 al. —With the spec. idea of completing, finishing: jucundi acti labores, a proverb in Cic. Fin. 2, 32, 105.—To pursue in one's mind, to drive at, to revolve, to be occupied with, think upon, have in view, aim at (cf. agito, II. E., volvo and voluto):4.nescio quid mens mea majus agit,
Ov. H. 12, 212:hoc variis mens ipsa modis agit,
Val. Fl. 3, 392:agere fratri proditionem,
Tac. H. 2, 26:de intranda Britannia,
id. Agr. 13.—With a verbal subst., as a favorite circumlocution for the action indicated by the subst. (cf. in Gr. agô with verbal subst.):5.rimas agere (sometimes ducere),
to open in cracks, fissures, to crack, Cic. Att. 14, 9; Ov. M. 2, 211; Luc. 6, 728: vos qui regalis corporis custodias agitis, keep watch over, guard, Naev. ap. Non. 323, 1; so Liv. 5, 10:vigilias agere,
Cic. Verr. 4, 43, 93; Nep. Thras. 4; Tac. H. 3, 76:excubias alicui,
Ov. F. 3, 245:excubias,
Tac. H. 4, 58:pervigilium,
Suet. Vit. 10:stationem agere,
to keep guard, Liv. 35, 29; Tac. H. 1, 28:triumphum agere,
to triumph, Cic. Fam. 3, 10; Ov. M. 15, 757; Suet. Dom. 6:libera arbitria agere,
to make free decisions, to decide arbitrarily, Liv. 24, 45; Curt. 6, 1, 19; 8, 1, 4:paenitentiam agere,
to exercise repentance, to repent, Quint. 9, 3, 12; Petr. S. 132; Tac. Or. 15; Curt. 8, 6, 23; Plin. Ep. 7, 10; Vulg. Lev. 5, 5; ib. Matt. 3, 2; ib. Apoc. 2, 5:silentia agere,
to maintain silence, Ov. M. 1, 349:pacem agere,
Juv. 15, 163:crimen agere,
to bring accusation, to accuse, Cic. Verr. 4, 22, 48:laborem agere,
id. Fin. 2, 32:cursus agere,
Ov. Am. 3, 6, 95:delectum agere,
to make choice, to choose, Plin. 7, 29, 30, § 107; Quint. 10, 4, 5:experimenta agere,
Liv. 9, 14; Plin. 29, 1, 8, § 18:mensuram,
id. 15, 3, 4, § 14:curam agere,
to care for, Ov. H. 15, 302; Quint. 8, prooem. 18:curam ejus egit,
Vulg. Luc. 10, 34:oblivia agere,
to forget, Ov. M. 12, 540:nugas agere,
to trifle, Plaut. Cist. 2, 3, 29; id. As. 1, 1, 78, and often:officinas agere,
to keep shop, Inscr. Orell. 4266.—So esp.: agere gratias ( poet. grates; never in sing. gratiam), to give thanks, to thank; Gr. charin echein ( habere gratiam is to be or feel grateful; Gr. charin eidenai; and referre gratiam, to return a favor, requite; Gr. charin apodidonai; cf. Bremi ad Nep. Them. 8, 7):diis gratias pro meritis agere,
Plaut. Am. 1, 1, 26:Haud male agit gratias,
id. Aul. 4, 4, 31:Magnas vero agere gratias Thais mihi?
Ter. Eun. 3, 1, 1:Dis magnas merito gratias habeo atque ago,
id. Phorm. 5, 6, 80: Lentulo nostro egi per litteras tuo nomine gratias diligenter, Cic. Fam. 1, 10: immortales ago tibi gratias agamque dum vivam;nam relaturum me adfirmare non possum,
id. ib. 10, 11, 1: maximas tibi omnes gratias agimus, C. Caesar;majores etiam habemus,
id. Marcell. 11, 33:Trebatio magnas ago gratias, quod, etc.,
id. Fam. 11, 28, 8: renuntiate gratias regi me agere;referre gratiam aliam nunc non posse quam ut suadeam, ne, etc.,
Liv. 37, 37: grates tibi ago, summe Sol, vobisque, reliqui Caelites, * Cic. Rep. 6, 9:gaudet et invito grates agit inde parenti,
Ov. M. 2, 152; so id. ib. 6, 435; 484; 10, 291; 681; 14, 596; Vulg. 2 Reg. 8, 10; ib. Matt. 15, 36 al.;and in connection with this, laudes agere: Jovis fratri laudes ago et grates gratiasque habeo,
Plaut. Trin. 4, 1, 2:Dianae laudes gratesque agam,
id. Mil. 2, 5, 2; so,diis immortalibus laudesque et grates egit,
Liv. 26, 48:agi sibi gratias passus est,
Tac. Agr. 42; so id. H. 2, 71; 4, 51; id. A. 13, 21; but oftener grates or gratis in Tac.:Tiberius egit gratis benevolentiae patrum, A. 6, 2: agit grates,
id. H. 3, 80; 4, 64; id. A. 2, 38; 2, 86; 3, 18; 3, 24; 4, 15 al.—Of time, to pass, spend (very freq. and class.): Romulus in caelo cum dis agit aevom, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 12, 28; so Pac. id. ib. 2, 21, 49, and Hor. S. 1, 5, 101:6.tempus,
Tac. H. 4, 62; id. A. 3, 16: domi aetatem, Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6:aetatem in litteris,
Cic. Leg. 2, 1, 3:senectutem,
id. Sen. 3, 7; cf. id. ib. 17, 60:dies festos,
id. Verr. 2, 4, 48; Tac. G. 17:otia secura,
Verg. G. 3, 377; Ov. F. 1, 68; 4, 926:ruri agere vitam,
Liv. 7, 39, and Tac. A. 15, 63:vitam in terris,
Verg. G. 2, 538:tranquillam vitam agere,
Vulg. 1 Tim. 2, 2:Hunc (diem) agerem si,
Verg. A. 5, 51:ver magnus agebat Orbis,
id. G. 2, 338:aestiva agere,
to pass, be in, summer quarters, Liv. 27, 8; 27, 21; Curt. 5, 8, 24.— Pass.:menses jam tibi esse actos vides,
Plaut. Am. 1, 3, 2:mensis agitur hic septimus,
Ter. Hec. 3, 3, 34, and Ov. M. 7, 700:melior pars acta (est) diei,
Verg. A. 9, 156; Juv. 4, 66; Tac. A. 15, 63:acta est per lacrimas nox,
Ov. H. 12, 58 Ruhnk.:tunc principium anni agebatur,
Liv. 3, 6:actis quindecim annis in regno,
Just. 41, 5, 9:Nona aetas agitur,
Juv. 13, 28 al. —With annus and an ordinal, to be of a certain age, to be so old:quartum annum ago et octogesimum,
am eighty-four years old, Cic. Sen. 10, 32:Annum agens sextum decimum patrem amisit,
Suet. Caes. 1.—Metaph.: sescentesimum et quadragesimum annum urbs nostra agebat, was in its 640 th year, Tac. G. 37.— Hence also absol. (rare), to pass or spend time, to live, to be, to be somewhere:civitas laeta agere,
was joyful, Sall. J. 55, 2:tum Marius apud primos agebat,
id. ib. 101, 6:in Africa, qua procul a mari incultius agebatur,
id. ib. 89, 7:apud illos homines, qui tum agebant,
Tac. A. 3, 19:Thracia discors agebat,
id. ib. 3, 38:Juxta Hermunduros Naristi agunt,
Tac. G. 42:ultra jugum plurimae gentes agunt,
id. ib. 43:Gallos trans Padum agentes,
id. H. 3, 34:quibus (annis) exul Rhodi agit,
id. A. 1, 4:agere inter homines desinere,
id. ib. 15, 74:Vitellius non in ore volgi agere,
was not in the sight of the people, id. H. 3, 36:ante aciem agere,
id. G. 7; and:in armis agere,
id. A. 14, 55 = versari.—In the lang. of offerings, t. t., to despatch the victim, to kill, slay. In performing this rite, the sacrificer asked the priest, agone, shall I do it? and the latter answered, age or hoc age, do it:7.qui calido strictos tincturus sanguine cultros semper, Agone? rogat, nec nisi jussus agit,
Ov. F. 1. 321 (cf. agonia and agonalia):a tergo Chaeream cervicem (Caligulae) gladio caesim graviter percussisse, praemissa voce,
hoc age, Suet. Calig. 58; id. Galb. 20. —This call of the priest in act of solemn sacrifice, Hoc age, warned the assembled multitude to be quiet and give attention; hence hoc or id and sometimes haec or istuc agere was used for, to give attention to, to attend to, to mind, heed; and followed by ut or ne, to pursue a thing, have it in view, aim at, design, etc.; cf. Ruhnk. ad Ter. And. 1, 2, 15, and Suet. Calig. 58: hoc agite, Plaut. As. prol. init.:Hoc age,
Hor. S. 2, 3, 152; id. Ep. 1, 6, 31:Hoc agite, of poetry,
Juv. 7, 20:hoc agamus,
Sen. Clem. 1, 12:haec agamus,
Cic. Tusc. 1, 49:agere hoc possumus,
Lucr. 1, 41; 4, 969; Juv. 7, 48:hoccine agis an non? hoc agam,
id. ib., Ter. And. 1, 2, 15; 2, 5, 4:nunc istuc age,
id. Heaut. 3, 2, 47; id. Phorm. 2, 3, 3 al.:Hoc egit civis Romanus ante te nemo,
Cic. Lig. 4, 11:id et agunt et moliuntur,
id. Mur. 38:(oculi, aures, etc.) quasi fenestrae sunt animi, quibus tamen sentire nihil queat mens, nisi id agat et adsit,
id. Tusc. 1, 20, 46: qui id egerunt, ut gentem... collocarent, aimed at this, that, etc., id. Cat. 4, 6, 12:qui cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur,
keep it in view, that, id. Off. 1, 13, 41:idne agebas, ut tibi cum sceleratis, an ut cum bonis civibus conveniret?
id. Lig. 6, 18:Hoc agit, ut doleas,
Juv. 5, 157:Hoc age, ne mutata retrorsum te ferat aura,
Hor. Ep. 1, 18, 88:Quid tuus ille destrictus gladius agebat?
have in view, mean, Cic. Leg. 3, 9:Quid aliud egimus nisi ut, quod hic potest, nos possemus?
id. ib. 4, 10:Sin autem id actum est, ut homines postremi pecuniis alienis locupletarentur,
id. Rosc. Am. 47, 137:certiorem eum fecit, id agi, ut pons dissolveretur,
Nep. Them. 5, 1:ego id semper egi, ne bellis interessem,
Cic. Fam. 4, 7.—Also, the opp.: alias res or aliud agere, not to attend to, heed, or observe, to pursue secondary or subordinate objects: Ch. Alias res agis. Pa. Istuc ago equidem, Ter. Eun. 2, 3, 57; id. Hec. 5, 3, 28:usque eo animadverti eum jocari atque alias res agere,
Cic. Rosc. Am. 22:atqui vides, quam alias res agamus,
id. de Or. 3, 14, 51; id. Brut. 66, 233:aliud agens ac nihil ejusmodi cogitans,
id. Clu. 64.—In relation to public affairs, to conduct, manage, carry on, administer: agere bellum, to carry on or wage war (embracing the whole theory and practice of war, while bellum gerere designates the bodily and mental effort, and the bearing of the necessary burdens; and bellum facere, the actual outbreak of hostile feelings, v. Herz. ad Caes. B. G. 28):8.qui longe alia ratione ac reliqui Galli bellum agere instituerunt,
Caes. B. G. 3, 28:Antiochus si tam in agendo bello parere voluisset consiliis ejus (Hannibalis) quam in suscipiendo instituerat, etc.,
Nep. Hann. 8, 3; Curt. 4, 10, 29:aliena bella mercedibus agere,
Mel. 1, 16:Bellaque non puero tractat agenda puer,
Ov. A. A. 1, 182 (also in id. Tr. 2, 230, Gron. Observ. 2, 3, 227, for the usu. obit, with one MS., reads agit; so Merkel).— Poet.:Martem for bellum,
Luc. 4, 2: agere proelium, to give battle (very rare):levibus proeliis cum Gallis actis,
Liv. 22, 9.—Of offices, employments, etc., to conduct, exercise, administer, hold:forum agere,
to hold court, Cic. Fam. 8, 6; and:conventus agere,
to hold the assizes, id. Verr. 5, 11, 28; Caes. B. G. 1, 54; 6, 44;used of the governors of provinces: judicium agere,
Plin. 9, 35, 58, § 120:vivorum coetus agere,
to make assemblies of, to assemble, Tac. A. 16, 34:censum agere,
Liv. 3, 22; Tac. A. 14, 46; Suet. Aug. 27:recensum agere,
id. Caes. 41:potestatem agere,
Flor. 1, 7, 2:honorem agere,
Liv. 8, 26:regnum,
Flor. 1, 6, 2:rem publicam,
Dig. 4, 6, 35, § 8:consulatum,
Quint. 12, 1, 16:praefecturam,
Suet. Tib. 6:centurionatum,
Tac. A. 1, 44:senatum,
Suet. Caes. 88:fiscum agere,
to have charge of the treasury, id. Dom. 12:publicum agere,
to collect the taxes, id. Vesp. 1:inquisitionem agere,
Plin. 29, 1, 8, § 18:curam alicujus rei agere,
to have the management of, to manage, Liv. 6, 15; Suet. Claud. 18:rei publicae curationem agens,
Liv. 4, 13: dilectum agere, to make a levy, to levy (postAug. for dilectum habere, Cic., Caes., Sall.), Quint. 12, 3, 5; Tac. A. 2, 16; id. Agr. 7 and 10; id. H. 2, 16, 12; Suet. Calig. 43. —Of civil and political transactions in the senate, the forum, before tribunals of justice, etc., to manage or transact, to do, to discuss, plead, speak, deliberate; constr. aliquid or de aliqua re:a.velim recordere, quae ego de te in senatu egerim, quae in contionibus dixerim,
Cic. Fam. 5, 2; 1, 9:de condicionibus pacis,
Liv. 8, 37:de summa re publica,
Suet. Caes. 28:cum de Catilinae conjuratione ageretur in curia,
id. Aug. 94:de poena alicujus,
Liv. 5, 36:de agro plebis,
id. 1, 46.—Hence the phrase: agere cum populo, of magistrates, to address the people in a public assembly, for the purpose of obtaining their approval or rejection of a thing (while [p. 76] agere ad populum signifies to propose, to bring before the people):cum populo agere est rogare quid populum, quod suffragiis suis aut jubeat aut vetet,
Gell. 13, 15, 10:agere cum populo de re publica,
Cic. Verr. 1, 1, 12; id. Lael. 25, 96:neu quis de his postea ad senatum referat neve cum populo agat,
Sall. C. 51, 43.—So also absol.:hic locus (rostra) ad agendum amplissimus,
Cic. Imp. Pomp. 1:Metellus cum agere coepisset, tertio quoque verbo orationis suae me appellabat,
id. Fam. 5, 2.— Transf. to common life.Agere cum aliquo, de aliquo or re or ut, to treat, deal, negotiate, confer, talk with one about a person or thing; to endeavor to persuade or move one, that, etc.: nihil age tecum (sc. cum odore vini);b.ubi est ipsus (vini lepos)?
I have nothing to do with you, Plaut. Curc. 1, 2, 11:Quae (patria) tecum, Catilina, sic agit,
thus pleads, Cic. Cat. 1, 6, 18:algae Inquisitores agerent cum remige nudo,
Juv. 4, 49:haec inter se dubiis de rebus agebant,
thus treated together, Verg. A. 11, 445:de quo et praesens tecum egi diligenter, et scripsi ad te accurate antea,
Cic. Fam. 13, 75:egi cum Claudia et cum vestra sorore Mucia, ut eum ab illa injuria deterrerent,
id. ib. 5, 2:misi ad Metellum communes amicos, qui agerent cum eo, ut de illa mente desisteret,
id. ib. 5, 2:Callias quidam egit cum Cimone, ut eam (Elpinicen) sibi uxorem daret,
Nep. Cim. 1, 3.—Also absol.:Alcibiades praesente vulgo agere coepit,
Nep. Alc. 8, 2:si qua Caesares obtinendae Armeniae egerant,
Tac. A. 15, 14:ut Lucretius agere varie, rogando alternis suadendoque coepit,
Liv. 2, 2.—In Suet. once agere cum senatu, with acc. and inf., to propose or state to the Senate:Tiberius egit cum senatu non debere talia praemia tribui,
Suet. Tib. 54.—With the advv. bene, praeclare, male, etc., to deal well or ill with one, to treat or use well or ill:9.facile est bene agere cum eis, etc.,
Cic. Phil. 14, 11:bene egissent Athenienses cum Miltiade, si, etc.,
Val. Max. 5, 3, 3 ext.; Vulg. Jud. 9, 16:praeclare cum aliquo agere,
Cic. Sest. 23:Male agis mecum,
Plaut. As. 1, 3, 21:qui cum creditoribus suis male agat,
Cic. Quinct. 84; and:tu contra me male agis,
Vulg. Jud. 11, 27.—Freq. in pass., to be or go well or ill with one, to be well or badly off:intelleget secum actum esse pessime,
Cic. Verr. 2, 3, 50:praeclare mecum actum puto,
id. Fam. 9, 24; so id. ib. 5, 18: exstat cujusdam non inscitus jocus bene agi potuisse cum rebus humanis, si Domitius pater talem habuisset uxorem, it would have gone well with human affairs, been well for mankind, if, etc., Suet. Ner. 28.—Also absol. without cum: agitur praeclare, si nosmet ipsos regere possumus, it is well done if, etc., it is a splendid thing if, etc., Cic. Fam. 4, 14:vivitur cum eis, in quibus praeclare agitur si sunt simulacra virtutis,
id. Off. 1, 15:bene agitur pro noxia,
Plaut. Mil. 5, 23.—Of transactions before a court or tribunal.a.Aliquid agere ex jure, ex syngrapha, ex sponso, or simply the abl. jure, lege, litibus, obsignatis tabellis, causa, to bring an action or suit, to manage a cause, to plead a case:b.ex jure civili et praetorio agere,
Cic. Caecin. 12:tamquam ex syngrapha agere cum populo,
to litigate, id. Mur. 17:ex sponso egit,
id. Quint. 9: Ph. Una injuriast Tecum. Ch. Lege agito ergo, Go to law, then, Ter. Phorm. 5, 8, 90:agere lege in hereditatem,
Cic. de Or. 1, 38, 175; Ov. F. 1, 48; Liv. 9, 46:cum illo se lege agere dicebat,
Nep. Tim. 5: summo jure agere, to assert or claim one's right to the full extent of the law, Cic. Off. 1, 11:non enim gladiis mecum, sed litibus agetur,
id. Q. Fr. 1, 4:causa quam vi agere malle,
Tac. A. 13, 37:tabellis obsignatis agis mecum,
Cic. Tusc. 5, 11, 33:Jure, ut opinor, agat, jure increpet inciletque,
with right would bring her charge, Lucr. 3, 963; so,Castrensis jurisdictio plura manu agens,
settles more cases by force, Tac. Agr. 9:ubi manu agitur,
when the case is settled by violent hands, id. G. 36.—Causam or rem agere, to try or plead a case; with apud, ad, or absol.:c.causam apud centumviros egit,
Cic. Caecin. 24:Caesar cum ageret apud censores,
Varr. R. R. 1, 7, 10; so with adversus:egi causam adversus magistratus,
Vulg. 2 Esdr. 13, 11:orator agere dicitur causam,
Varr. L. L. 6, 42: causam isto modo agere, Cic. Lig. 4, 10; Tac. Or. 5; 11; 14; Juv. 2, 51; 14, 132:agit causas liberales,
Cic. Fam. 8, 9: qui ad rem agendam adsunt, M. Cael. ap. Quint. 11, 1, 51:cum (M. Tullius) et ipsam se rem agere diceret,
Quint. 12, 10, 45: Gripe, accede huc;tua res agitur,
is being tried, Plaut. Rud. 4, 4, 104; Quint. 8, 3, 13;and extra-judicially: rogo ad Caesarem meam causam agas,
Cic. Fam. 5, 10:Una (factio) populi causam agebat, altera optimatum,
Nep. Phoc. 3; so, agere, absol., to plead' ad judicem sic agi solet, Cic. Lig. 10:tam solute agere, tam leniter,
id. Brut. 80:tu istuc nisi fingeres, sic ageres?
id. ib. 80; Juv. 7, 143 and 144; 14, 32.— Transf. to common life; with de or acc., to discuss, treat, speak of:Sed estne hic ipsus, de quo agebam?
of whom I was speaking, Ter. Ad. 1, 1, 53:causa non solum exponenda, sed etiam graviter copioseque agenda est,
to be discussed, Cic. Div. in Caecil. 12; id. Verr. 1, 13, 37:Samnitium bella, quae agimus,
are treating of, Liv. 10, 31.—Hence,Agere aliquem reum, to proceed against one as accused, to accuse one, Liv. 4, 42; 24, 25; Tac. A. 14, 18:d.reus agitur,
id. ib. 15, 20; 3, 13; and with the gen. of the crime, with which one is charged:agere furti,
to accuse of theft, Cic. Fam. 7, 22:adulterii cum aliquo,
Quint. 4, 4, 8:injuriarum,
id. 3, 6, 19; and often in the Pandects.—Pass. of the thing which is the subject of accusation, to be in suit or in question; it concerns or affects, is about, etc.:(α).non nunc pecunia, sed illud agitur, quomodo, etc.,
Ter. Heaut. 3, 1, 67:non capitis ei res agitur, sed pecuniae,
the point in dispute, id. Phorm. 4, 3, 26:aguntur injuriae sociorum, agitur vis legum, agitur existimatio, veritasque judiciorum,
Cic. Verr. 2, 4, 51:si magna res, magna hereditas agetur,
id. Fin. 2, 17: qua de re agitur, what the point of dispute or litigation is, id. Brut. 79.—Hence, trop.,Res agitur, the case is on trial, i. e. something is at stake or at hazard, in peril, or in danger:(β).at nos, quarum res agitur, aliter auctores sumus,
Plaut. Stich. 1, 2, 72:quasi istic mea res minor agatur quam tua,
Ter. Heaut. 2, 3, 113:agitur populi Romani gloria, agitur salus sociorum atque amicorum, aguntur certissima populi Romani vectigalia et maxima, aguntur bona multorum civium,
Cic. Imp. Pomp. 2, 6:in quibus eorum aut caput agatur aut fama,
id. Lael. 17, 61; Nep. Att. 15, 2:non libertas solum agebatur,
Liv. 28, 19; Sen. Clem. 1, 20 al.:nam tua res agitur, paries cum proximus ardet,
Hor. Ep. 1, 18, 84 (= in periculo versatur, Lambin.):agitur pars tertia mundi,
is at stake, I am in danger of losing, Ov. M. 5, 372.—Res acta est, the case is over (and done for): acta haec res est;(γ).perii,
this matter is ended, Ter. Heaut. 3, 3, 3: hence, actum est de aliquo or aliqua re, it is all over with a person or thing:actum hodie est de me,
Plaut. Ps. 1, 1, 63:jam de Servio actum,
Liv. 1, 47:actum est de collo meo,
Plaut. Trin. 3, 4, 194.—So also absol.: actumst;ilicet me infelicem,
Plaut. Cist. 4, 2, 17:si animus hominem pepulit, actumst,
id. Trin. 2, 2, 27; Ter. And. 3, 1, 7; Cic. Att. 5, 15:actumst, ilicet, peristi,
Ter. Eun. 1, 1, 9: periimus;actumst,
id. Heaut. 3, 3, 3.—Rem actam agere, to plead a case already finished, i. e. to act to no purpose:10. a.rem actam agis,
Plaut. Ps. 1, 3, 27; id. Cist. 4, 2, 36; Liv. 28, 40; so,actum or acta agere: actum, aiunt, ne agas,
Ter. Phorm. 2, 3, 72; Cic. Att. 9, 18:acta agimus,
id. Am. 22.—Of an orator, Cic. de Or. 1, 31, 142; cf. id. ib. 2, 19, 79:b.quae sic ab illo acta esse constabat oculis, voce, gestu, inimici ut lacrimas tenere non possent,
id. ib. 3, 56, 214:agere fortius et audentius volo,
Tac. Or. 18; 39.—Of an actor, to represent, play, act:11.Ipse hanc acturust Juppiter comoediam,
Plaut. Am. prol. 88; so,fabulam,
Ter. Ad. prol. 12; id. Hec. prol. 22:dum haec agitur fabula,
Plaut. Men. prol. 72 al.:partis,
to have a part in a play, Ter. Phorm. prol. 27:Ballionem illum cum agit, agit Chaeream,
Cic. Rosc. Com. 7:gestum agere in scaena,
id. de Or. 2, 57:dicitur canticum egisse aliquanto magis vigente motu,
Liv. 7, 2 al. — Transf. to other relations, to represent or personate one, to act the part of, to act as, behave like: has partes lenitatis semper egi, Cic. Mur. 3:egi illos omnes adulescentes, quos ille actitat,
id. Fam. 2, 9:amicum imperatoris,
Tac. H. 1, 30:exulem,
id. A. 1, 4:socium magis imperii quam ministrum,
id. H. 2, 83:senatorem,
Tac. A. 16, 28.—So of things poetically:utrinque prora frontem agit,
serves as a bow, Tac. G. 44.—Se agere = se gerere, to carry one's self, to behave, deport one's self:12.tanta mobilitate sese Numidae agunt,
Sall. J. 56, 5:quanto ferocius ante se egerint,
Tac. H. 3, 2 Halm:qui se pro equitibus Romanis agerent,
Suet. Claud. 25:non principem se, sed ministrum egit,
id. ib. 29:neglegenter se et avare agere,
Eutr. 6, 9:prudenter se agebat,
Vulg. 1 Reg. 18, 5:sapienter se agebat,
ib. 4 Reg. 18, 7. —Also absol.:seditiose,
Tac. Agr. 7:facile justeque,
id. ib. 9:superbe,
id. H. 2, 27:ex aequo,
id. ib. 4, 64:anxius et intentus agebat,
id. Agr. 5.—Imper.: age, agite, Ter., Tib., Lucr., Hor., Ov., never using agite, and Catull. never age, with which compare the Gr. age, agete (also accompanied by the particles dum, eia, en, ergo, igitur, jam, modo, nuncjam, porro, quare, quin, sane, vero, verum, and by sis); as an exclamation.a.In encouragement, exhortation, come! come on! (old Engl. go to!) up! on! quick! (cf. I. B. fin.).(α).In the sing.:(β).age, adsta, mane, audi, Enn. ap. Delr. Synt. 1, 99: age i tu secundum,
come, follow me! Plaut. Am. 2, 1, 1:age, perge, quaeso,
id. Cist. 2, 3, 12:age, da veniam filio,
Ter. Ad. 5, 8, 14:age, age, nunc experiamur,
id. ib. 5, 4, 23:age sis tu... delude,
Plaut. As. 3, 3, 89; id. Ep. 3, 4, 39; Cic. Tusc. 2, 18; id. Rosc. Am. 16:quanto ferocius ante se egerint, agedum eam solve cistulam,
Plaut. Am. 2, 2, 151; id. Capt. 3, 4, 39:Agedum vicissim dic,
Ter. Heaut. 2, 3, 69; id. Eun. 4, 4, 27:agedum humanis concede,
Lucr. 3, 962:age modo hodie sero,
Ter. Heaut. 2, 3, 103:age nuncjam,
id. And. 5, 2, 25:En age, quid cessas,
Tib. 2, 2, 10:Quare age,
Verg. A. 7, 429:Verum age,
id. ib. 12, 832:Quin age,
id. G. 4, 329:en, age, Rumpe moras,
id. ib. 3, 43:eia age,
id. A. 4, 569.—In the plur.:b.agite, pugni,
up, fists, and at 'em! Plaut. Am. 1, 1, 146:agite bibite,
id. Curc. 1, 1, 88; id. Stich. 1, 3, 68:agite in modum dicite,
Cat. 61, 38:Quare agite... conjungite,
id. 64, 372; Verg. A. 1, 627:vos agite... volvite,
Val. Fl. 3, 311:agite nunc, divites, plorate,
Vulg. Jac. 5, 1:agitedum,
Liv. 3, 62.—Also age in the sing., with a verb in the plur. (cf. age tamnete, Hom. Od. 3, 332; age dê trapeiomen, id. Il. 3, 441):age igitur, intro abite,
Plaut. Mil. 3, 3, 54:En agedum convertite,
Prop. 1, 1, 21:mittite, agedum, legatos,
Liv. 38, 47:Ite age,
Stat. Th. 10, 33:Huc age adeste,
Sil. 11, 169.—In transitions in discourse, well then! well now! well! (esp. in Cic. Or. very freq.). So in Plaut. for resuming discourse that has been interrupted: age, tu interea huic somnium narra, Curc. 2, 2, 5: nunc age, res quoniam docui non posse creari, etc., well now, since I have taught, etc., Lucr. 1, 266:c.nunc age, quod superest, cognosce et clarius audi,
id. 1, 920; so id. 1, 952; 2, 62; 333; 730; 3, 418;4, 109 al.: age porro, tu, qui existimari te voluisti interpretem foederum, cur, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 22; so id. Rosc. Am. 16; id. Part. 12; id. Att. 8, 3.—And age (as in a.) with a verb in the plur.:age vero, ceteris in rebus qualis sit temperantia considerate,
Cic. Imp. Pomp. 14; so id. Sull. 26; id. Mil. 21; id. Rosc. Am. 37.—As a sign of assent, well! very well! good! right! Age, age, mansero, Plaut. As. 2, 2, 61: age, age, jam ducat;► Position.dabo,
Ter. Phorm. 4, 3, 57:Age, veniam,
id. And. 4, 2, 30:age, sit ita factum,
Cic. Mil. 19:age sane,
Plaut. Ps. 5, 2, 27; Cic. Fin. 2, 35, 119.—Age, used with another verb in the imperative, regularly stands before it, but in poetry, for the sake of the metre, it,I.Sometimes follows such verb; as,a.In dactylic metre:b.Cede agedum,
Prop. 5, 9, 54:Dic age,
Verg. A. 6, 343; Hor. S. 2, 7, 92; Ov. F. 1, 149:Esto age,
Pers. 2, 42:Fare age,
Verg. A. 3, 362:Finge age,
Ov. H. 7, 65:Redde age,
Hor. S. 2, 8, 80:Surge age,
Verg. A. 3, 169; 8, 59; 10, 241; Ov. H. 14, 73:Vade age,
Verg. A. 3, 462; 4, 422; so,agite: Ite agite,
Prop. 4, 3, 7.—In other metres (very rarely):II.appropera age,
Plaut. Cas. 2, 2, 38:dic age,
Hor. C. 1, [p. 77] 32, 3; 2, 11, 22;3, 4, 1.—So also in prose (very rarely): Mittite agedum,
Liv. 38, 47:procedat agedum ad pugnam,
id. 7, 9.—It is often separated from such verb:1.age me huc adspice,
Plaut. Am. 2, 2, 118; id. Capt. 5, 2, 1:Age... instiga,
Ter. And. 4, 2, 10; 5, 6, 11:Quare agite... conjungite,
Cat. 64, 372:Huc age... veni,
Tib. 2, 5, 2:Ergo age cervici imponere nostrae,
Verg. A. 2, 707:en age segnis Rumpe moras,
id. G. 3, 42:age te procellae Crede,
Hor. C. 3, 27, 62:Age jam... condisce,
id. ib. 4, 11, 31; id. S. 2, 7, 4.—Hence,ăgens, entis, P. a.A.Adj.1.Efficient, effective, powerful (only in the rhet. lang. of Cic.):► 2.utendum est imaginibus agentibus, acribus, insignitis,
Cic. de Or. 2, 87, 358:acre orator, incensus et agens,
id. Brut. 92, 317.— Comp. and sup. not used.Agentia verba, in the grammarians, for verba activa, Gell. 18, 12.—B.Subst.: ăgentes, ium.a.Under the emperors, a kind of secret police (also called frumentarii and curiosi), Aur. Vict. Caes. 39 fin.; Dig. 1, 12; 1, 20; 21; 22; 23, etc.; Amm. 15, 3; 14, 11 al.—b.For agrimensores, land-surveyors, Hyg. Lim. p. 179.—2.actus, a, um, P. a. Lit., that has been transacted in the Senate, in the forum, before the courts of justice, etc.; hence,A.actum, i, n., a public transaction in the Senate, before the people, or before a single magistrate:B.actum ejus, qui in re publica cum imperio versatus sit,
Cic. Phil. 1, 7:acta Caesaris servanda censeo,
id. ib. 1, 7:acta tui praeclari tribunatus,
id. Dom. 31.—acta publĭca, or absol.: acta, orum, n., the register of public acts, records, journal. Julius Caesar, in his consulship, ordered that the doings of the Senate (diurna acta) should be made public, Suet. Caes. 20; cf. Ernest. Exc. 1;1.but Augustus again prohibited it,
Suet. Aug. 36. Still the acts of the Senate were written down, and, under the succeeding emperors. certain senators were appointed to this office (actis vel commentariis Senatus conficiendis), Tac. A. 5, 4. They had also public registers of the transactions of the assemblies of the people, and of the different courts of justice;also of births and deaths, marriages, divorces, etc., which were preserved as sources of future history.—Hence, diurna urbis acta,
the city journal, Tac. A. 13, 31:acta populi,
Suet. Caes. 20:acta publica,
Tac. A. 12, 24; Suet. Tib. 8; Plin. Ep. 7, 33:urbana,
id. ib. 9, 15; which were all comprehended under the gen. name acta.With the time added:2.acta eorum temporum,
Plin. 7, 13, 11, § 60:illius temporis,
Ascon. Mil. 44, 16:ejus anni,
Plin. 2, 56, 57, § 147.—Absol., Cic. Fam. 12, 8; 22, 1; 28, 3; Sen. Ben. 2, 10; 3, 16; Suet. Calig. 8; Quint. 9, 3; Juv. 2, 136: Quis dabit historico, quantum daret acta legenti, i. e. to the actuarius, q. v., id. 7, 104; cf. Bahr's Rom. Lit. Gesch. 303.—C.acta triumphōrum, the public record of triumphs, fuller than the Fasti triumphales, Plin. 37, 2, 6, § 12.—D.acta fŏri (v. Inscr. Grut. 445, 10), the records,a.Of strictly historical transactions, Amm. 22, 3, 4; Dig. 4, 6, 33, § 1.—b.Of matters of private right, as wills, gifts, bonds (acta ad jus privatorum pertinentia, Dig. 49, 14, 45, § 4), Fragm. Vat. §§ 249, 266, 268, 317.—E.acta militarĭa, the daily records of the movements of a legion, Veg. R. R. 2, 19.
См. также в других словарях:
gré — Gré, m. C est volonté, Selon ce on dit il confesse de son bon gré et bonne volonté, Suapte sponte, Et malgré ou maugré moy, c est à dire, contre ma volonté, Me inuito, Et vient de Gratum Latin, en signification d acceptable que le François dit… … Thresor de la langue françoyse
PHAEDO — Philosophus Arianus, qui, cûm in Concilio Nicaeno contra Orthodoxos disputaret, et quaereret de sensu verborum Mosis, ubi hominem ad imaginem et similitudinem Dei conditum esse docet, Osius Episcopus Cordubensis, communi Patrum nomine, ita… … Hofmann J. Lexicon universale
plaisir — en François se prend pour un bien fait, pour une chose fort agreable, et pour recreation, joyeuseté ou passetemps. Plaisir mondain et charnel, Voluptas. Mon plaisir ou soulas, Meum suauium, Quid agitur? Mea voluptas. A mon plaisir, Ex sententia,… … Thresor de la langue françoyse
grace — Grace, bien et plaisir qu on fait à celuy qui ne l a deservi, Gratia. Bonnegrace, Elegantia. Bonnegrace et contenance, Palaestra, B. ex Cic. Cela n a point de grace, Non habet genium, Bud. ex Martiale. Qui a mauvaise grace, Inconcinnus homo,… … Thresor de la langue françoyse
credit — Le Credit, ou croyance et estime qu on a d aucun, Fides. Le credit et faveur qu a aucun, Gratia, Authoritas. Un credit et foy d aucun qui est en grand bransle, et en danger d estre perdu, Affecta fides. Acquerir credit par quelque fait, Colligere … Thresor de la langue françoyse
tenir — à fable, Pro fabula ac nugis habere. Herberay au prologue de Josephe, Dont plusieurs Romans parlent et escrivent si loing de la verité, que toute personne de bon esprit le doit tenir plus à fable qu autrement. Tenir, Tenere. Tenir à perdu, c est… … Thresor de la langue françoyse
ARAUSIO — Urbs, Episcopatus et Principatus Galliae, in Provincia a Rhodano milliari, et Avenione 3. circiter milliaribus distat. Varia a Veteribus nomina sortita est, Arausio Cavarum, vel secundanorum, Arausica Civitas, et Arausionensis urbs, quô nomine a… … Hofmann J. Lexicon universale
Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire A B … … Wikipédia en Français
amy — Amy, Amicus, Comicus, Necessarius. Ancien amy, Amicus antiquus. Un cher amy et familier que nous aimons du profond de nostre coeur, Intimus, Animae dimidium meae. Le plus grand amy que j aye, Amicus summus meus. Feal amy et constant, Certus… … Thresor de la langue françoyse
remercier — Remercier, Gratias agere, Gratiam alicui de re aliqua facere, Gratari, persoluere grates, Habere grates, vel gratiam, voyez Mercier. Remercier Dieu et luy rendre graces, Deo honorem habere. Remercier Dieu pour la prosperité d aucun, Gratulationem … Thresor de la langue françoyse
amitié — Amitié, Amicitia, Coniunctio, Consuetudo, Necessitudo, Amitié est la bien venuë par tout, Amicitia nullo loco excluditur. Amitié variable, Desultoria amicitia. Hoc est, identidem euarians, non constans, B. Amitié qui ne varie point, Firma… … Thresor de la langue françoyse
